Atmosferalyq qysym. Torıchellı tájirıbesi
Sabaq maqsaty:
1. Atmosferalyq qysymnyń paıda bolý sebebi, Torrıchellı tájirıbesiniń mánisin túsindirý.
2. Eńbekke, oqýǵa sanalyqty, belsendilikti fızıkany obektıvtik shyndyq retinde dúnıetaný turǵysynda túsinigin qalyptastyrý.
3. Oılaý máseleni qoıyp sheshýge umtyldyrý, pánge degen qyzyǵýshylyǵyn arttyra otyryp, shyǵarmashylyq qabiletin damytý.
Sabaqtyń kórnekiligi: Sý, staqan, paraq qaǵaz, jumyrtqa, shyny ydys,
medısınalyq shprıs.
Sabaq oqytý ádisi: Problemalyq, damyta oqytý.
Sabaq qurylymy:
1. Psıhologıalyq daıyndyq.
2. Úı tapsyrmasyn tekserý.
3. Oı ashar. - Jańa sabaq.
4. Oı qozǵaý. - Ózdik jumys.
Túrtip alý júıesi +, -, Ý,? - Toppen jumys.
Sabaq barysy:
Uıymdastyrý kezeńinde oqýshylardyń daıyndyǵyn qarap shyǵý
Ótkendi qaıtalaý úshin suraq qoıyp áńgimelesý.
Paskal zańyn qaıtalaý.
Suıyqtyń ydys túbine túsiretin qysymy qandaı shamalarǵa táýeldi? Barlyq oqýshylarǵa praktıkalyq jumys beriledi.
Ártúrli pishindi ydystarǵa sý quıylǵan. Osy sýdyń ydys túbine túsiretin qysymyn esepteý. Oqýshylar sý baǵanynyń bıiktigin syzǵyshpen ólshep qysymyn P=ρgh formýlasy boıynsha tabady.
Mysaly: R=500 Pa.
Endi osy staqandaǵy sýdyń aýzyn qaǵazben jaýyp turyp tóńkersek sý tógile me? Sý qaǵazǵa qandaı qysym túsiredi? (qaǵazǵa 500 Pa qysym túsedi. Sondyqtan sý tógiledi dep jaýap bepyi múmkin).
Sý tógilmegenin tájirıbe jasap kórsetý.
Sýdyń qysym kúshiniń áserinen qaǵaz nege qulap túspeı tur?
Oqýshylar qaǵazdyń astynan joǵary qaraı baǵyttalǵan bip kúsh áser etip tur degen boljam aıtady.
Qaǵazǵa sýdan basqa qandaı dene áser etip týr? (aýa áser etedi.) (Problema týady oqýshylar tolyq jaýap bere almaıdy )
Taǵy bip qubylysqa kóńil aýdaraıyq. Shyny ydystyń aýzyna jumyrtqa qoıamyn. Jumyrtqa ishke túsken joq. Jumyrtqany alyp shyny ishine ot jaǵyp baryp jumyrtqany aýyzyna qoıa salamyz. Birte-bipte tartylyp baryp túcip ketkenin baqylaımyz.
Jumyrtqa nelikten shyny ishine túsip ketti? Cebebi nede? (oqýshylar jaýap bere almaıdy taǵy da jańa problema shyǵady )
Jańa sabaq:
Muǵalim: Onda biz osy qubylystarǵa jaýap berý úshin búgingi jańa taqyrypty ótetin bolamyz dep taqyrypty taqtaǵa jazady.
Búgingi sabaqtyń maqsaty; Atmosferalyq qysymnyń qalaı paıda bolatynyn bilý. Torrıchellı tájirıbesiniń mánisin túsiný.
Atmosfera týraly ne bilemiz?
Jer betin ne qorshap turady? Onda osy atmosfera jer betine qysym túsiriledi. Osy qysym qalaı paıda bolatynyna kóńil aýdaraıyq.
Oqýlyqtyń bóligin oqımyz. (oqýlyqpen jumys - 123 - bet).
