InfoHub Logo

Ata-baba murasy, kóneniń kózi bolyp saqtalǵan tarıhı qundy jádigerler.

"Turan» ýnıversıteti, «Jýrnalısıka jáne aýdarma isi» kafedrasy,

«Jýrnalısıka» mamandyǵynyń 2-kýrs stýdenti Shonaeva Daýletbıke

Anotasıa: Tarıh- ol bizdiń búgingi jáne ótken kýnniń baılanystyratyn mańyzdy kilti. Ult pen eldiń qundylyǵy. Memleket retinde tanylatyn jeke baılyq. Bizdiń mindet sol tarıhty joǵaltpaý. Ata-babadan kele jatqan ár mańyzdy tarıhı jaǵdaıdy zertteı bile,sonymen qatar egjeı-tegjeıli bilý jáne umytpaý. Qanmen tógisip,osy “Egemendi el” ataný úshin talaı azapqa,jan tapsyrýǵa barǵanymyzdy jadymyzdyn shyǵarmaý. Bizdi el retinde qalyptastyryp,ózgeden “ Qazaqstan” retinde tanylýǵa kómektesetin de dál osy tarıh. 

Kilt sózder:tarıh,ata-baba, keshegi kún-erteńgi tarıh, zertteý jumystary, kóne jumystar.

Elimiz táýelsizdik alǵaly beri óz tól tarıhyn zerttep-zerdeleýden bir sátke de jańylǵan emes. Ár eldiń, ulttyń óz mádenı tarıhy, tili, dini, ulttyq sana sezimi bolady. Sol sekildi, Táýelsiz memleket Qazaqstannyń da, óz tarıhy, tili-dili bar. Prezıdent Qasym-Jomart Kemeluly Toqaevtyń «Táýelsizdik bárinen qymbat»,-atty maqalasynda keń dala tósiniń ejelden bergi tarıhyn, qazirgi kúnge deıin zerttep-zerdeleýdi basty nazarda ustaý kerektigin aıtyp ótti. Tól tarıhymyzdyń esepsiz-eskerýsiz qalǵan tustaryn qaıta jańǵyrtyp, ata-baba murasy jańǵyrtylýy tıis. Osy oraıda, ulttyq jádigerimizge arheologıalyq zertteý júrgizip, tarıhymyzdy ulyqtaıtyn ol jalyndy jastar.

Búginde elimizde birneshe myńdaǵan ulttyq jádigerler zerttelgen. Alaıda, bul qazaq jerindegi ulttyq muralardyń tórtten biri ǵana. Uly dala tósinen egemendik alǵaly beri qundy jádigerler kóptep tabylyp, ǵylymı turǵydan zerttelip, kópshilik qaýymnyń nazaryna usynylyp arheologıalyq murajaı kórmelerine qoıyldy. Máselen, tarıhı jádigerlerimizge sonaý ejelden beri tól tarıhymyz altyn árippen jazylǵan, Kúltegin, Tonykók jazbalary, Balbal tastary, kóne qorymdardan tabylǵan qol-jazbalar, keseneler men kúmbezder jatady. Qoljazbalar qashanda eldiń talaı ǵasyrlyq mádenı-rýhanı, saıası ómirinen, tili men dilinen mol aqparat beretin mańyzy zor jádiger bolyp esepteledi. Sondaı-aq, Almaty qalasy, Esik qorǵanynan «Altyn Adam» ejelgi temir dáýirindegi saq jaýyngeri beınesinde tabyldy. 4000 myńǵa jýyq altynmen bezendirilgen jaýynger tulǵasy-Almaty qalasynyń bas alańyna ornatylǵan. Tóbesindegi beınelengen qanatty tulparlar elimizdiń Eltańbasynda beınelenip, azattyq sımvolyna aınaldy. «Altyn adam» beınesi qazaq tarıhynan biraz tarıhı málimetterden syr shertti.

