InfoHub Logo

Bıylǵy jyly qarashańyraq ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq ýnıversıteti, Tarıh fakúltetiniń Arheologıa, etnologıa jáne mýzeologıa kafedrasyna 50 jyl!

1971 jyly S. M. Kırov atyndaǵy Qazaq Memlekettik Ýnıversıtetiniń rektory Ý. A. Joldasbekovtyń usynysy boıynsha eń alǵash Qazaqstanda tarıh fakúltetinde arheologıa jáne etnologıa kafedrasy bolyp ashyldy.

Bul mamandanǵan kafedranyń ashylýyna Qazaqstandaǵy arheologıalyq, etnologıalyq ǵylymnyń ıntensıvti damýy áser etti. Ásirese HH ǵ. ekinshi jartysyndaǵy mamandanǵan arheologtar men etnograftar talap etildi. Kafedrada ýnıversıtettegi tarıh fakúltetiniń arheologıalyq jáne etnografıalyq murajaıyna negiz bolǵan arheologıa jáne etnografıa kabıneti quryldy. Kafedranyń qurylǵan kúninnen bastap, Qazaqstandaǵy áıgili ǵalymdar basqardy. 1971 jyldan bastap 1974 jylǵa deıin Qazaqstan arheologıasynyń kósh basynda turǵan, qazaq ǵalymdarynyń arasyndaǵy arheologıa salasynda eń birinshi kásibı bilim alǵan, jerimizdiń kóne dáýir eskertkishterin zertteýde kóp eńbek etken ǵalym, ustaz Ábdimanap Medeýuly Orazbaev shaqyryldy. Keıinderi kafedraǵa  ǵalymnyń shákirteri basshylyq jasady. Atap aıtar bolsaq, 1974 jyldan bastap 1988 jyldar aralyǵynda óziniń búkil sanaly ǵumyrynda túrik halyqtarynyń tarıhyn, etnologıasyn, arheologıasyn zerttegen ǵalym, bilikti maman, ulaǵatty ustaz Uly Otan soǵysynyń ardageri Ýahıt Hamzauly Shálekenovtiń jetekshiliginde boldy. Ǵalymnyń atqarǵan ǵylymı, oqý-tárbıelik jumystary memleketimiz tarapynan joǵary baǵalanyp 1984 jyly «QR Eńbek sińirgen qaıratkeri», 2000 jyly «Ýnıversıtettiń qurmetti kafedra meńgerýshisi» ataqtary berilgen. Kafedra meńgerýshiliginen keıin tarıh fakúltetiniń dekany qyzmetin atqardy. Ý.H. Shalekenovtyń basshylyǵymen 1974 jyly QazUÝ-dyń Jambyl oblysy, Shý aýdanyna qarasty Aqtóbe qalashyǵynyń ortaǵasyrlyq Balasaǵun arheologıalyq bazasy ashyldy. Bul arheologıalyq baza 45 jyldan asa fakúltetimizde oqyp jatqan stýdentterge oqý úderisin tájirıbelik zertteý jumystarymen qazirgi kúnge deıin baılanystyrylyp otyrǵan oryn. Aqtóbe (Balasaǵun) shaharyn zertteýde kafedranyń ǵalymdary Ý.H. Shalekenovpen qatar, M.E. Eleýov, N.O. Aldabergenov, E. Týrgýnbaev jáne t.b. ǵalym arheologtardyń eńbegi zor. Sonymen qatar, 1983 jyly Ý.H. Shálekenovtyń basshylyǵymen  fakúltetimizde «arheologıa», «etnologıa» mýzeıleri ashyldy.

