InfoHub Logo

Álemde aqshaǵa enjarlyqpen qaraıtyn adam kemde kem. Keıbiri olardy áýlıe tutady, keıbiri olardy bar problemanyń negizi dep bilip, jekkóredi. Biz eki pikirdi de ustanbaı, aqshany ómirimizdiń bir bólshegi retinde qarastyryp, qyzyqty derekterdi usynamyz. 

1) Orystyń «moneta» sózi Ejelgi Rımnen kelgen. Rım qudaıy Iýnona Moneta laýazymyna ıe bolǵan, latynshadan aýdarǵanda bul «aldyn ala eskertýshi» nemese «keńesshi» degen maǵynany bildiredi. Dál osy qudaıdyń ǵıbadathanasynyń janynda metal aqshalardy soǵatyn sheberhanalar bolǵan. Osy sheberhanalardyń ónimderin moneta dep ataı bastaǵan, al aǵylshyn tilinde osy sózden «money» degen aqshanyń jalpy ataýy shyqqan.

2) Ejelgi Gresıanyń memleketterinde qarapaıym aqshalar bolǵanymen, Spartada aqshanyń ornyna aýyr jáne yńǵaısyz temir shybyqtardy paıdalanǵan. Bul spartalyqtardyń baılyqqa qumar bolmaýy úshin, sonymen qatar az urlap, para bermeýi úshin jasalǵan áreket.

3) Álmege tanymal dollardyń belgisi ($) amerıkalyq valúta paıda bolǵanǵa deıin, tipti Qurama Shtattarǵa deıin bolǵan. Bastapqyda ol AQSH-tyń óz tıynyn soǵyp shyǵarǵanǵa deıin, shekarasynda keń qoldanysta júrgen meksıkalyq pesony belgileý úshin paıdalanylǵan. Sol kezeńniń qujattaryn zertteý kórsetkendeı, bul belgi P men S áripteriniń qosyndysynan paıda bolǵan. Ps abbervıatýrasy pesony belgileý úshin paıdalanylǵan. 

4) Búginde Perta (Avstralıa) aqsha saraıy jasaǵan altyn tıyn álemdegi eń aýyr tıyn (moneta) bolyp sanalady. Onyń salmaǵy 1 tonnaǵa teń. Ol 999-shy synamadan jasalǵan, dıametri 80 sm, al qalyńdyǵy 12 sm. Alyptyń ataýly quny – 1 mıllıon dollar, biraq mamandar altyndy kesektep satatyn bolsa ony shamamen 55 mıllıonǵa satýǵa bolatynyn eseptegen. 

5) Isaak Nútonnyń esimi kóbimizge ańyzǵa aınalǵan alma men jerdiń tartý kúshi zańymen tanys. Alaıda onyń adamzatqa jasaǵan taǵy bir jańalyǵy bar. Ol brıtan Koróldyq teńge saraıynyń basshysy bolyp júrgende tıynnyń jıegin budyrlap soǵýdy usynǵan. Bul sol kezderi úlken másele bolǵan, tıyndardy qoldan jasaý men soǵýdy qıyndata tústi. 

6) Ádette aqsha kórsetilgen baǵaǵa saı keledi. Biraq bul qoldanystan shyqqan, jádigerlik jáne koleksıalyq danalarǵa qatysty emes. Búgindikke «Jalbyr Shash» dep atalatyn, AQSH-ta 1794 jyly soǵylǵan dollar eń qymbat tıyn bolyp sanalady. Ol aýksıonda 7 850 000 dollarǵa satylǵan. 

7) Qaǵaz aqshalar, atyna qaramastan shyn máninde qaǵazǵa basylyp shyǵarylmaıdy. Olar tozýǵa tózimdi, maqta mata men zyǵyrdan turatyn materıaldan jasalǵan. Budan ózge, qazir kóptegen elderde banknottardy basyp shyǵarýǵa jańa materıaldardy paıdalanýǵa tájirıbeler jasalyp jatyr. Bul olardyń tózimdiligin arttyra túspek. Osylaısha, Avstralıa, Qytaı, Brazılıa, Soltústik Irlandıa, Rýmynıa men basqa da elder banknotty basyp shyǵarýǵa arnaıy jińishke plasık materıaldardy paıdalana bastaǵan.

---