InfoHub Logo

Búırektiń sozylmaly shamasyzdyǵy — nefrondardyń azaıýynan, qalǵan nefrondardyń fýnksıalyq kemistiginen damıtyn, aqyrynda gomeostazdyń buzylysyna ákeletin búırektiń ekskresıalyq jáne ınkresıalyq fýnksıalarynyń jetispeýshiligi. Búırektiń negizgi fýnksıasy — ishki ortanyń turaqtylyǵyn (gomeostazdy) saqtaý. Saý búırektegi nefrondardyń sany 2 000 000 shamasynda. Búırek — kompensasıalyq múmkindigi óte joǵary aǵzalardyń biri. Nefrondardyń 50% joıylsa, qalǵan 50% búırektiń fýnksıasyn tolyq kompensasıalaıdy, gomeostazdyń buzylysyna jol bermeıdi. Buǵan dálel — bir jaqty nefrektomıa. Azottyq shlaktardyń deńgeıi nefrondardyń 70% joıylǵanda, ıaǵnı shýmaqtyq fıltrasıa 30-40 ml/mın tómendegen kezde joǵarylaıdy, al termınaldik ýremıa nefrondardyń 90% joıylǵanda damıdy. Búırektiń sozylmaly shamasyzdyǵynyń damý jıiligi naqty anyqtalmaǵan. Damyǵan memleketterde 1 mln turǵyndardyń jylyna 200-250-i búırektiń sozylmaly shamasyzdyǵyna shaldyǵady.

Etıologıasy

Búırektiń sozylmaly shamasyzdyǵy — búırektiń kóptegen sozylmaly aýrýlarynyń aqyrǵy satysy. Buǵan ákeletin aýrýlar:

1. shýmaqtardy basym zaqymdaıtyn aýrýlar (sozylmaly glomerýlonefrıt, jedeldeý glomerýlonefrıt);
2. búırek tútikshelerin jóne ınterstısııin basym zaqymdaıtyn aýrýlar (sozylmaly pıelonefrıt, ınterstısıalyq nefrıt);
3. dánekerlik tinniń júıeli aýrýlary (júıeli qyzyl jegi, júıeli sklerodermıa);
4. júıeli vaskýlıtter (túıindi perıarterııt, Vegener granýlematozy, gemorragıalyq vaskýlıt);
5. búırektiń týa bitken aýrýlary (polıkıstoz, búırektiń gıpoplazıasy, Alport sındromy, Fankonı sındromy, dıffýzdy mezangıalyq nefroskleroz, nail-patella sındrom jáne nefropatıamen juptas súıektik qańqanyń ózge týa bitken aýrýlary);
6. zat almasý buzylysynyń aýrýlary (qantty dıabet, amıloıdoz, podagra, sıstınoz, gıperoksalýrıa);
7. búırek tamyrlarynyń birinshilik zaqymdanýlary (búırek arterıasynyń stenozy, arterıalyq gıpertonıa);
8. obstrýksıalyq nefropatıalar (neseptas aýrýy, gıdronefroz, retroperıtonealdik fıbroz, prostatanyń gıpertrofıasy).

Atalǵan dertterdiń ishińde búırektiń sozylmaly shamasyzdyǵynyń negizgi sebepteri bolatyny: glomerýlonefrıt (33,1%), pıelonefrıt (20,9%), polıkıstoz (9%), júıeli aýrýlar men qant dıabet (7,7%).

Patogenezi

Búırektiń sozylmaly shamasyzdyǵy damýynyń negizgi mehanızmderi:

1. negizgi aýrýdyń emdeýinen nefrondardyń birtindep joıylýy, joıylǵan nefrondardyń orny dánekerlik tinge almasýy;

2. saý qalǵan nefrondardyń gıpertrofıalanýy.

Nefrondar sanynyń azaıýynan saý qalǵan nefrondarǵa shamadan artyq kúsh túsip, bulardyń fýnksıasy joǵarylaıdy. Saý qalǵan nefrondardyń fýnksıasy 3-4 ese joǵarylaýy múmkin. Fýnksıanyń joǵarylaýynan qurylymdyq ózgerister týyndaıdy. Saý qalǵan shýmaqtardyń dıametri 1,5-2 ese, tútikterdiń dıametri 4 ese jáne tútikterdiń uzyndyǵy 7-8 ese ulǵaıýy anyqtalǵan. Osyndaı qurylymdyq ózgeristerden tútikterdiń syıymdylyǵy shamamen 30 ese ulǵaıady. Atalmysh qaıta qurylý prosesteri búırektiń kompensasıalyq reaksıasyn qamtamasyz etkenmen, saý qalǵan nefrondardyń «erte tozýyna» ákeledi, sondyqtan bul proses búırek shamasyzdyǵynyń óz-ózinen mendeýine septigin tıgizedi. Nefrosklerozdyń damýy — nefrondardyń birinen soń biriniń joıylýy uzaqqa sozylady, sońdyqtan búırektiń sozylmaly shamasyzdyǵy kóbine birtindep, baıaý damıdy. Nefrondardyń teń jartysy joıylǵannyń ózinde gomeostazdyq buzylystar bolmaıdy. Degenmen, búırektiń fýnksıalyq rezervi shekteledi. Búırek fýnksıasynyń shektelýi beloktary mol nemese tuzdy taǵamdar men suıyqtyqty asyra ishken kezderde ǵana baıqalady. Sonymen, búırektiń sozylmaly shamasyzdyǵynyń erte satysy tek arnaıy kúsh salý synamalarymen anyqtaýǵa bolady. Nefrondardyń 50-75% joıylǵan kezde búırektiń sýdy, azot shlaktaryn, eloktrolıtterdi tolyq shyǵarýǵa shamasy kelmeıdi. Bul kezde azottyq shlaktardyń mólsheri qalyptynyń joǵarǵy sheginde bolady. Búırektiń sozylmaly shamasyzdyǵynyń klınıkalyq belgileri bolmaıdy, biraq búırektiń konsentrasıalaý qyzmetiniń tómendeýi anyqtalady (nıktýrıa, ızo-, gıpostenýrıa). Nefrondardyń 75%-dan artyǵy joıylǵan kezden azot shlaktarynyń deńgeıi aıqyn joǵarylaıdy (mochevınanyń, kreatınınniń). Mochevına — osmostyq qasıeti joǵary zat bolǵańdyqtan, bul kezde tiri qalǵan nefrondarǵa túsetin osmostyq kúshti joǵarlatyp, dıýrezdi kóbeıtedi. Osydan, teriniń qurǵaqtyǵy, shól jáne polıýrıa paıda bolady. Mochevınany jasandy túrde azaıtsa, máselen gemodıalızben, onda dıýrez birden azaıady. Bul kezde polıýrıanyń bolýy azot shlaktaryn, ýremıalyq toksınderdi shyǵarýǵa múmkindik beredi. Sondyqtan naýqasty polıýrıa kúıinde (dıýretıkterdiń kómegimen bolsa da) neǵurlym uzaq ustaý konservatıvti eminiń qazirgi kezdegi basty ádisi bolyp tabylady. Naýqas polıýrıa satysynda neǵurlym kóp júrse, soǵurlym ómiri uzarady. Tiri qalǵan nefrondardyn sany 10%-dan az bolǵan kezden dıýrez azaıady, naýqas olıgýrıa kúıine túsedi, ýremıalyq toksınderdiń deńgeıi joǵarylaıdy, ıaǵnı termınaldi ýremıa damıdy.

---