InfoHub Logo

Atropın — alqa tuqymdasyna jatatyn ósimdikter — ıtjıdek (nemese sasyq ıtjıdek), mendýana jáne sasyq mendýana quramynda bolatyn alkoloıd. Emdik maqsatta atropın súlfatyn qoldanady — Atropini sulfas — ıissiz, sýdyń 1 jáne spırttiń 3 bóliginde erıtin aq krıstaldy untaq. «Sýdaǵy eritindileri uzaq saqtaǵanda (ásirese siltili shynyda jáne qatty qyzdyrylǵanda) buzylady. Ampýlaǵa quıylǵan 0,1 % eritindisi uzaq saqtalady. Atropınniń áserinen «Mn-holınoreaktıvti júıeler tejelinip tastalady — olar asetılholınge sezimtal bolady. Sonyń saldarynan júıke ushtary saldanǵandaı áser týady. İs júzinde atropın júıkege tikeleı áser etpeıdi. Atropın sezimtal júıke ushtarynyń reseptorlaryn titirkendirmeıdi jáne tipti onyń kúshti eritindisin engizgen jaǵdaıda da qabyný reaksıasyn týǵyzbaıdy, ol bylaı tursyn, kokaın sıaqty atropın tipti azdap jergilikti jerdi jansyzdandyrady. Onyń keıbir preparattaryn meńdýana maıyn Oleum Hyoscyami osy maqsatpen praktıkada jıi qoldanady. Atropın tek teri astyndaǵy torshalardan ǵana emes, sonymen birge kilegeı qabyqtarynan da boıǵa ońaı taraıdy, tipti teriden de ol ishinara boıǵa taraıdy. Qanǵa túskennen keıin atropındi ulpalar tez sińiredi, munda birte-birte ınaktıvtenedi. Shóp qorekti janýarlarda preparat edáýir mólsherde buzylady, al búırek ony buzbaı shyǵarady. Etqorekti janýarlarda atropın baıaý buzylady, al onyń negizgi bóligi neseppen birge ózgermegen kúıinde shyǵarylady.

Holınergıalyq ınnervasıaǵa atropın jergilikti, sondaı-aq, rezorbtıvti áser etedi. Ol teri, silekeı jáne kilegeı bezderiniń, qaryn men ishek bezderiniń holınoreaktıvtik júıelerin tejep tastaıdy. Bul áserdi tipti pılokarpın men karbaholın sıaqty sekresıany kúshti kóbeıtetin dári-dármekter de joıa almaıdy. Atropındi vena tamyrǵa nemese teri astyna engizgennen keıin 10-15 mınýt ótken soń ter shyǵarý toqtaıdy, ol tek 1-2 saǵattan keıin ǵana qalpyna keledi. Preparattyń bul áserin atropınniń búkil farmakodınamıkasyna taldaý jasaýda, ásirese ýlaný jaǵdaıynda eskerý kerek. Terleýdiń baıaýlaýy ter bezderi bóletin ýmen ýlanǵanda teris áser etýi múmkin. Atropın silekeıdiń bólinýin tolyq toqtatady, sonyń saldarynan tildiń jáne aýyzdyń, tańdaıdyń, jutqynshaqtyń shyryshty silekeıi qurǵaıdy, janýarlar qurǵaq azyqty jutý múmkindiginen aıyrylady. Daýysy kúńirenip, qyryldap shyǵady. Sıyr móńiregeńde jáne jylqy kisinegeńde aýyrsynǵan kurǵaq jótel paıda bolady.

Asqazan sóliniń bólinýi 8-10 ese azaıyp, sóldiń mólsheri tómendeıdi. Al siltili shyryshtyń mólsheri aıtarlyqtaı ózgermeıdi, biraq, ol sóldiń beıtaraptanýy ádettegiden neǵurlym jedeldeı túsip, onyń qyshqyldyǵy 2-3 ese tómeńdeıdi. Atropın qaryn bezderinen góri ishektiń sekretorlyq bezderine edáýir az áser etedi, biraq munda sekresıa 4-6 ese azaıady. Qaryn men ishek bezderi sekresıasynyń tómendeýi kilegeıli qabyqtardaǵy qabyný jóne oıyq jara prosesterinde óte mańyzdy. Bul prosesterde bólinetin sól (ásirese qaryn sóli) qabynǵan kilegeıli qabyqty titirkendiredi jáne qatty aýyrtady. Eger qabynýdyń kóptegen túrlerińde sekrettiń mólsheri edáýir kóbeıetinin eskeretin bolsaq, onda sekrettik qyzmettiń báseńdeýi neǵurlym tezirek emdeýge járdemdesýi tıis ekeni ábden túsinikti. Sekresıanyń báseńsýi uzaq bolýy tıis, sondyqtan bul maqsat úshin taza atropındi emes, sasyq meńdýananyń ekstraktin paıdalanady.

Óttiń bólinýi osy bólinýden buryn kúsheıgen jaǵdaıda ǵana azaıady. Bronhy bezderiniń sekretorlyq qyzmeti baıaýlaıdy. Atropın sút bezderiniń fýnksıasyn aıtarlyqtaı ózgertpeıdi. Janýarlarda sút mólsheri tek atropındi uzaq qoldanǵannan keıin as qorytý apparatynyń qalypty qyzmetiniń buzylýy saldarynan ǵana azaıýy múmkin. Atropın as qorytý jolynyń qozǵalys — qımyl fýnksıasyna tym erekshe áser etedi. Qarynnyń jıyrylýy barlyq janýarlarda kúrt bóseńdeıdi. İri qarada, sonymen birge tazqaryn, jalbyrshaq jáne jumyrshaq bosańsıdy, sfınktrler (qysqysh etter) jıyrylady. İshektiń jıyrylýyna atropın ártúrli áser etedi. Onyń qoldanylý mólsherine jáne ishek qabyrǵalarynyń bulshyq etteriniń bastapqy kúıine baılanysty áser etedi.

