InfoHub Logo

Ustaz - uly tulǵa, uly esim. Ustaz esimi kóńilge qýanysh uıalatar eń qymbatty, eń izgi sezimdermen baılanysty. Ómirde aldymen kimdi qadirlep, qasterleısiń, kimdi úlgi tutasyń dese, árıne ustazdy der edim. Sebebi, seniń jan dúnıendi túsine biletin, aldyńǵy ómirdiń kedir-budyr soqpaq joldarynan aman-esen súrenbeı ótkenińdi tilep, odan saqtandyratyn ustaz. Mamandyqtyń bári jaqsy desek te, ustaz orny alabóten. Árıne, bári emes, bala janymen bite qaınasqandary ǵana. Ustazdyqty bar ulaǵattyń basy dep biletinderdiń ǵana orny mektep dep L.N.Tolstoı aıtqan.

«Muǵalim óz isine degen súıispenshilikti oqýshyǵa degen súıispenshilikpen ushtastyra alǵanda ǵana shyn mánindegi muǵalim bolmaq» degendeı, bizder muǵalimder, kúndelikti ómirdiń jaı ǵana adamy emes, bolashaqty qurýshylardy adamzattyń sáýletti bolashaǵyn jasaýshylardy tárbıelep otyrǵanymyzdy oılasaq, muǵalim muratynyń qandaı bolatyny ózinen-ózi aıqyn bolady ǵoı?! Ulylyq pen darqandyqty tamyr tartqan halqymyz  «Bilimdiniń myńdy jyǵatynyn» ejelden-aq eskerip, «Oqý - bilim azyǵy bilim - yrys qazyǵy»  «Oqyǵan ozar - oqymaǵan tozar» degen taǵylymǵa toly ósıet beretin ustazdarymyz oqýshylardyń rýhanı ómirine yqpal etetini anyq. Sondyqtan ustaz aldynan ótpeıtin esh mamandyq ıesi joq.

Ol - ómirdegi ekinshi ana! Men osyndaı mamandyqtyń ıesimin! Iesi bolǵanyma maqtanamyn. Abaıdyń «Adamnyń adamgershiligi jaqsy ustazdan bolady» degen qaǵıdasyn ustanamyn.Ustaz bergen durys baǵyt talaıǵa baq bop kelgen, alǵash qolyna qalam ustatqan muǵalimin umytqan birde-bir adam joq shyǵar. Ata-anam da: «Ustazyńdy árqashanda ardaqta, aıtqanyn bujytpaı orynda»  - dep, ol kisige úlken qurmetpen qaraıtyn.

Sondyqtan da bolar mamandyq tańdaý ýaqyty jetkende oılanbastan muǵalimdikti tańdadym. Men – qarapaıym muǵalimmin. Pánıden baqıǵa deıingi uzaq saparda adamzat balasy úsh kıeli uǵymdy pir tutady degen pikirdemin. Olar: anasy, týǵan jeri jáne týǵan tili. Shákirt aldyndaǵy mindetim - jan-jaqty bilimdi, bolashaǵyna jol asha alatyndaı izdengish, shyǵarmashyl tulǵa tárbıeleý, al olardy ultyna, tiline qarap alalamaı, bilim men tárbıe berý – adamdyq boryshym. «Bala balqytqan altyn, ony qandaı qalypqa quıyp, nedeı músin jasaıtyny muǵalimniń qolynda» degen eken bir dana. Halyq kemeline kelip, órkendeýi úshin eń aldymen azattyq pen bilim kerek»  - degen edi Shoqan Ýálıhanov. Mundaı qanatty sózderdiń mysalyn kóptep keltire berýge bolady. Sebebi, qazirgi oqýshy óte saýatty. Óıtkeni onyń bos ýaqytty kóp. Ol teledıdar, radıo, ınternet jańalyqtarynan habarlar bolyp otyrady. Osydan óte mol aqparat kózderin biletin oqýshynyń aldynan baryp sabaq berý úshin muǵalim múmkindiginshe sol deńgeıge saı bolýǵa tıis. Oqýshy ustazynyń kúndelikti óz pániniń ár sabaǵyna qandaı daıyndyqpen keletinin synyp baqylap otyrady. Eger ustaz óz pánin qurmetteıtinin bilse oqýshy da ol pánge salǵyrt qaramaıdy.

