InfoHub Logo

Fılosofıanyń bir túbegeıli suraqtarynyń biri:  Fılosofıanyń tili bar ma? . Osy suraqqa mynandaı jaýap ómirge ákelýi múmkin: fılosofıanyń  tili joq, óıtkeni ol ulttyq tilden bastaýǵa májbúr, biraq fılosofıanyń ózekti mindeti-ulttyq tildiń ishinde fılosoftyń ana tiline qatysty shet tili sıaqty nárse bolatyn óz tilin qurý bolyp tabylady.

Aýdarma faktisiniń ózi sózsiz - bizdiń aýdara alatyndyǵymyz jáne aýdarma júzege asyrylyp jatqandyǵy buǵan mysal. Meniń oıymsha, muny bári biledi, ásirese kásibı aýdarmashylar. Aýdarma bizdiń kúndelikti ómirimizdiń faktisi dep aıta alamyz. Ia, ol júzege asyrylýda. Biraq munyń sebebi nede?

Ataýlaryna «aýdarma teorıasy» degen sóz tirkesi kezdesetin  kóptegen kitaptar bar. Biraq olar meniń qandaı suraq qoıǵym keletindigi týraly emes. Bul suraq kelesideı kórinedi: aýdarmany jasaýǵa ne múmkindik beredi? Biraq bul suraq, menińshe, shynymen zerttelmegen. Ol qandaı-da bir jolmen kóleńkede qalǵan-dy, onyń jaýabyn  tabý múmkin emes nemese ózdiginen anyqtaý kerek.

Syrtqy álemge silteme, eger ol ıntýısıaǵa súıenbese (biz jaı ǵana kórip jatqanda - jáne eshqandaı deldalsyz túsinetin bolsaq,ony bizdiń sóıleýimizde qalaı bildirýge bolady: «mylqaý jaǵdaı» ózdiginen sóıleýge sheshiledi), belgilerdi qoldanýdy bildiredi. Kvınniń túbegeıli aýdarmasy belginiń fýnksıasyna sáıkes kelmeıdi, óıtkeni belgisiz tilde naqty nemen belgilenetinine eshqashan senimdi bola almaımyz. Biraq biz kvınalyq shekteýden shyǵýǵa múmkindik beretin qandaı da bir joldy taptyq delik (mysaly, synaq pen qatelik). Sonda ne; Biz tek syrtqy álemge júginip, qajet bolǵan jaǵdaıda belgilermen jumys jasaı alamyz ba - biz óz tilimizdi bilmeıtin adamǵa - joq, tipti tildi de emes, tek óz tilimizdiń sózderin úırete alamyz ba?Meniń jáne meniń ıtimniń arasynda deldal joq, tek biz úshin jalpy syrtqy álem. Ol qaıtalanǵan sózderdi estigen qaıtalanatyn jaǵdaılar bul sózderdi oǵan belgilerge aınaldyrady. Meniń ıtim kóp nárseni biledi tek sózder. Olar oǵan semıotıkalyq fýnksıa alady, jáne ol olardy basqa jaǵdaıda estigende, olardy bastapqyda ıgergen maǵynasyna sáıkes qabyldaıdy. Sonymen qatar, aqyldy ıt sózdikke tez úırenedi. Alaıda bul tek syrtqy álemniń qandaı-da bir obektisine nemese ondaǵy jaǵdaıǵa tikeleı silteme jasaı alatyn sózderge qatysty.

Sonymen, osyǵan oraı kelesi qorytyndy jasaýǵa bolady. Eger oı eki lıngvısıkalyq forma arasyndaǵy aýdarmada deldal retinde qyzmet etse jáne sonymen birge oı tabıǵı nemese formaldy túrde tilde aıtylsa, onda barlyq jaǵdaılar tómendegideı bolady: biz bastapqy tilden deldal tilge aýdarýymyz kerek , sodan keıin osy deldal tilden alynǵan tilge ǵana.

Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ, Fılologıa jáne álem tilderi fakúltetiniń 1-kýrs magıstranty Sharıpbekova Madına; jetekshisi - f.ǵ.k., ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ dosenti D.Janataev

---