Atmosferalyq qysym qalaı paıda bolady eken? Oqýshylar óz túsingenimen jaýap bepedi.
Atmosfera birneshe qabattan týrady. Aýyrlyq kúshiniń áreketinen onyń joǵarǵy qabattary tómengi qabattaryna qysym túsiredi. Atmosfera gaz - sondyqtan ol Paskal zańy boıynsha ózine túsken qysymdy barlyq baǵytta taratady. Sonyń saldarynan jer betine jáne ondaǵy barlyq denelerge atmosferalyq qysym túsedi.
Muǵalim: Onda osy atmosferalyq qysymǵa súıene otyryp jańa baqylaǵan tájirıbelerdi túsindireıik. Staqandaǵy sýdyń tógilmegen cebebi nede? Birneshe oqýshynyń jaýaptaryn tyńdaǵannan keıin, qorytyndy jaýap shyǵarylady:
1. stakandaǵy sýdy jaýyp turǵan qaǵaz astynan tómennen joǵary qaraı atmosferalyq qysym áser etken. Sýdyń qaǵazǵa túsiretin qysymynan atmosferalyq qysym úlken.
2. Shynyǵa túsken jumyrtqany qalaı túsinýge bolady.
Janǵan qaǵaz shyny ishindegi aýany qyzdyrady, qyzǵan aýanyń kólemi ulǵaıyp, onyń bip qatar bóligi syrtqa shyǵyp ketedi. Shynynyń aýzyn jumyrtqamen japqan kezde ondaǵy aýa sýıdy da qysym azaıady. İshtegi qysymnan syrtqy atmosferalyq qysym artyq bolyp jumyrtqa tómen qaraı qozǵalady.
Biz kóptegen qubylystarǵa atmosferalyq qysym áser etetinine kóz jetkizýge bolady.
Praktıkalyq jumys. Barlyq oqýshylarǵa birdeı medısınalyq shprıspen stakandaǵy sýdy sorǵyzyp joǵary kóterilýin baqylatý. Oqýshylar ózderi jaýap beredi.
- Atmosfera sý betine tómen qaraı áreket etedi. Paskal zańy boıynsha ol qysymdy tútikke tómennen joǵary qaraı jetkizedi. Sýdy porshenmen ilectipe kóteretin atmosferalyq qysym.
Atmosferalyq qysymdy suıyq baǵanynyń ydys túbine túsiretin qysymdy esepteýge arnalǵan formýlamen esepteýge bola ma?
- Bolmaıdy, óıtkeni atmosferanyń bıiktigin jáne tyǵyzdyǵyn bily kerek. Atmosferada anyq shekara joq, aýa tyǵyzdyǵy da ár túrli bıiktikte túrlishe.
Sondaı bola tursa da, atmosferalyq qysymdy XVII ǵasyrda ıtalán ǵalymy E. Torrıchellı usynǵan tájirıbeniń kómegimen ólsheýge bolady.
Muǵalim Torrıchellı tájirıbesiniń mánisin túsindirý (slaıd kórsetý)
Atmosferalyq qysym aýa raıyna baılanysty ózgeretinin de baıqaǵan Torrıchellı bolatyn. Keıin Torrıchellı qondyrǵysy atmosferalyq qysymdy ólsheý úshin paıdalanyla bastady. Atmosferalyq qysymdy synap baǵannyń bıiktigi boıynsha esepteıdi.
Atmosferalyq qysymnyń birligi retinde 1 mm, syn. baǵ alynady.
1 mm. syn. baǵ = 133, 3 Pa = 1, 33 gPa.
760mm. syn. baǵ =105 Pa=1 at.
Sabaq jumysyna qorytyndy jasaý:
1. Biz búgingi sabaqtan ne bildik, neni túsindik?
2. Sabaq nesimen qyzyqty boldy?
3. Ne túsiniksiz boldy?
Oqýshylardy baǵalaý.
Úıge tapsyrma berý:
1 §50oqý.
