Aral teńizine Sibir sýlaryn jetkizý jobasy
Aral teńizine Sibir sýlaryn jetkizý jobasy
Tarıh aǵymynyń zańdylyqtary týraly ilimder júıeli sóz aıtady. Ótken kezeńder qubylystarynyń ómir dıalektıkasy qaıta oralyp soǵyp otyrýy da sol ilimder sózinde eskeriledi. Qaıta oralyp soǵatyn qubylystardyń, árıne,ozyǵy da,tozyǵy da bolmaq. Ótkenniń búginimen úndesip, bolashaqpen qoldasatyn keı jádigerin sol, ozyq námindegi ıgi qundylyqtar deý - qısyn reti.Olardy ýaqyt talabynda tústep –taný, baǵamdap –uqsatý bizdiń parasat - paıymyzǵa baılanysty.
Aldyńǵy ǵasyrda soltústik irgemizdegi Sibir sýlarynyń bir bóligin Orta Azıaǵa jetkizý máselesi baıypty sóz bolǵan. Al ótken ǵasyr sol jobasyna túren salarǵa nıet etip edi. Aıaq astynan, ýaqyt jeli ózgerdi. Jáne bir jaıty: dana tabıǵat, tarıhı turǵydan « kúni keshe » ǵana, sonaý Azaý –Kaspıı arasyn Manysh –Shoǵyraı júlgesindegi buǵazben jalǵap jatty. Ýaqyt aǵymynda ol arnany jer qyrtysynyń
qozǵalysy bitep tastady. Osynaý, biri - bolmys uıǵarymdy, biri - adam áreketi nysanyndaǵy eki másele, araǵa ǵasyrlar salyp, bizdiń bolashaq múddeli, izdenis - yntaly nazarymyzǵa taǵy qaıtyp oraldy.
Alyp aýqymdy ıdeıalar kesheni alǵa tartyldy. Egemen el sıpaty bizdiń aqıqatymyzǵa aınaldy.
Sibir ózenderi sýlarynyń bir bóligin buryp, Ortalyq Azıaǵa jetkizý adamdardyń ǵasyrlar boıǵy armany desek, artyq aıtpaǵandaımyz. Bul tek ınjenerlik, tehnıkalyq ıdeıalardyń keremetteı júzege asýyn murat etken tar maqsatty umtylys emes, Eýrazıanyń dańǵaıyr keńistiginde tarıhı , ıaǵnı adamzatqa aıta qalarlyqtaı ekonomıkalyq, áleýmettik, ekologıalyq ıgilikter men oń ózgerister ákelýi paıymdalǵan alyp joba bolatyn. Biraq osynaý talpynystardyń talaby ár kezeńde ártúrli tyǵyryqtarǵa mańdaı soǵýmen keledi.Zamanalar bastan keshken kóp oqıǵalardy aıtpaǵanda aldyńǵy ǵasyrdyń tehnıkalyq múmkindikteri «oı jetken jerge qol jetpesteı » tómen bolady.Ótken ǵasyrdyń tarıhı, saıası oqıǵalary bul talaptyń jolyn áldeneshe ret kesti. Munyń sońǵy mysaly : KSRO atty, kóp halyqty odaqtastyrǵan alyp memleket tarady.Jáne, sonymen qatar, sol kezdegi Reseı zıalylarynyń da osyǵan biraz sebebi boldy.