Sabaq kezinde muǵalim ǵana jumys istemeı, oqýshylardy sabaq ústinde jumys isteýge tartý kerek. Ol úshin oqýshylarǵa oı qozǵaıtyn ár túrli problemalyq suraqtar tastap otyrýǵa bolady. Múmkindiginshe oqýshylarǵa toppen jumys jasatýǵa tyrysý qajet. Qazirgi zamanǵa saı jańasha ádis - tásil, tehnologıalar, tirek syzbalar kerektene otyryp, pánge qyzyǵýshylyǵyn ómirge qushtarlyǵyn qalyptastyrýdy basty maqsat tutý kerek ekenin óz tájirıbemde jıi baıqap júrmin. Kezinde uly ǵulamalardyń biri «Balanyń baqyty jaqsy ustazdyń qolynda» degen eken. Sondyqtan erteń el tutqasyn ustaıtyn búgingi jas urpaqtyń bolashaǵy birinshi kezekte muǵalimniń bergen bilimi men tálim-tárbıesine tikeleı baılanysty dep oılaımyn. Oqýshynyń damýyn jan-jaqty zerttep, ony tereń bilý, onyń daralyq erekshelikterimen únemi sanasyp otyrý ár ustazdyń jaýapty mindeti. Muǵalim - tek baǵyttaýshy, al oqýshy - izdenimpaz bolyp, óz betimen sheshim qabyldaýǵa júreksinbeı kiriskendikten, bul jumysymyzdyń belgili bir nátıjesi bolyp jatqanyn senimmen aıta alamyn. «Qyran túlegine qaıtpas qanat syılaıdy, ustaz shákirtine talmas talap syılaıdy» demekshi,  ustaz qaı kezde de mekteptiń júregi, qoǵamnyń tiregi. Qoǵam tulǵany qanshalyqty jetildirse, jetilgen tulǵa qoǵamdy sonshalyqty dárejede damytady. Sondyqtan qoǵam damýynda bilim berý eń mańyzdy másele bolyp tabylady. Oqytý úrdisinde ózgeris engizý úshin men ne istedim degen suraqqa toqtalar bolsam, eń áýeli men ózgeris engizý úshin meniń jańa zaman pedagogi retinde qalyptasýym kerek ekenin túsindim. Osylaısha aldyma úlken maqsat qoıa otyryp zaman talabyna saı básekege qabiletti, rýhy bıik urpaq tárbıeleý jańa zaman muǵaliminiń enshisine tıeri anyq dep bilemin. Jahandaný zamanynda ulttyq básekege qabiletti bolýdyń kórsetkishi - bilim deńgeıimen ólshenedi. Sapaly bilim negizi jan-jaqty kórneki quraldar men utymdy tehnologıalardy, tıimdi ádis-tásilderdi paıdalana otyryp, bilim alýshyǵa eshbir kitaptan taba almaıtyn bilim berý. Óıtkeni, tek oqýlyqtaǵy bilimdi jetkizýshi muǵalimniń quny joq dep oılaımyn. Oqýlyqtaǵyny oqýshy ózi de oqyp alady. Ómirdegi kóp mamandyqtardyń ishinde jan-jaqty bilimdilikti, ıkemdilikti, sheberlikti, erekshe shákirtjandylyqty, meıirimdilikti qajet etetin mamandyq ta - ustaz mamandyǵy. Olaı deıtinim, muǵalim eńbegi birinshiden, adamzat qoǵamy tarıhynda jınaqtalǵan ǵylym negizderinen bilim berýge tıis bolsa, ekinshiden, únemi shákirtterimen qarym-qatynasta bolyp, bilsem, úırensem degen bala armany men onyń syrly taǵdyryna basshylyq etýdi moınyna alǵan maman. Sondyqtan osy maman ıesi qazirgi zaman talabyna saı quziretti maman ıesi bolýy shart. Quzirettilik jańa zaman pedagogine tán qasıet. Kez kelgen ustaz osy uly esimge saı urpaqqa bilim berýdi óziniń tikeleı paryzy dep bilýi shart. Balanyń boıyndaǵy týa bitken qasıetterdi damytatyn oqý men tárbıe. Búgingi bilim berý oqý-tárbıe úrdisinde pánge tanymdyq derbestikti damytý quraly retinde qyzyǵýdy qalyptastyrýdyń máni barǵan saıyn ulǵaıyp keledi.  Iaǵnı, muǵalimniń eń basty mindeti daıyn bilimdi daǵdylardy meńgertip qaıtalaıtyn ǵana emes, shyǵarmashylyq baǵytta izdenetin, oılaý qabiletimen erekshelenetin rýhanı baı jan-jaqty damyǵan jeke tulǵany jetildirý bolyp otyr. Sondyqtan muǵalim óz jumysyn oqýshynyń ózdigimen bilim alýyna baǵyttaýy qajet ekenin bildik.    

