Globýstan kartaǵa kóshý
Taqyryby: Globýstan kartaǵa kóshý
Maqsaty:
Bilimdilik: Geografıalyq endik, boılyq, koordınatalyq tor degen túsinikterdi qalyptastyrý. Geografıalyq koordınattardy anyqtaý joldaryn, ádis - tásilderin úıretý. Globýs, onyń mańyzy men globýstan kartaǵa kóshirý tásilderi týraly bilim berý.
Damytýshylyq: Interbelsendi taqtamen, globýspen jumys isteýdi damytý.
Tárbıelik: Geografıa pánine degen qyzyǵýshylyqty oıatý, geografıalyq mádenıetke tartý.
Sabaqtyń túri: aralas sabaq
Sabaqty júrgizý ádis - tásilderi: suraq - jaýap, túsindirý.
Qural - jabdyqtar: Interbelsendi taqta, globýs, dúnıejúziniń fızıkalyq kartasy, taqta, bor, elektrondy oqýlyq, slaıd.
Sabaqtyń kezeńderi:
İ. Uıymdastyrý kezeńi (2 mın)
Oqýshylarmen amandasý. Túgendeý. Sabaqqa daıyndyǵyn tekserý.
İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý. (10 mın)
Sıdneı - 34 o. e. 151 sh. b.
Vashıngton - 39 s. e. 77 b. b.
Rıe - de – Janeıro - 23 o. e. 44 b. b.
Suraq - jaýap.
1. Globýs degenimiz ne?
2. Geografıalyq boılyq degenimiz ne?
3. Geografıalyq endik degenimiz ne?
4. Geografıalyq koordınata degenimiz ne?
5. Qaı merıdıan bastapqy merıdıan dep atalady?
6. Globýsta boılyqtar qaıda jazylady?
7. Globýstan araqashyqtyqty qalaı ólsheımiz?
8. Globýstyń masshtaby 1: 93 000000. Bul qandaı masshtab túri? Osy masshtabty ataýly masshtabqa aınaldyr.
9. «28 qańtar. 1820jyl. 70 o. e. 20 b. b. kemeniń eki jaǵynan jer kórindi»- dep jazdy M. P. Lazerov. Bul qaı jer?
İİİ. Jańa sabaq. (13 mın)
Ótken taqyrypta globýs Jerdiń dál úlgisi ekendigin bildińder. Onda materıkter, araldar, túbekter jáne jer betindegi basqa da nysandardyń pishini men mólsheri aınymastan beıneleıtindigine kózderiń jetti. Biraq jer betin egjeı - tegjeı túsirý úshin óte úlken globýs jasaýǵa týra keledi. Máselen, jer betin 1 sm - 10 km (1: 1000000) masshtabta beıneleý úshin kóldeneńi 6 metrden astam globýs jasaý kerek bolar edi. Árıne ondaı globýs paıdalanýǵa yńǵaısyz. Sondyqtanda jer betindegi zattar men qubylystardy meıilinshe tolyq kórsetý úshin onyń jazyqtyqtaǵy syzbasy – karta jasalady. Kartanyń basty artyqshylyǵy - onyń jer betin túgeldeı nemese jeke bólikterge bólip, iri masshtabty beıneleýge múmkindik beretindigi. Biraq qandaı jaǵdaıda da shardyń betine jazyqtyqty túsirip beınelegende eriksiz aýytqýshylyq paıda bolady.
30 - sýret. Globýs tilimderin ekvator boıymen túıistirý
31 - sýret. Globýs tilimderin paralel baǵytynda sozý arqyly alynǵan
Dúnıe júzi kartasy
2. Ǵalymdar jarty sharlardyń, birtutas dúnıe júziniń, jeke materıkterdiń, memleketterdiń, jer betiniń shaǵyn bólikteriniń kartasyn jasaýdyń túrli ádisterin oılap tapqan. Bul ádister bárinen buryn merıdıan jáne paralel syzyqtaryn keskindeýden aıqyn kórinedi.
Merıdıan boıynsha tilimderdiń qurastyrylǵan Dúnıe júzi kartasynda merıdıandar – ózara teń, túzý syzyqtar. Paralelder olarǵa kese - kóldeneń túzý syzyqtar túrinde júrgizilgen. Olardyń uzyndyqtary ekvatordan polústerge qaraı globýstaǵydaı qysqara bermeıdi., bir - birimen teń qalpyn saqtaǵan. (bul neni kórsetedi?)
Kartada merıdıandardyń shetine – boılyq, paralelderdiń shetine endik jazylyp qoıylady. Jarty sharlar kartasynda boılyq merıdıandardyń ekvatormen qıylysqan jerinde jazylady.