Keshegi ǵasyrdyń 80-shi jyldary orys jazýshy – qaıratkerleri ábden zerttep, negizdelgen, bastalýy áne-mine kún tártibinde turǵan Sibirdiń bir úles sýyn Ońtústikke burý isine qarsy ún kóterdi.Ol qozǵalystyń basynda V.Raspýtın,S.Zalygın sekildi tanymal qalamgerler turdy. Olardyń basty ýájderi Sibirdiń orman-toǵaıly, ózen kóliniń yqtımal zardap shegý qaýpi boldy (Odaqtastyq qaýymyndaǵy qyzyq ustanym : qasiret shegip jatqan Aral jaıy mánsiz,al bolýy -bolmaýy belgisiz qaýip úshin sondaı kelisimdi sóz aıtýǵa bolady. Aral,eń aldymen, sol baýyrlastar úshin baryn berdi ; ekologıalyq qasiretti de sol úshin keship jatty emes pe?...) Ońtústiktegi bir qaýym eldiń, álgi, odaqtyq, aǵaıyndyq, sharýashylyq dástúrde úmit artyp otyrǵan kútýli joly solaı kesildi.
Ámirshil, ákimshil, bálkim, ımperıalyq astam psıhologıanyń degdar rýhanıat salasyn da dendep ketken sáti edi.
Dúnıe jańǵyrdy. Álemniń altydan bir bóligi asa jańa tarıhqa qadam basty. Egemen elimiz múddesi bizdiń izdenis kókjıegimizge aıta qalarlyqtaı keńeıtti. Sol aýanda shuraıly ólkelerimiz ben shóleıt jerler úshin mol sý qajettiligi ótkir kóterile bastady. Árıne,sýǵa qatysty jaıttardy, tóńirektegi úrdister retimen, óz qom sýlarymyzdy - mysaly, Ertis aǵynan - shetin shyǵarmaı, ózimizde qaldyrý áreketine barýǵa bolar edi. Biraq bul bıik órkenıet muratty el úshin álemdik qaýymdastyq konteksindegi shalaǵaı sheshim kórineri sózsiz. Bizge parasat tuǵyryndaǵy kóshelilik joly kerek. Sirá, osy retten, soltústik kórshimiz de Sibir sýy máselesindegi búgin endi ózi yntalylyq tanyta bastady.
Nurman Laýra
№ 266 mektep-lıseıdiń 10 synyp oqýshysy
Qyzylorda oblysy, Qazaly aýdany, Áıteke bı kenti
Tarıh aǵymynyń zańdylyqtary týraly ilimder júıeli sóz aıtady. Ótken kezeńder qubylystarynyń ómir dıalektıkasy qaıta oralyp soǵyp otyrýy da sol ilimder sózinde eskeriledi. Qaıta oralyp soǵatyn qubylystardyń, árıne,ozyǵy da,tozyǵy da bolmaq. Ótkenniń búginimen úndesip, bolashaqpen qoldasatyn keı jádigerin sol, ozyq námindegi ıgi qundylyqtar deý - qısyn reti.Olardy ýaqyt talabynda tústep –taný, baǵamdap –uqsatý bizdiń parasat - paıymyzǵa baılanysty.
Aldyńǵy ǵasyrda soltústik irgemizdegi Sibir sýlarynyń bir bóligin Orta Azıaǵa jetkizý máselesi baıypty sóz bolǵan. Al ótken ǵasyr sol jobasyna túren salarǵa nıet etip edi. Aıaq astynan, ýaqyt jeli ózgerdi. Jáne bir jaıty: dana tabıǵat, tarıhı turǵydan « kúni keshe » ǵana, sonaý Azaý –Kaspıı arasyn Manysh –Shoǵyraı júlgesindegi buǵazben jalǵap jatty. Ýaqyt aǵymynda ol arnany jer qyrtysynyń
qozǵalysy bitep tastady. Osynaý, biri - bolmys uıǵarymdy, biri - adam áreketi nysanyndaǵy eki másele, araǵa ǵasyrlar salyp, bizdiń bolashaq múddeli, izdenis - yntaly nazarymyzǵa taǵy qaıtyp oraldy.
Alyp aýqymdy ıdeıalar kesheni alǵa tartyldy. Egemen el sıpaty bizdiń aqıqatymyzǵa aınaldy.