Muǵalimniń tyǵyz yntymaqtastyǵynda bola otyryp oqýshy óz damýynyń jańa satysyna birte-birte kóteriledi. Oqýshy boıyndaǵy oqýǵa degen qyzyǵýdyń az da bolsa kórinisin der kezinde baıqaý, tanymdyq qyzyǵýdy birtindep qalyptastyrý úshin barlyq jaǵdaıdy jasaý, oqýshynyń oıyn oıatý túıindi suraq qoıý, ony tańǵajaıyptarmen tańyrqata bilý, belsendi ózindik is-áreketterge qatystyrý, búgingi tańdaǵy mekteppen muǵalimniń basty mindeti bolyp otyr. Sabaqtyń qyzyqty ótýi muǵalimniń únemi izdený, utymdy ádis-tásilderdi qoldaný, oqytý ádistemesin jańartyp otyrýyna baılanysty. Eń aldymen balany bir áreketke tartý úshin ony qyzyqtyr, onyń bul áreketke daıyn ekenin bilý úshin qamqorlyq jasa, ony iske asyrý úshin barlyq kúshin salatynyn jáne bala ózi qımyldaıtynyn al muǵalim bolsa sol áreketti basqaryp, baǵyttap otyrýy kerek. Sabaq ústindegi oqýshylarmen júrgizilgen jumystar olardyń ózderin áreketke qosady, ıaǵnı olar oı tolǵaıdy, taldaý jasaıdy, meńgergen mazmunyn qorytady. Osylaısha shákirt boıyndaǵy shyǵarmashylyq qıal, daryn, qabilet bastaýy ashylady. Shákirtterdiń oqýlyq materıalymen shektelmeı, izdengeni, ózindik oıyn, tujyrymyn aıtýǵa talpynýy bul - úlken jetistik dep bilemin. «İzdeseń – tabasyń, alyssań alasyń» maqsatqa jetý úshin qaıtpas qaısarlyq, asqan tózimdilik, taýdaı talap pen tabandylyq kerek bolsa sol tabandylyǵymen úlgi-ónegesin jan–jaqty kórsetip júrgen úlgili ustaz bolsam degen armanym áli kúnge meni alǵa jeteleıdi. 25 jyl eńbek ótilim bolsa da áli izdený ústindemin, izdenemin, shákirtterimdi áli de bilimniń taza bulaǵymen sýsyndatamyn degen úmitim sónbek emes. Qorytyndylaı kelsem, ár ustaz óz mamamdyǵyn janyndaı súıip, ozyq úlgidegi ustazdar tájirıbesine basa nazar aýdarsa buzylmaıtyn qamal, alynbaıtyn asý bolmas. Óz ómirińniń ár bir mınýtyn kózdiń qarashyǵyndaı qasterlep, ıgiligińe jaratý eń sheberlikti talap eteri sózsiz.