 Sonymen qatar, Arystanbab kesenesi, Qarahan kesenesi, Aısha bıbi keseneleri tarıh betterinen eleýli oryn alatyn mádenı-muralar. Arystan-bab kesenesi sáýlet óneriniń ozyq úlgisi sanalatyn, Otyrar qalasynda ornalasqan uttyq mura. Kesene 19(on toǵyzynshy) ǵasyr kóripkeli bolǵan Arystanbab mazarynyń ústine boı kótergen. Ańyz derekterge súıensek, Arystanbab óz zamanynda dinı kóripkel, Muhammed paıǵambardyń elshisi bolǵan. Sondyqtan bul kesene qasıetti oryndardyń biri bolyp sanalady. Sáýlet óneriniń taǵy bir jetistigi-Aısha bıbi kesenesi. Aty ańyzǵa aınalǵan Aısha bıbi kesenesi ańyz derekterge súıensek, óz ákesinen teris bata alyp, Aısha anamyz súıgen jary Qarahanǵa bara jatqan jolda, ýly jylan shaǵyp óltiredi. Sóıtip, Aısha bıbi kesenesi 12(on eki) ǵasyrda Jambyl oblysy, Aısha bıbi aýylynda boı kóteredi. Qazirgi tańda áýlıeli kesene IýNESKO tizimine alynǵan. Mine, tól tarıhymyzdy ulyqtaıtyn kóneniń kózi, atadan-balaǵa mura bolyp qalǵan tarıhı jádigerlerdiń tarıhymyzda erekshe oryn alǵandyǵyn osydan ańǵarýǵa bolady. Qazirgi kezde, elimizde birneshe myńdaǵan murajaılar bar. Sol murajaılarda tarıh qoınaýynan syr shertetin, birneshe mıllıondaǵan qundy eksponattar saqtaýly tur. Degenimen, tarıhı jádigerler elimizde áli tolyǵymen zerttelip bolǵan joq. Osy oraıda, tól tarıhymyzdy ulyqtaıtyn qundy jádigerlerge arheologıalyq qazba jumystaryn júrgizip, zerttep-zerdeleý jumystaryn iske asyrýda elimizdi beldi ýnıversıtetteri atsalysýda. Sonyń biri de biregeıi, Ońtústik Qazaqstan memlekettik-pedogogıkalyq ýnıversıteti(OQMPÝ) jarty ǵasyrdan asa ýaqyt ishinde keń dala tósindegi eskertkishterdi zertteýde aldyna jan salmaı keledi. Osynshama ýaqyt ishinde, birshama stýdentter men jalyndy jastar qundy jádigerlerdi is-tájirıbe kezinde zertteý arqyly, óz bilimderin arttyryp, tarıh pen salt-dástúrdi tanýǵa keńinen múmkindikter aldy. Sonymen qatar, ýnıversıtet profesory, tarıh ǵylymdarynyń doktory A. Podýshkın «Egemen Qazaqstan»-gazetiniń tilshisine bergen suhbatynda; ózi jasaǵan arheologıalyq zertteýler barysynda kóptegen jádiger tapqandyǵyn atap ótti. Mysaly, TMD aýmaǵynda kezdese bermeıtin, qyshtan jasalǵan kirpish-kesteler kóne Soǵdy hatynyń tolyq mátinin tapqany jańadan jańalyq ashqan eken. Búginde profesor A. Podýshkın tarıhtanýshy retinde, egemendi elimizdiń ejelgi tarıhyn zertteýde eleýli úles qosyp júr.

Qazaqstan óz táýelsizdigin alǵan soń, memlekettik baǵdarlamalar ázirlenip ulttyq tarıhymyz ulyqtala bastady. Tuńǵysh Elbasy Nursultan Nazarbaev toǵyz joldyń torabynda ornalasqan qazaq jeriniń tarıhyn qaıta jańǵyrtý maqsatynda, «Uly dalanyń jeti qyry»,- atty maqalasyn jarıalady. Bul maqala arqyly ejelgi qazaq tarıhynyń túp-tamyryn zertteýge, ulttyq tarıhymyzdyń, ulttyq kodymyzdyń shıelenisken túıinin sheshýge eleýli úles qosty. Keıin, Prezıdent Qasym-Jomart Kemeluly Toqaevtyń «Táýelsizdik bárinen qymbat» maqalasy, osy ýaqytqa deıin zerteýsiz qalǵan jádigerlerdi zertteýge tapsyrma bergen bolatyn. Sondaı-aq, tarıhymyzdy keńinen tanytatyn, otandyq «Almas qylysh», «Tomırıs», «Keıki batyr», «Jaý júrek myń bala»,-sıaqty tarıhtan habar beretin, óskeleń urpaqqa tálim-tárbıe bolatyn fılmderdiń de, qazaq eliniń ulttyq qundylyǵy men kodyn arttyratynyn dóp basyp aıtyp ótti. Endeshe, tarıhı jádigerler ótkenińe jan bitiretin qasıetti temirqazyq bolmaq.

Qorytyndylaı kele, tól tarıhyń, qundy jádigerleriń, tarıh betinde qalǵan altyn áripteriń, eshqashan muqalmaıtyn tiliń bolmasa memleket óz damýyn tejeıdi, rýhanı daǵdarysqa ushyraıdy. Al, óz tól tarıhyńnan jyraqtap qalmas úshin, únemi memleket damý ústinde, izdeniste júrip, ótkenin zertteýmen de aınalysýy bek qajet. Ata-baba amanatyn keler urpaqqa sol baıaǵy qalpynda jetkizý, bizdiń adamzattyq boryshymyz,- dep bilemin. Kóneniń kózi, babanyń sózi qalǵan asyl muralarymyz máńgilik jańǵyra bersin. Sóz sońynda, elimiz kórkeıip, tarıhy tereń alpaýyt memleketke aınalýymyzǵa tilekshimin. Búgingi kún erteńgi tarıh ekenin umytpaǵanymyz jón!

---