2 Atmosferanyń negizgi qabatyn qaıtalaý
1. Atmosferalyq qysymnyń paıda bolý sebebi, Torrıchellı tájirıbesiniń mánisin túsindirý.
2. Eńbekke, oqýǵa sanalyqty, belsendilikti fızıkany obektıvtik shyndyq retinde dúnıetaný turǵysynda túsinigin qalyptastyrý.
3. Oılaý máseleni qoıyp sheshýge umtyldyrý, pánge degen qyzyǵýshylyǵyn arttyra otyryp, shyǵarmashylyq qabiletin damytý.
Sabaqtyń kórnekiligi: Sý, staqan, paraq qaǵaz, jumyrtqa, shyny ydys,
medısınalyq shprıs.
Sabaq oqytý ádisi: Problemalyq, damyta oqytý.
Sabaq qurylymy:
1. Psıhologıalyq daıyndyq.
2. Úı tapsyrmasyn tekserý.
3. Oı ashar. - Jańa sabaq.
4. Oı qozǵaý. - Ózdik jumys.
Túrtip alý júıesi +, -, Ý,? - Toppen jumys.
Sabaq barysy:
Uıymdastyrý kezeńinde oqýshylardyń daıyndyǵyn qarap shyǵý
Ótkendi qaıtalaý úshin suraq qoıyp áńgimelesý.
Paskal zańyn qaıtalaý.
Suıyqtyń ydys túbine túsiretin qysymy qandaı shamalarǵa táýeldi? Barlyq oqýshylarǵa praktıkalyq jumys beriledi.
Ártúrli pishindi ydystarǵa sý quıylǵan. Osy sýdyń ydys túbine túsiretin qysymyn esepteý. Oqýshylar sý baǵanynyń bıiktigin syzǵyshpen ólshep qysymyn P=ρgh formýlasy boıynsha tabady.
Mysaly: R=500 Pa.
Endi osy staqandaǵy sýdyń aýzyn qaǵazben jaýyp turyp tóńkersek sý tógile me? Sý qaǵazǵa qandaı qysym túsiredi? (qaǵazǵa 500 Pa qysym túsedi. Sondyqtan sý tógiledi dep jaýap bepyi múmkin).
Sý tógilmegenin tájirıbe jasap kórsetý.
Sýdyń qysym kúshiniń áserinen qaǵaz nege qulap túspeı tur?
Oqýshylar qaǵazdyń astynan joǵary qaraı baǵyttalǵan bip kúsh áser etip tur degen boljam aıtady.
Qaǵazǵa sýdan basqa qandaı dene áser etip týr? (aýa áser etedi.) (Problema týady oqýshylar tolyq jaýap bere almaıdy )
Taǵy bip qubylysqa kóńil aýdaraıyq. Shyny ydystyń aýzyna jumyrtqa qoıamyn. Jumyrtqa ishke túsken joq. Jumyrtqany alyp shyny ishine ot jaǵyp baryp jumyrtqany aýyzyna qoıa salamyz. Birte-bipte tartylyp baryp túcip ketkenin baqylaımyz.
Jumyrtqa nelikten shyny ishine túsip ketti? Cebebi nede? (oqýshylar jaýap bere almaıdy taǵy da jańa problema shyǵady )
Jańa sabaq:
Muǵalim: Onda biz osy qubylystarǵa jaýap berý úshin búgingi jańa taqyrypty ótetin bolamyz dep taqyrypty taqtaǵa jazady.
Búgingi sabaqtyń maqsaty; Atmosferalyq qysymnyń qalaı paıda bolatynyn bilý. Torrıchellı tájirıbesiniń mánisin túsiný.
Atmosfera týraly ne bilemiz?
Jer betin ne qorshap turady? Onda osy atmosfera jer betine qysym túsiriledi. Osy qysym qalaı paıda bolatynyna kóńil aýdaraıyq.
Oqýlyqtyń bóligin oqımyz. (oqýlyqpen jumys - 123 - bet).
