Atalar sózi – tárbıe kózi
Atalar sózi – tárbıe kózi
Maqsaty: Halqymyzdyń ata zamannan kele jatqan ulttyq murasynyń biri ulttyq salt-dástúr negizinde adamgershilikke, ımandylyqqa, ınabattylyqqa tárbıeleý. Ulttyq dúnıe tanym negizderin qalyptastyrý. Babalardan qalǵan ulaǵatty, ǵıbrat alarlyq sózderdi balalarǵa uǵyndyrý, sol sózderden ónege alýǵa baýlý.
Kórnekiligi:Qanatty sózder, maqal-mátelder. Ulttyq naqyshty sózder, sózjumbaq, rebýs, oıyn «Boı jazý», t.b. oıyndar.
(«Ata tolǵaýy» kúıi jáımen oınap turady.)
1-oqýshy:
Ata salty – ardaqty
Árbir sózi salmaqty.
Sol sózderdi uqpasań
Tistersiń bir kún barmaqty.
2-oqýshy:
Kóp jasaǵan qarıa
Aqyly teńiz – darıa
Kóp ónege sózi bar
Sózi soqpaq, ózi nár.
3-oqýshy:Ómirde ne jetim?
4-oqýshy:
Ómirde toǵyz jetim bar.
Halqyna senimsiz bolsa – han jetim.
Hany aqylsyz bolsa – halqy jetim.
Keńesshisi aqylsyz bolsa –ákim jetim.
Sý joq qudyq – jetim,
Uly joq áke – jetim.
Qyzy jetesiz bolsa ana – jetim.
Shákirtsiz ustaz – jetim,
Ata-anasy joq bala jetim.
5-oqýshy:Úıde kim, elde kim qadirli?
6-oqýshy:Úıde qonaq, qart, bala qadirli.
Elde han, ákim, ustaz qadirli.
7-oqýshy:Joqty bar, ashty toq etetin kim?
8-oqýshy:Áke qansha meıirimdi bolsa da, ananyń jóni bólek, Joqty bar, ashty toq etetin de ana. Anasyz bala uıyqtamaıdy, qatyqsyz aıran uıymaıdy.
9-oqýshy:Eldi kim, úıdi kim búldiredi?
10-oqýshy: Eldi ósekshi búldiredi, úıdi aqylsyz bala búldiredi.
Ákim aqylsyz bolsa – el tozady, ósek ákimdi ósirmeıdi. Úıdegi altyn qazyq kim?
11-oqýshy: Úıdegi altyn qazyq – ana. Ana aqyldy bolsa, bala dana bolady. Ana tárbıesi qyzǵa úlgi, áke tárbıesi ulǵa úlgi. Ana aqylshyń, áke qamqorshyń.
Oıyn: «Daýyssyz dybystardy qoıyp, sózderdi durys oqý. Rebýs sheshý.
«Boı jazý» oıyny:
10. Kishi júzdiń bıi (Áıteke), Orta júzdiń, Uly júzdiń bıilerin ataý.
11. Juma kúnderi qazaqtardyń baratyn jeri (meshit)
12. Sáti kún (sársenbi)
13. Aptanyń qasıetti kúni (Juma)
12-oqýshy:Adamǵa aqyl beretin kimder?
13-oqýshy:Ata-ana, ustaz, dos. Ata-ana aqylyn balasyna aıtady, ustaz shákirtine aıtady. Adal dos aqylshyń, aqylshy dos – jaqynyń. Dosy kóptiń tabysy kóp, tabysy kóptiń jaqyny kóp.
Adamnyń aqyly qaıda?
14-oqýshy:
Hannyń aqyly taǵynda,
Ákeniń aqyly janynda.
Ǵalymnyń aqyly basynda,
Ananyń aqyly jasynda.
Jigittiń aqyly jaqsylyǵynda,
Aqymaqtyń aqyly kim kóringenniń qaltasynda.
Tárbıeshi: Kúndelikti ómirde úlken adamdardyń aıtyp otyratyn yrym men tyıym sózder jarysyn ótkizeıik. Kim kóp biledi, kimniń esinde qalǵanyn kóreıik
1-oqýshy: Otqa sý quıma, túkirme. Sebebi kezinde ata-analarymyz otqa tabynǵan. Ot ómir, tirshilik kózi sanalǵan.
2-oqýshy:Jyńǵylmen tas qamshylama.
3-oqýshy:Itke ojaýmen as quıma.
4-oqýshy:Aqqýdy atpa.
(Osylaısha balalar tyıym sózder aıtyp jarysady)
«Qazaqsha» bı.
Tárbıeshi: Endigi kezekte biz neniń jaqsy, neniń jaman ekendigimen, qasıetti uǵymdarmen tanysýymyz kerek. Bul bólim saıys túrinde ótedi. Jerden aýyr ne bar?
1-oqýshy:Jerden aýyr – aqyl, bilim.
Tárbıeshi:Sýdan tereń ne bar?
2-oqýshy:Sýdan tereń – oqý, ǵylym.
Tárbıeshi:Ottan ystyq ne bar?