İshektiń kúshti jıyrylýy jaǵdaıynda az mólsherde qoldanylǵan atropın ishektiń jıyrylýyn baıaýlatady. Bul áser holınergıalyq júıe kóbirek qozǵan saıyn nátıjelirek bolady. Mysaly, atropın arekolınniń, karboholınniń jáne tipti fızostıgmınniń áserin joıady, aýyrsynýdy azaıtady. Osydan ózgeshe túrde ishektiń neshe túrli túıilýinde álsiregen qozǵalys-qımyl fýnksıasyn atropın edáýir kúsheıtedi. Kóp mólsherde qoldanylǵanda atropın barlyq jaǵdaıda ishektiń sozylyp-jıyrylýyn da báseńdetedi. Atropınniń ishekke mundaı kúrdeli áseri onyń holınergıalyq sýbstansıalarǵa jáne aýerbahtyq órilimge áser etýine baılanysty. Az mólsherde qoldanylǵan atropın holınergıalyq sýbstansıalardy báseńsitedi, sonymen birge aýerbahtyq órilimdi qozdyrady, al kóp mólsherde qoldanylǵanda olardyń ekeýin de saldandyrady. İshektiń jıyrylý fýnksıasyn basqaratyn kezegen júıke az mólsherde qoldanylǵan atropınniń áserinen-aq isten shyǵady, sonyń nátıjesinde jıyrylý qozǵalysy baıaýlaıdy. Buǵan qarama-qarsy túrde aýerbahtyq órilim basqaratyn sozylyp-jıyrylýy az mólsherde qoldanylǵan atropınniń áserimen kúsheıedi. Kóp mólsherde qoldanylǵan atropın aýerbahtyń órilimdi de saldandyrady, sonyń saldarynan ishektiń sozylyp-jıyrylýy da álsireıdi.

Demek, az mólsherde qoldanylǵan atropın ishektiń qozǵalys-qımyly fýnksıasyn retteıdi. Osy maqsatpen ony jylqy isheginiń qozǵalys-qımyl fýnksıasynyń jiti buzylýynda qoldanady. Buǵan az mólsherde qoldanylǵan atropınniń sfınktrlerdiń kúıin aıtarlyqtaı buzbaıtynyn, ony qaýiptenbeı-aq qoldanýǵa bolatynyn qosa aıta ketý kerek. Biraq, ortasha mólsherde qoldanylǵan atropın as qorytý jolynyń sfınktrlerin edáýir taryltady, al kóp mólsherde qoldanylǵan atropın olardy múlde jaýyp tastaýy múmkin. Qaryn men ishek azyqqa tolyp kernelgende nemese azyq qatty byrshyǵanda qarynnyń nemese ishektiń qaty sozylyp, tipti jarylyp ketýi múmkin. Biz qaryn tolǵanda qate qoldanylǵan atropınnen keıin qarynnyń jarylýynan jylqynyń ólgenin baıqadyq. Azyq qatty byrshyǵanda, ásirese atropındi morfınmen qosyp qoldanǵanda erekshe teris áser etedi, tipti shaǵyn mólsherde qoldanylǵanda da bul zattar birge engizilgennen keıin sfınktrlerdi kúrt jáne uzaq ýaqyt taryltady, munyń ózi kóbinese janýarlardy ólim-jitimge ushyratady.

Basqa múshelerdiń, ásirese bronhylardyń biryńǵaı salaly bulshyq etteri de bosańsıdy. Atropınniń bronhy sekresıasyn azaıtýy jáne tynys ortalyǵyn qozdyrýy bronhylardyń túıilýinde de jaǵymdy áser etedi. Atropınniń bronhylardyń bulshyq etterin bosańsytý jáne sol arqyly olardyń ózegin keńeıtý qasıetin medısınada bronhy demikpesin emdeý úshin keńinen paıdalanady. Veterınarıa praktıkasynda ony keıde bronhy bulshyq etterin bosańsytý úshin de qoldanady, al talaqtyń, ót qabynyń, nesep joldarynyń, kýyqtyń biryńǵaı salaly bulshyq etteri ádette bosańsymaıdy. Atropınniń áserinen urǵashy janýarlarda kúıit sıkliniń tynyshtalý satysynyń uzaqqa sozylýy baıqalady. Atropın kezegen júıkeniń áserin tejegendikten, ol júrektiń qyzmetine de áser ete alady. Atropındi teri astyna engizgende áýeli kezegen júıke ortalyǵynyń qozýy saldarynan júrek soǵýynyń qysqa ýaqytka baıaýlaýy baıqalady. Biraq júrekke jetkennen keıin atropın tejeýshi júıkeni blokadalap tastaıdy, sonyń saldarynan qozǵan ortalyqtan bolatyn ımpúlstar mıonevraldyq qosylystarda óshedi, al sımpatıkalyq júıkeniń áseri kúsheıe túsedi, sonyń saldarynan júrektiń jıyrylýy jıilep, kúsheıedi.

---