InfoHub Logo

Taqyryby: Atmosferanyń quramy jáne qurylysy
Maqsaty:
Bilimdilik: Atmosfera qabaty týraly oqýshylarǵa túsinik bere otyryp, onyń jer qabyqtary ishindegi ereksheligi týraly uǵym qalyptastyrý. Atmosfera qabattarynyń erekshelikterin, onyń mańyzdylyǵyn aıta otyryp, ony zertteý máselelerine toqtalý
Damytý: Óz betinshe izdenispen shyǵarmashylyq turǵyda jumys isteýge daǵdylandyrý. Óz oılaryn erkin de saýatty, naqty jetkizý qabiletterin arttyrý.
Tárbıelik: Atmosferany zertteý tásilderimen tanystyra otyryp, ony qorǵaý máselelerin qarastyrý
Sabaqtyń túri: Aralas sabaq
Sabaqtyń ádisi: 1. Suraq - jaýap.
2. Áńgime - dáris.
3. Ertegi jelisimen suraq - jaýap
4. Qorytyndylaý. Esse jazý
Sabaqtyń kórnekiligi: Qosymsha derekter, oqýlyq, dúnıejúzi kartasy, slaı, arnaıy plakattar, t. b.

Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi.
Oqýshylardy túgendeý, oqý quraldaryn daıyndatyp, zeıinderin sabaqqa aýdartý.
İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý.
1. Suraq - jaýap.

İİİ. Jańa sabaq.
1. Áńgime - dáris.
Jańa sabaq áńgime - dáris berýden bastalady.
Atmosfera - jerdi qorshap turǵan gazdy qabyqsha. Jer betindegi barlyq prosesterdiń júrýin qamtamasyz etip, adamzat tirshiliginiń barlyq jaqtaryna áser etedi.

Aýanyń qasıetteri:
Kózge kórinbeıdi
Tússiz
Dámsiz
Iissiz
Syǵylady
Jylýdy saqtaıdy
Otty jaǵady

Aýanyń gaz quramy
Tirek - syzbamen jumys.
Jer betine eń jaqyn qabaty – troposfera (grekshe tropos - burylys, ózgeris). Ol 10 - 12 km bıiktikte, ekvatorda 16 - 18 km bıiktikte ornalasqan. Onyń úlesine búkil aýanyń 80 %- y tıesili. Bul qabatta jaýyn - shashyn, bulttar túzilip, naızaǵaı, kún - kúrkireýi júredi.
Troposferanyń joǵarǵy jaǵynda 50 - 55 km bıiktikte – stratosfera (grekshe stratým - qabattalǵan) qabaty ornalasqan. Atmosferalyq ozonnyń kóp bóligi bul qabatta jınalǵan. Stratosferanyń jylý prosesterine úlken áser etedi. Ol kún radıasıasynyń últrakúlgin sáýlelerin sińiredi.
Stratosferadan 50 km bıiktikte mezosfera qabaty ornalasqan. Onda temperatýra tómendep, - 70 S gradýsqa deıin túsedi.
Termosfera qabaty 500 - 600 km bıiktikke sozylyp, temperatýra - 1600 S gradýsqa deıin jetedi. Atmosfera qabattary bıiktegeni saıyn aýa suıylyp, qysym tómendeıdi.
Atmosferalyq aýanyń tirshilik úshin mańyzy erekshe:

1. Fotosıntez úshin kómirteginiń qos oksıdi jáne tynys alýy úshin otteginiń kózi.
2. Tiri organızmderdi kosmostyq sáýlelerden qorǵaýshy.
3. Jerde jylýdy saqtaýshy jáne klımatty retteýshi.
4. Zat almasýdyń gaz tárizdi ónimderin qabyldaıdy, sý býlaryn tasymaldaıdy, bult, jaýyn - shashyn túziletin jáne basqa da meteorologıalyq prosesterdiń júretin orny;
5. Ushatyn organızmder úshin tirshilik ortasy jáne topyraq qunarlylyǵyna áser etýshi retinde qoldanylady.
Atmosferalyq aýanyń tirshilik úshin mańyzy erekshe:
1. Fotosıntez úshin kómirteginiń qos oksıdi jáne tynys alýy úshin otteginiń kózi.
2. Tiri organızmderdi kosmostyq sáýlelerden qorǵaýshy.
3. Jerde jylýdy saqtaýshy jáne klımatty retteýshi.
4. Zat almasýdyń gaz tárizdi ónimderin qabyldaıdy, sý býlaryn tasymaldaıdy, bult, jaýyn - shashyn túziletin jáne basqa da meteorologıalyq prosesterdiń júretin orny;
5. Ushatyn organızmder úshin tirshilik ortasy jáne topyraq qunarlylyǵyna áser etýshi retinde qoldanylady.

IV. Jańa sabaqty bekitý.
Bekitý suraqtary ertegi jelisimen júredi.
V. Qorytyndylaý, baǵalaý.
Atmosferany qorǵaýdaǵy seniń úlesiń?
Vİ. Úıge tapsyrma berý.
Úıge: Atmosferanyń quramy, qurylysy. 78 bet. 6 - tapsyrma.