1989-2011 jyldar aralyǵynda kafedrany úshinshi «Altyn adamdy» taýyp, álemdik arheologıaǵa sen­sasıalyq jańalyq ákelgen, osy Shilikti altyndarymen Elbasymyz N.Á. Nazarbaev tanysyp, óziniń joǵary baǵasyn bergen, Sh. Ýálıhanov atyndaǵy syılyqtyń ıegeri, etnologıa-arheologıa salasynda tanymal profesor Ábdesh Táshkenuly Tóleýbaev basshylyq jasady. Elýge jýyq jylyn dalalyq arheologıalyq, etnologıalyq ekspedısıaǵa arnaǵan ǵalymnyń ǵylymı mektebi qalyptasty. Á. Tóleýbaevtyń uıymdastyrǵan ekspedısıalarǵa qazirgi kafedraǵa qyzmet jasap júrgen etnograf ǵalymdar t.ǵ.d., profesor B.K. Qalshabaeva, t.ǵ.k., S.H. Shalgınbaeva, profesor T.E. Qartaeva, t.ǵ.k. M.Q.  Egizbaevalar qatysty,  al 2003 jylǵy Shiliktidegi ekspedsıasyna ǵalymnyń shákirtteri tarıh ǵylymdarynyń kandıdattary Ǵ.Omarov, U.Úmitqalıev, PhD doktor R. Jumataev, E. Oralbaı qatysyp, qazirgi kúnderi bul ǵalymdardyń ózderi jeke ekspedısıa basqaryp júr.

Kafedramyzda otanymyzben, shetelderde aty shyqqan ǵalymdarymyzdyń  Á.H. Shálekenov, Á.T.Tóleýbaev, J.K. Taımaǵambetov, M. Eleýov, A.B. Qalysh, B.K. Qalshabaevalardyń ǵylymı mektepteri qalyptasty. Qazirgi kúni bul ǵalymdardyń shákirtteri ǵylymı joldaryn jalǵastyryp, elimizdiń biliminiń, ǵylymynyń mádenıetin damýyna zor úlesterin qosyp kele jatyr.

2009 jyly kafedra ishinde «Arheologıa jáne etnologıa ǵylymı zertteý ortalyǵy» ashyldy. Ortalyqtyń maqsaty kafedranyń ǵylymı zertteý jumystaryn ınovasıalyq jolmen damytý, túrli ǵylymı jobalar usyný boldy. Ulttyq ıdeıa baǵdarlamasy aıasynda «Qazaq halqynyń ulttyq murasyn tarıhı-etnografıalyq jınaqtaý, júıeleý jáne jarıalaý» jobasyn usyndy. 2009-2011 jylǵa Memlekettik usynǵan granttan kafedra ǵalymdary M. Eleýovtyń «Uly Jibek jolyndaǵy Qarataýdyń ortaǵasyrlyq qalalary men kerýen joldary», J.Q. Taımaǵambetovtyń jetekshiligimen «Qazaqstandaǵy tas dáýiriniń eskertkishterin izdeý jáne zertteý», Á.T. Tóleýbaevtyń «Qazaqstannyń ejelgi halqynyń kúlttary, dúnıetanymy jáne ıdeologıasyn zertteý» taqyrypty jobalary jeńip aldy.

Kafedrada ashylǵan jyldardan bastap qazirgi kúnge deıin kóptegen Qazaqstandaǵy ataqty ǵalymdar akademık Á.H. Marǵulan, t.ǵ.k., H.A. Alpysbaev, t.ǵ.k., S.M. Aqynjanov, profesor H. Arǵynbaev, profesor K.A. Aqyshev, QR UǴA Akademıgi O.I. Ismaǵýlov, N. Shahanova, A. Dosymbaeva, A. Tohtabaı, V.F. Zaıbert, Q. Altynbekov jaqyn jáne alys sheteldik ǵalymdar Reseı profesorlary M.P. Gráznov, S.S. Chernıkov, Iý.A. Zadneprovskıı, profesor Kloýdıa Chang (SSHA), Ojal Ogýz (Túrkıa) jáne t.b. leksıa oqydy.

Kafedra 2011 jyl men 2016 jyl aralyǵynda etnologıa ǵylymynda ózindik orny qalyptasqan, osy ýnıversıtettiń úzdik túlegi, kezinde Abaı jáne Lenın atyndaǵy stıpendıalardyń ıegeri bolǵan. Akademıalyq mektepterden, ǵulama ǵalymdardyń shákirti bolǵan t.ǵ.d., profesor A.B. Qalysh basqardy.

