InfoHub Logo

Aýdarma tarıhy ǵalymdar men tarıhshylar uzaq ýaqyt boıy talqylaǵan taqyryp boldy, degenmen aýdarma Kıeli kitaptan buryn paıda  bolǵanyn túsinýimiz qajet. Kıeli kitapta ár túrli tilder týraly aıtylǵan, sonymen qatar ár túrli saladaǵy adamdardyń ózara árekettesýi týraly túsinik berilgen bolatyn. Aýdarmaǵa degen qajettilik emosıonaldy turǵydan bolsyn, saýda nemese ómirlik maqsattar úshin bolsyn, adamnyń ózara árekettesýiniń alǵashqy kúnderinen aıqyn boldy. Aýdarma qyzmetterine  kúnnen kúnge suranys ósýde jáne qazirgi ýaqytta burynǵydan da ózekti bolyp tabylady, óıtkeni kásiporyndar marketıńtik materıaldar men iskerı qujattardy aýdarmaı halyqaralyq qyzmetti keńeıtý nemese sheteldik naryqtarǵa sátti kirý múmkin emestigin moıyndaıdy. "Aýdarma" sózi latynynyń termıni, "aýystyrý " degen maǵynany bildiredi. Taǵy bir sáıkes termın ejelgi grekshe "metafrazıs" sózinen shyqqan, ol "sóıleý" degendi bildiredi jáne osydan "metafaza" termıni "sózbe-sóz aýdarma"degendi bildiredi. Bul termınder tarıh boıynda aýdarmamen baılanysty teorıalardyń negizin qalady jáne aýdarmanyń ǵasyrlar boıy qashan jáne qaıda qoldanylǵany týraly túsinik berdi.

Aýdarma mesopotamıalyq dáýirde, Shýmerdiń "Gılgamesh" poemasy Azıa tilderine aýdarylǵan kezde júrgizilgeni belgili. Bul bizdiń zamanymyzǵa deıingi ekinshi myńjyldyqqa qatysty. Basqa ejelgi aýdarma jumystaryna Úndi qujattaryn qytaı tiline aýdarǵan býddısttik monahtardyń jumystary kiredi. Keıingi kezeńderde ejelgi grek mátinderin Rım aqyndary da aýdaryp, oıyn-saýyq úshin damyǵan ádebı shyǵarmalardy jasaýǵa beıimdedi. Rımde aýdarma qyzmetterin Sıseron men Gorasıı qoldanǵany belgili jáne bul qoldaný 17 ǵasyrǵa deıin jalǵasty, onda jańa ádister jasaldy.

Grek ǵalymdarynyń bilimi men jańalyqtary arab ǵalymdarynyń aýdarma jumysynyń arqasynda keńinen damyǵan jáne túsinilgen dep aıtylady. Grekter jaýlap alǵan kezde olardyń eńbekterin arab ǵalymdary qabyldady, olar olardy aýdaryp, ǵylymı, oıyn-saýyq jáne fılosofıalyq uǵymdardyń ózindik nusqalaryn jasady. Bul arab nusqalary keıinirek Orta ǵasyrlarda, negizinen Ispanıada latyn tiline aýdaryldy, nátıjesinde alynǵan jumystar Renesans akademıalarynyń negizin qalady dinı mátinder men rýhanı teorıalardyń damýymen aýdarmaǵa degen qajettilik arta tústi. Din damyǵan saıyn, sózdi taratýǵa jáne senimdi yntalandyrýǵa degen umtylys dinı mátinder birneshe tilde qol jetimdi bolýy kerek degendi bildiredi. Alǵashqy aýdarylǵan dinı mátinderdiń biri b.z. d. 3 ǵasyrda grek tiline aýdarylǵan Eski ósıet bolǵandyǵy belgili. Bul aýdarma evreı İnjiliniń grek tiline aýdarmasy bolǵan " Septýagınte "degendi bildiredi, Septýagınta latynnyń" Septýagınta " sózinen shyqqan, jetpis degendi bildiredi. Sondyqtan bul mátin kóbinese "grek eski ósıeti" dep atalady. Bizdiń zamanaýı tájirıbelerimiz ben quraldarymyzdy paıdalanbaı, bul aýdarmany mátindi grek tiline muqıat aýdarǵan kem degende 70 ǵalym júzege asyrdy jáne bul bolashaq Kıeli kitapty birneshe tilge aýdarýǵa negiz boldy. Keıbir jaǵdaılarda aýdarmashynyń jumysy óte qaýipti boldy, al keıbireýleri tipti jumysynan qaıtys boldy. Olardyń arasynda 1536 jyly Golandıada Kıeli kitapty aǵylshyn tiline aýdarǵany úshin óltirilgen Ýılám Tındeıl sıaqty tanymal aýdarmashylar boldy. Basqa tanymal aýdarmashylarǵa mynalar kiredi:

• 645 jyly Úndi býddıst jazýlarynyń 74 tomyn qytaı tiline aýdarǵan Qytaı monahy Súanszan.
• Konstans Garnett XIX ǵasyrdyń sońynda Tolstoı, Chehov, Týrgenev jáne Gogoldi qosa alǵanda, orys klasıkterin aǵylshyn tiline aýdarǵan Brıtandyq aýdarmashy boldy.
• Gregorı Rabassa 20 ǵasyrda kóptegen latyn qujattaryn aǵylshyn tiline aýdarǵan amerıkandyq ádebı aýdarmashy boldy.

Qazirgi aýdarma praktıkasy jáne túsiný ónerkásiptik revolúsıadan keıin ekonomıka tez damyp, jahandyq jetistik áleýeti bar mashınaǵa aınaldy. Jańa jabdyqtar bızneske qatysty mátinder men materıaldardy tezirek shyǵarýǵa múmkindik berdi, ıaǵnı kompanıanyń damýyna jáne sheteldik naryqtarǵa shyǵý úshin materıaldardy aýdarýǵa kóp ýaqyt jumsaýǵa bolady. 18 ǵasyrdan bastap bıznes resmı aýdarma qyzmetterinen paıda kórdi, biraq qazirgi tájirıbeniń tańy ǵalamtordyń keńinen qoldanýymen keldi.

Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ, Fılologıa jáne álem tilderi fakúltetiniń 1-kýrs magıstranty Sharıpbekova Madına; jetekshisi - f.ǵ.k., ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ dosenti D.Janataev

---