Sibir ózenderi sýlarynyń bir bóligin buryp, Ortalyq Azıaǵa jetkizý adamdardyń ǵasyrlar boıǵy armany desek, artyq aıtpaǵandaımyz. Bul tek ınjenerlik, tehnıkalyq ıdeıalardyń keremetteı júzege asýyn murat etken tar maqsatty umtylys emes, Eýrazıanyń dańǵaıyr keńistiginde tarıhı , ıaǵnı adamzatqa aıta qalarlyqtaı ekonomıkalyq, áleýmettik, ekologıalyq ıgilikter men oń ózgerister ákelýi paıymdalǵan alyp joba bolatyn. Biraq osynaý talpynystardyń talaby ár kezeńde ártúrli tyǵyryqtarǵa mańdaı soǵýmen keledi.Zamanalar bastan keshken kóp oqıǵalardy aıtpaǵanda aldyńǵy ǵasyrdyń tehnıkalyq múmkindikteri «oı jetken jerge qol jetpesteı » tómen bolady.Ótken ǵasyrdyń tarıhı, saıası oqıǵalary bul talaptyń jolyn áldeneshe ret kesti. Munyń sońǵy mysaly : KSRO atty, kóp halyqty odaqtastyrǵan alyp memleket tarady.Jáne, sonymen qatar, sol kezdegi Reseı zıalylarynyń da osyǵan biraz sebebi boldy.
Keshegi ǵasyrdyń 80-shi jyldary orys jazýshy – qaıratkerleri ábden zerttep, negizdelgen, bastalýy áne-mine kún tártibinde turǵan Sibirdiń bir úles sýyn Ońtústikke burý isine qarsy ún kóterdi.Ol qozǵalystyń basynda V.Raspýtın,S.Zalygın sekildi tanymal qalamgerler turdy. Olardyń basty ýájderi Sibirdiń orman-toǵaıly, ózen kóliniń yqtımal zardap shegý qaýpi boldy (Odaqtastyq qaýymyndaǵy qyzyq ustanym : qasiret shegip jatqan Aral jaıy mánsiz,al bolýy -bolmaýy belgisiz qaýip úshin sondaı kelisimdi sóz aıtýǵa bolady. Aral,eń aldymen, sol baýyrlastar úshin baryn berdi ; ekologıalyq qasiretti de sol úshin keship jatty emes pe?...) Ońtústiktegi bir qaýym eldiń, álgi, odaqtyq, aǵaıyndyq, sharýashylyq dástúrde úmit artyp otyrǵan kútýli joly solaı kesildi.
Ámirshil, ákimshil, bálkim, ımperıalyq astam psıhologıanyń degdar rýhanıat salasyn da dendep ketken sáti edi.
Dúnıe jańǵyrdy. Álemniń altydan bir bóligi asa jańa tarıhqa qadam basty. Egemen elimiz múddesi bizdiń izdenis kókjıegimizge aıta qalarlyqtaı keńeıtti. Sol aýanda shuraıly ólkelerimiz ben shóleıt jerler úshin mol sý qajettiligi ótkir kóterile bastady. Árıne,sýǵa qatysty jaıttardy, tóńirektegi úrdister retimen, óz qom sýlarymyzdy - mysaly, Ertis aǵynan - shetin shyǵarmaı, ózimizde qaldyrý áreketine barýǵa bolar edi. Biraq bul bıik órkenıet muratty el úshin álemdik qaýymdastyq konteksindegi shalaǵaı sheshim kórineri sózsiz. Bizge parasat tuǵyryndaǵy kóshelilik joly kerek. Sirá, osy retten, soltústik kórshimiz de Sibir sýy máselesindegi búgin endi ózi yntalylyq tanyta bastady.
Nurman Laýra
№ 266 mektep-lıseıdiń 10 synyp oqýshysy
Qyzylorda oblysy, Qazaly aýdany, Áıteke bı kenti
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
-
Sandyq bilim berý resýrsy arqyly bastaýysh synyptarda bilim berýge arnalǵan kómekshi oqý quraly