Jyl ósken saıyn kafedranyń ǵylymı-zertteý jumystary joǵary belesterge kóterilýde, kafedra ǵalymdarynyń QR BjǴ mınıstrligi usynǵan «Mádenı mura» baǵdarlamasy aıasynda usynylǵan memlekettik grantta kafedranyń profesorlyq-oqytýshylar quramy belsendilik tanytýdyń arqasynda, arheologıa jáne etnologıa salalary boıynsha t.ǵ.d., profesor Á.Tóleýbaev, t.ǵ.d., profesor A.B. Qalysh, t.ǵ.d., profesor B.K. Qalshabaeva, t.ǵ.k. M. Egizbaevalardyń ǵylymı jobalary dástúrli, tarıhı, rýhanı jáne materıaldyq muralardy ashýmen qatar, erekshe tarıhı-mádenı mańyzy bar kóptegen arheologıalyq eskertkishterdi zerttedi. Sonymen qatar, «Máńgilik el» gýmanıtarlyq ǵylymdar aıasyndaǵy fýndamentaldy jáne qoldanbaly zertteýler memlekettik baǵdarlamasynyń aıasynda t.ǵ.d., profesor Á.Tóleýbaev, t.ǵ.k. qaýymdastyrylǵan profesor  T.E. Qartabaeva, t.ǵ.k., dosent Ǵ. Omarov, t.ǵ.k. Ǵ.T. Bekseıtovtyń jobalary jeńip aldy. Bıylǵy oqý jylynda belgili ǵalym, kóptegen zertteý eńbekteriniń avtory, kafedranyń qaýymdastyrylǵan profesory, t.ǵ.k. T.E. Qartaevanyń usynǵan «Etnografıcheskoe ı geoarheologıcheskoe ızýchenıe zemledelchesko-skotovodcheskıh landshaftov v pýstynnyh deltah Kazahstana: ıstorıcheskıe fazy  osvoenıa ı opýstenıa» jobasy utyp alyp, sonyń aıasynda kafedranyń etnograftary zertteý júrgizbek. Kafedra  ǵalymdarynyń  fýndamentaldy ǵylymı zertteýleri elimizde ǵana emes shetelderinde moıyndatyp otyr.   

2016-2019 jyldar aralyǵynda kafedrany t.ǵ.k., dosent Ǵ.Q. Omarov basqardy. Kafedrada sheteldik ǵalymdardyń qatysýymen 2018 jyldan bastap «Geoarheologıa» halyqaralyq ǵylymı-zertteý ortalyǵy jumys jasaı bastady. Ortalyqty kafedramyzdyń dosenti, t.ǵ.k. Ǵ.T. Bekseıtov jetekshilik jasap otyr. Ǵylymı-zertteý ortalyǵy «Uly dalanyń tarıhy men mádenıeti» maqsatty qarjylandyrý baǵdarlamasy boıynsha otandyq, reseı, belgıa jáne japondyq ǵalymdar jumys jasady.Uly dala tarıhyndaǵy paleolıt kezeńindegiartefaktilerdi jaratylystaný ǵylymı ádisterin qoldaný arqyly arheologıalyq jáne antropologıalyq zertteý jasaldy.

2019 jyldan búgingi kúnge deıin – PhD R.S. Jumataev basqaryp kele jatyr.

Kafedranyń ǵylymı zertteý jumystarynyń nátıjelerine elimizdiń jáne tys jerlerdegi bilim, ǵylym jánemádenıet salalarynda joǵary baǵalar berilip keledi, birqatar ǵylym granttaryn jeńip, kóptegen ǵylymı zertteý eńbekteri elimizde jáne shetel basylymdarynda jaryqqa shyqty. Otandyq buqaralyq aqparat quraldary ertteý nátıjeleri oqý úderisterinde de paıdalanylyp júr.

---