3-oqýshy:Ottan ystyq – adamnyń ómiri.
Tárbıeshi:Kókten bıik ne bar?
4-oqýshy:Kókten bıik – tákáppardyń kóńili.
Tárbıeshi:Altyn alash degen ne?
5-oqýshy:Altyn alash degen – Alash hannyń balalary: Qazaq, Qaraqalpaq, Qyrǵyz, Ózbek, Túrkimen, Jaıylhan.
«Meniń elim Qazaqstan» áni oryndalady.
Tárbıeshi:Endigi saıysymyzdy maqal-mátel aıtý túrinde jalǵastyramyz. Maqaldy bir oqýshy bastaýy kerek, ol kimge dop berse, sol oqýshy maqaldy jalǵastyrýy kerek. Tańdap alynǵan maqaldar til, sheshendik, ata-ana, ul, qyz týraly aıtylatyn maqaldar.
1.Tappasań sózdiń júıesin / otyna óziń kúıesiń.
2.Aqyldyń sózi qysqa / kópke bolar nusqa.
3.Sheshen sóz bastar / batyr qol bastar.
4.Qylysh jarasy bitedi / sóz jarsy bitpeıdi.
5.Kóp ishinde sóılegen / oıǵa salmaı sóılegen.
6.Kósemdiktiń belgisi / sheshendiktiń belgisi.
7.Kóp sóz – kúmis / as sóz altyn.
8.Jaqsy jigit aspandaǵy juldyz / Jaqsy qyz jaǵadaǵy qundyz.
9.Áke kórgen oq jonar / sheshe kórgen ton pisher.
10.Ótkir til daryn / uzyn til jaýyń.
11.Kelisti sóz – kúmis / jemisti jumys – altyn.
12.Toqsan aýyz sózdiń / tobyqtaı túıini bar.
13.Til tas jarady / tas jarmasa bas jarady.
14.Jigit bolsań jeti eldiń tilin bil / nemese jeti túrli ǵylym bil / dopty tárbıeshige qaıtaryp beredi.
Tárbıeshi: Mine, balalar, sender tálim-tárbıe alarlyqtaı «Aqyl sóz, naqyl sózder» óte kóp eken. Sondyqtan da úlkenderdiń ár sózine zer salyp, ár sóziniń astaryna úńile bilý kerek. Ásirese, tárbıeshilerdiń, muǵalimderdiń ár sózin uǵyp, kári adamdardyń aqylyn esterińe saqtaǵandaryń jón.
Maqsaty: Halqymyzdyń ata zamannan kele jatqan ulttyq murasynyń biri ulttyq salt-dástúr negizinde adamgershilikke, ımandylyqqa, ınabattylyqqa tárbıeleý. Ulttyq dúnıe tanym negizderin qalyptastyrý. Babalardan qalǵan ulaǵatty, ǵıbrat alarlyq sózderdi balalarǵa uǵyndyrý, sol sózderden ónege alýǵa baýlý.
Kórnekiligi:Qanatty sózder, maqal-mátelder. Ulttyq naqyshty sózder, sózjumbaq, rebýs, oıyn «Boı jazý», t.b. oıyndar.
(«Ata tolǵaýy» kúıi jáımen oınap turady.)
1-oqýshy:
Ata salty – ardaqty
Árbir sózi salmaqty.
Sol sózderdi uqpasań
Tistersiń bir kún barmaqty.
2-oqýshy:
Kóp jasaǵan qarıa
Aqyly teńiz – darıa
Kóp ónege sózi bar
Sózi soqpaq, ózi nár.
3-oqýshy:Ómirde ne jetim?
4-oqýshy:
Ómirde toǵyz jetim bar.
Halqyna senimsiz bolsa – han jetim.
Hany aqylsyz bolsa – halqy jetim.
Keńesshisi aqylsyz bolsa –ákim jetim.
Sý joq qudyq – jetim,
Uly joq áke – jetim.
Qyzy jetesiz bolsa ana – jetim.
Shákirtsiz ustaz – jetim,
Ata-anasy joq bala jetim.
5-oqýshy:Úıde kim, elde kim qadirli?
6-oqýshy:Úıde qonaq, qart, bala qadirli.
Elde han, ákim, ustaz qadirli.
7-oqýshy:Joqty bar, ashty toq etetin kim?
8-oqýshy:Áke qansha meıirimdi bolsa da, ananyń jóni bólek, Joqty bar, ashty toq etetin de ana. Anasyz bala uıyqtamaıdy, qatyqsyz aıran uıymaıdy.
9-oqýshy:Eldi kim, úıdi kim búldiredi?
10-oqýshy: Eldi ósekshi búldiredi, úıdi aqylsyz bala búldiredi.
Ákim aqylsyz bolsa – el tozady, ósek ákimdi ósirmeıdi. Úıdegi altyn qazyq kim?
11-oqýshy: Úıdegi altyn qazyq – ana. Ana aqyldy bolsa, bala dana bolady. Ana tárbıesi qyzǵa úlgi, áke tárbıesi ulǵa úlgi. Ana aqylshyń, áke qamqorshyń.