Globýstyń jáne kartalardyń ón boıynda merıdıandar men paralelder turaqty túrde belgili bir gradýs saıyn júrgiziledi. Sondyqtan merıdıandar men paralel syzyqtarynyń qıylysýynan paıda bolǵan tor gradýs tory dep ataıdy.
Gradýs toryn paıdalanyp, kartadaǵy núkteniń geografıalyq koordınatalaryn anyqtaıdy.
32 - sýret. Túrli kartalardaǵy gradýs torynyń bólikteri.
Sergitý sáti. «Eń, eń, eń»
IV. Jańa sabaqty bekitý. (10 mın)
1 – suraq.
35°o. e. pen 59 °b. b - ta ornalasqan qalany tabyńdar?
Býeınos-Aıres qalasy. Tapsyrmasy: Globýs pen kartanyń aıyrmashylyǵy?
2 – suraq. 42°s. e. pen 74 °b. b - ta ornalasqan qalany tabyńdar?
Nú-Iork qalasy. Tapsyrmasy: Kartanyń basty artyqshylyǵy?
3 – suraq. 29°s. e. pen 28 °sh. b - ta ornalasqan qalany tabyńdar?
Kaır. Tapsyrmasy: Gradýstyq tor degenimiz ne?
4 – suraq. 51 °s. e. pen 71 °sh. b - ta ornalasqan qalany tabyńdar?
Astana. Tapsyrmasy: Qaı gradýstyq tor Dúnıe júziniń kartasyna saı keledi?
5 – suraq. 50°s. e. pen 57 °sh. b - ta ornalasqan qalany tabyńdar?
Aqtóbe. Tapsyrmasy: Qaı gradýstyq tor Jarty sharlar kartasyna saı keledi?
6 – suraq. 44°s. e. pen 52 °sh. b - ta ornalasqan eldi meken?
Shetpe. Tapsyrmasy: Qaı gradýstyq tor Qazaqstan kartasyna saı keledi?
V. Qorytyndylaý, baǵalaý. (9 mın)
Oqýshylardy sabaqqa qatysýlaryna, tapsyrmalardy oryndaýlaryna qaraı, jaýaptarynyń durystyǵyna qaraı 5 baldyq shkalamen baǵalaıdy.
Vİ. Úıge tapsyrma berý. (1 mın)
§12. Globýstan kartaǵa kóshý. 5 tapsyrma.
Saý bolyńyzdar!
Maqsaty:
Bilimdilik: Geografıalyq endik, boılyq, koordınatalyq tor degen túsinikterdi qalyptastyrý. Geografıalyq koordınattardy anyqtaý joldaryn, ádis - tásilderin úıretý. Globýs, onyń mańyzy men globýstan kartaǵa kóshirý tásilderi týraly bilim berý.
Damytýshylyq: Interbelsendi taqtamen, globýspen jumys isteýdi damytý.
Tárbıelik: Geografıa pánine degen qyzyǵýshylyqty oıatý, geografıalyq mádenıetke tartý.
Sabaqtyń túri: aralas sabaq
Sabaqty júrgizý ádis - tásilderi: suraq - jaýap, túsindirý.
Qural - jabdyqtar: Interbelsendi taqta, globýs, dúnıejúziniń fızıkalyq kartasy, taqta, bor, elektrondy oqýlyq, slaıd.
Sabaqtyń kezeńderi:
İ. Uıymdastyrý kezeńi (2 mın)
Oqýshylarmen amandasý. Túgendeý. Sabaqqa daıyndyǵyn tekserý.
İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý. (10 mın)
Sıdneı - 34 o. e. 151 sh. b.
Vashıngton - 39 s. e. 77 b. b.
Rıe - de – Janeıro - 23 o. e. 44 b. b.
Suraq - jaýap.
1. Globýs degenimiz ne?
2. Geografıalyq boılyq degenimiz ne?
3. Geografıalyq endik degenimiz ne?
4. Geografıalyq koordınata degenimiz ne?
5. Qaı merıdıan bastapqy merıdıan dep atalady?
6. Globýsta boılyqtar qaıda jazylady?
7. Globýstan araqashyqtyqty qalaı ólsheımiz?
8. Globýstyń masshtaby 1: 93 000000. Bul qandaı masshtab túri? Osy masshtabty ataýly masshtabqa aınaldyr.
9. «28 qańtar. 1820jyl. 70 o. e. 20 b. b. kemeniń eki jaǵynan jer kórindi»- dep jazdy M. P. Lazerov. Bul qaı jer?