Atmosferalyq qysym qalaı paıda bolady eken? Oqýshylar óz túsingenimen jaýap bepedi.
Atmosfera birneshe qabattan týrady. Aýyrlyq kúshiniń áreketinen onyń joǵarǵy qabattary tómengi qabattaryna qysym túsiredi. Atmosfera gaz - sondyqtan ol Paskal zańy boıynsha ózine túsken qysymdy barlyq baǵytta taratady. Sonyń saldarynan jer betine jáne ondaǵy barlyq denelerge atmosferalyq qysym túsedi.
Muǵalim: Onda osy atmosferalyq qysymǵa súıene otyryp jańa baqylaǵan tájirıbelerdi túsindireıik. Staqandaǵy sýdyń tógilmegen cebebi nede? Birneshe oqýshynyń jaýaptaryn tyńdaǵannan keıin, qorytyndy jaýap shyǵarylady:
1. stakandaǵy sýdy jaýyp turǵan qaǵaz astynan tómennen joǵary qaraı atmosferalyq qysym áser etken. Sýdyń qaǵazǵa túsiretin qysymynan atmosferalyq qysym úlken.
2. Shynyǵa túsken jumyrtqany qalaı túsinýge bolady.
Janǵan qaǵaz shyny ishindegi aýany qyzdyrady, qyzǵan aýanyń kólemi ulǵaıyp, onyń bip qatar bóligi syrtqa shyǵyp ketedi. Shynynyń aýzyn jumyrtqamen japqan kezde ondaǵy aýa sýıdy da qysym azaıady. İshtegi qysymnan syrtqy atmosferalyq qysym artyq bolyp jumyrtqa tómen qaraı qozǵalady.
Biz kóptegen qubylystarǵa atmosferalyq qysym áser etetinine kóz jetkizýge bolady.
Praktıkalyq jumys. Barlyq oqýshylarǵa birdeı medısınalyq shprıspen stakandaǵy sýdy sorǵyzyp joǵary kóterilýin baqylatý. Oqýshylar ózderi jaýap beredi.
- Atmosfera sý betine tómen qaraı áreket etedi. Paskal zańy boıynsha ol qysymdy tútikke tómennen joǵary qaraı jetkizedi. Sýdy porshenmen ilectipe kóteretin atmosferalyq qysym.
Atmosferalyq qysymdy suıyq baǵanynyń ydys túbine túsiretin qysymdy esepteýge arnalǵan formýlamen esepteýge bola ma?
- Bolmaıdy, óıtkeni atmosferanyń bıiktigin jáne tyǵyzdyǵyn bily kerek. Atmosferada anyq shekara joq, aýa tyǵyzdyǵy da ár túrli bıiktikte túrlishe.
Sondaı bola tursa da, atmosferalyq qysymdy XVII ǵasyrda ıtalán ǵalymy E. Torrıchellı usynǵan tájirıbeniń kómegimen ólsheýge bolady.
Muǵalim Torrıchellı tájirıbesiniń mánisin túsindirý (slaıd kórsetý)
Atmosferalyq qysym aýa raıyna baılanysty ózgeretinin de baıqaǵan Torrıchellı bolatyn. Keıin Torrıchellı qondyrǵysy atmosferalyq qysymdy ólsheý úshin paıdalanyla bastady. Atmosferalyq qysymdy synap baǵannyń bıiktigi boıynsha esepteıdi.
Atmosferalyq qysymnyń birligi retinde 1 mm, syn. baǵ alynady.
1 mm. syn. baǵ = 133, 3 Pa = 1, 33 gPa.
760mm. syn. baǵ =105 Pa=1 at.
Sabaq jumysyna qorytyndy jasaý:
1. Biz búgingi sabaqtan ne bildik, neni túsindik?
2. Sabaq nesimen qyzyqty boldy?
3. Ne túsiniksiz boldy?
Oqýshylardy baǵalaý.
Úıge tapsyrma berý:
1 §50oqý.
2 Atmosferanyń negizgi qabatyn qaıtalaý
You Might Also Like