Oıyn: «Daýyssyz dybystardy qoıyp, sózderdi durys oqý. Rebýs sheshý.
«Boı jazý» oıyny:
10. Kishi júzdiń bıi (Áıteke), Orta júzdiń, Uly júzdiń bıilerin ataý.
11. Juma kúnderi qazaqtardyń baratyn jeri (meshit)
12. Sáti kún (sársenbi)
13. Aptanyń qasıetti kúni (Juma)
12-oqýshy:Adamǵa aqyl beretin kimder?
13-oqýshy:Ata-ana, ustaz, dos. Ata-ana aqylyn balasyna aıtady, ustaz shákirtine aıtady. Adal dos aqylshyń, aqylshy dos – jaqynyń. Dosy kóptiń tabysy kóp, tabysy kóptiń jaqyny kóp.
Adamnyń aqyly qaıda?
14-oqýshy:
Hannyń aqyly taǵynda,
Ákeniń aqyly janynda.
Ǵalymnyń aqyly basynda,
Ananyń aqyly jasynda.
Jigittiń aqyly jaqsylyǵynda,
Aqymaqtyń aqyly kim kóringenniń qaltasynda.
Tárbıeshi: Kúndelikti ómirde úlken adamdardyń aıtyp otyratyn yrym men tyıym sózder jarysyn ótkizeıik. Kim kóp biledi, kimniń esinde qalǵanyn kóreıik
1-oqýshy: Otqa sý quıma, túkirme. Sebebi kezinde ata-analarymyz otqa tabynǵan. Ot ómir, tirshilik kózi sanalǵan.
2-oqýshy:Jyńǵylmen tas qamshylama.
3-oqýshy:Itke ojaýmen as quıma.
4-oqýshy:Aqqýdy atpa.
(Osylaısha balalar tyıym sózder aıtyp jarysady)
«Qazaqsha» bı.
Tárbıeshi: Endigi kezekte biz neniń jaqsy, neniń jaman ekendigimen, qasıetti uǵymdarmen tanysýymyz kerek. Bul bólim saıys túrinde ótedi. Jerden aýyr ne bar?
1-oqýshy:Jerden aýyr – aqyl, bilim.
Tárbıeshi:Sýdan tereń ne bar?
2-oqýshy:Sýdan tereń – oqý, ǵylym.
Tárbıeshi:Ottan ystyq ne bar?
3-oqýshy:Ottan ystyq – adamnyń ómiri.
Tárbıeshi:Kókten bıik ne bar?
4-oqýshy:Kókten bıik – tákáppardyń kóńili.
Tárbıeshi:Altyn alash degen ne?
5-oqýshy:Altyn alash degen – Alash hannyń balalary: Qazaq, Qaraqalpaq, Qyrǵyz, Ózbek, Túrkimen, Jaıylhan.
«Meniń elim Qazaqstan» áni oryndalady.
Tárbıeshi:Endigi saıysymyzdy maqal-mátel aıtý túrinde jalǵastyramyz. Maqaldy bir oqýshy bastaýy kerek, ol kimge dop berse, sol oqýshy maqaldy jalǵastyrýy kerek. Tańdap alynǵan maqaldar til, sheshendik, ata-ana, ul, qyz týraly aıtylatyn maqaldar.
1.Tappasań sózdiń júıesin / otyna óziń kúıesiń.
2.Aqyldyń sózi qysqa / kópke bolar nusqa.
3.Sheshen sóz bastar / batyr qol bastar.
4.Qylysh jarasy bitedi / sóz jarsy bitpeıdi.
5.Kóp ishinde sóılegen / oıǵa salmaı sóılegen.
6.Kósemdiktiń belgisi / sheshendiktiń belgisi.
7.Kóp sóz – kúmis / as sóz altyn.
8.Jaqsy jigit aspandaǵy juldyz / Jaqsy qyz jaǵadaǵy qundyz.
9.Áke kórgen oq jonar / sheshe kórgen ton pisher.
10.Ótkir til daryn / uzyn til jaýyń.
11.Kelisti sóz – kúmis / jemisti jumys – altyn.
12.Toqsan aýyz sózdiń / tobyqtaı túıini bar.
13.Til tas jarady / tas jarmasa bas jarady.
14.Jigit bolsań jeti eldiń tilin bil / nemese jeti túrli ǵylym bil / dopty tárbıeshige qaıtaryp beredi.
Tárbıeshi: Mine, balalar, sender tálim-tárbıe alarlyqtaı «Aqyl sóz, naqyl sózder» óte kóp eken. Sondyqtan da úlkenderdiń ár sózine zer salyp, ár sóziniń astaryna úńile bilý kerek. Ásirese, tárbıeshilerdiń, muǵalimderdiń ár sózin uǵyp, kári adamdardyń aqylyn esterińe saqtaǵandaryń jón.
You Might Also Like
-
1. Qıyq konýstyń taban radıýsi 10sm jáne 4sm, al bıiktigi 8sm. Qıyq konýstyń jasaýshysyn tabyńdar.