İİİ. Jańa sabaq. (13 mın)
Ótken taqyrypta globýs Jerdiń dál úlgisi ekendigin bildińder. Onda materıkter, araldar, túbekter jáne jer betindegi basqa da nysandardyń pishini men mólsheri aınymastan beıneleıtindigine kózderiń jetti. Biraq jer betin egjeı - tegjeı túsirý úshin óte úlken globýs jasaýǵa týra keledi. Máselen, jer betin 1 sm - 10 km (1: 1000000) masshtabta beıneleý úshin kóldeneńi 6 metrden astam globýs jasaý kerek bolar edi. Árıne ondaı globýs paıdalanýǵa yńǵaısyz. Sondyqtanda jer betindegi zattar men qubylystardy meıilinshe tolyq kórsetý úshin onyń jazyqtyqtaǵy syzbasy – karta jasalady. Kartanyń basty artyqshylyǵy - onyń jer betin túgeldeı nemese jeke bólikterge bólip, iri masshtabty beıneleýge múmkindik beretindigi. Biraq qandaı jaǵdaıda da shardyń betine jazyqtyqty túsirip beınelegende eriksiz aýytqýshylyq paıda bolady.
30 - sýret. Globýs tilimderin ekvator boıymen túıistirý
31 - sýret. Globýs tilimderin paralel baǵytynda sozý arqyly alynǵan
Dúnıe júzi kartasy
2. Ǵalymdar jarty sharlardyń, birtutas dúnıe júziniń, jeke materıkterdiń, memleketterdiń, jer betiniń shaǵyn bólikteriniń kartasyn jasaýdyń túrli ádisterin oılap tapqan. Bul ádister bárinen buryn merıdıan jáne paralel syzyqtaryn keskindeýden aıqyn kórinedi.
Merıdıan boıynsha tilimderdiń qurastyrylǵan Dúnıe júzi kartasynda merıdıandar – ózara teń, túzý syzyqtar. Paralelder olarǵa kese - kóldeneń túzý syzyqtar túrinde júrgizilgen. Olardyń uzyndyqtary ekvatordan polústerge qaraı globýstaǵydaı qysqara bermeıdi., bir - birimen teń qalpyn saqtaǵan. (bul neni kórsetedi?)
Kartada merıdıandardyń shetine – boılyq, paralelderdiń shetine endik jazylyp qoıylady. Jarty sharlar kartasynda boılyq merıdıandardyń ekvatormen qıylysqan jerinde jazylady.
Globýstyń jáne kartalardyń ón boıynda merıdıandar men paralelder turaqty túrde belgili bir gradýs saıyn júrgiziledi. Sondyqtan merıdıandar men paralel syzyqtarynyń qıylysýynan paıda bolǵan tor gradýs tory dep ataıdy.
Gradýs toryn paıdalanyp, kartadaǵy núkteniń geografıalyq koordınatalaryn anyqtaıdy.
32 - sýret. Túrli kartalardaǵy gradýs torynyń bólikteri.
Sergitý sáti. «Eń, eń, eń»
IV. Jańa sabaqty bekitý. (10 mın)
1 – suraq.
35°o. e. pen 59 °b. b - ta ornalasqan qalany tabyńdar?
Býeınos-Aıres qalasy. Tapsyrmasy: Globýs pen kartanyń aıyrmashylyǵy?
2 – suraq. 42°s. e. pen 74 °b. b - ta ornalasqan qalany tabyńdar?
Nú-Iork qalasy. Tapsyrmasy: Kartanyń basty artyqshylyǵy?
3 – suraq. 29°s. e. pen 28 °sh. b - ta ornalasqan qalany tabyńdar?
Kaır. Tapsyrmasy: Gradýstyq tor degenimiz ne?
4 – suraq. 51 °s. e. pen 71 °sh. b - ta ornalasqan qalany tabyńdar?
Astana. Tapsyrmasy: Qaı gradýstyq tor Dúnıe júziniń kartasyna saı keledi?
5 – suraq. 50°s. e. pen 57 °sh. b - ta ornalasqan qalany tabyńdar?
Aqtóbe. Tapsyrmasy: Qaı gradýstyq tor Jarty sharlar kartasyna saı keledi?
6 – suraq. 44°s. e. pen 52 °sh. b - ta ornalasqan eldi meken?
Shetpe. Tapsyrmasy: Qaı gradýstyq tor Qazaqstan kartasyna saı keledi?
V. Qorytyndylaý, baǵalaý. (9 mın)
Oqýshylardy sabaqqa qatysýlaryna, tapsyrmalardy oryndaýlaryna qaraı, jaýaptarynyń durystyǵyna qaraı 5 baldyq shkalamen baǵalaıdy.
Vİ. Úıge tapsyrma berý. (1 mın)
§12. Globýstan kartaǵa kóshý. 5 tapsyrma.
Saý bolyńyzdar!
You Might Also Like