Meniń óz tájirıbemde jańarýdyń 5 joly bar dep esepteımin.

1. Óz jeke is-tájirıbeńdi damytý arqyly.

2. Ózgeniń is-tájirıbesin úırený arqyly.

3. Ǵylym jańalyqtaryn meńgerý arqyly.

4. Synap qaraý, qatelikterden qorytyndy shyǵarý arqyly.

5. Tájirıbe arqyly.

«Qaı istiń bolsyn ónýine 3 túrli shart bar.

Eń áýeli nıet kerek, odan soń kúsh kerek, odan soń tártip kerek»  «Adamǵa baqyt ta, baq ta, abyroı da, ataq ta tek adal eńbekpen keledi » - degen qaǵıdany ustanyp, óz shákirtterimdi bilimdi de, sanaly etip tárbıeleý basty maqsatym ekenin únemi esime saqtaı otyryp, eńbek etýge qulshynyp jumys jasaýdamyn. Ekken dánniń jemisin kórý úshin aldyma kelgen ár balanyń júregin jaýlap alyp, ómirden óz ornyn taba alatyn, dúnıeniń bir kirpishi bop qalanatyndaı azamat tárbıeleý kerektigin paryzym dep bilemin. Shynymdy aıtsam, keıde jumystan úıge kelgende qatty sharshaǵanymdy sezemin. Biraq sol ótkizgen kúnderimdi oı eleginen ótkize otyryp, balalarymnyń ystyq yqylasyn, maǵan umtylǵan úmit toly kózderin, tátti qylyqtarymen, sábılik shyn júrekterimen aıtqan sózderi esime túskende sharshaǵanymdy umytyp ketemin. Osy bir «Balalar áleminiń teńizine" bir boılasam, eshqashan óz mamandyǵymdy ózgertkim kelmeıdi. Óıtkeni, bala - pák, bala tap - taza móldir bulaqtyń bastaýy sıaqty. Kózin ashyp, tunyǵyna qaný úshin muǵalimniń jyly júregi, aıaly alaqany jáne muǵalimge tán eń birinshi qasıet – balany qurmetteý sezimi bolý kerek ekenin túsindim. 

Abaı atamyz aıtqandaı: «bala tárbıesine 3 jaq áser etedi, ata - anasy, ustazy, jáne júrgen ortasy. Qaısysynyń yqpaly zor bolsa, balanyń minezi solaı qalyptasady» degen oıy ustazǵa da aýyr salmaq salyp tur. Bilimmen qatar tárbıe de basty maqsatta bolý kerek. Tárbıe bar jerde bilim bar.

Fransýz aǵartýshysy, jazýshy Jan-Jak Rýsso «Bala týǵanda aq qaǵazdaı bolyp taza týdy, onyń ústine shyımaıdy qalaı salsań, qaǵaz betine solaı túsedi, bala tárbıesi sol sıaqty, óziń qalaı tárbıeleseń ol solaı tárbıelenedi» degen naqyl sózdi árkez esten shyǵarmaımyn. Búgingi essemdi «Ár ustazdyń aıtar syry bar» ataýymnyń da syry tereńde. Sebebi ár kún, ár saǵat, ár mınýtta bilsem, úırensem, úıretsem degen tereń oıdyń jeteginde júretin ustazdar qaýymynyń aıtar syry máńgi taýsylmasy anyq.

Aqmola oblysy
«Atbasar aýdanynyń Sergeevka orta mektebi» memlekettik mekemesi
Bastaýysh synyp muǵalimi: Magzým Maıra

---