InfoHub Logo

1

Segiz jasar Dúısenbi — Qulanshyny, bulaqty, jumsaq mysyqty, sosyn saǵymdy saǵynatyn shyǵarmyn dep oılaǵan.

Qulanshy — qara shatqaldy jaryp aǵatyn kógildir ózen, qysańnan shyǵar qoınaýynda úlken dóńgelek saz, sazdyń ortasynda japyraǵyn shýlatyp Áýlıe aǵash turady. Aǵash tamyrynyń astynan júlgelep bulaq aǵatyn. Jylqy qamaıtyn keń dýal qora, qora tórinde tórtbaq qorjyn tam. Jylqyshynyń úıi jalǵyzdyqqa úırengen. Etekte basyn tasqa uryp sarqyrap jatqan taý sýy, árádik tóbeden shaqpaq shaǵyp ótetin bult, butaǵyn shaıqaǵan Áýlıe aǵashtan ózgesi tym-tyrys-aý, tym-tyrys. Ásirese, Dúısenbige qıyn. Úı irgesindegi kúnshýaqta otyryp qalǵyp-múlgıtin, jumsaq mysyqpen oınaı-oınaı jalyǵatyn.

Nan, báteńke bar. Jetpeıtin — adam men sóz.

Quryǵy shoshańdap úı kórmeıtin kókesi sózdi qaıtsin? Úı tirliginen artylmaıtyn apasy qaıtsin? Sosyn óz-ózinen kúbirlep sendelip ketedi. Áýlıe aǵashtyń túbine baryp qumyrsqa sanaıdy, ózenniń syldyryn tyńdaıdy. Yńyldap án aıtady. Bógde bireý estise ózenniń saryny, aǵashtyń shýyly der edi; Dúısenbiniń áni sol.

Úıge kirse ǵoı keýdesinen keletin tereze aldyna turyp alyp syrtqa telmiretin. «Jaryqty bermeısiń», — dep apasy jekıdi. Tereń kókjıek pen bıik belderge úńile-úńile janary talady. Ushqan qus kókesiniń qalpaǵy bop qalbaqtaıdy. Jyrtyq bult jóńkigen jylqylar bolyp elesteıdi. Quıryq-jaly uıysyp kóship jatyr, ketip jatyr.

Tún balasyna jeldiń ýili, Áýlıe aǵashtyń shýyly kúsheıgen. Jyly kórpeniń qushaǵyna engen. Uıqy uıyǵyna shym-shymdap batyp bara jatyr eken deıdi. Aýyzǵy úıde áldene saldyrady. Kózin ashyp aldy. Áldekim qarańǵyda júrgen sekildi.

— Apa! — Apasy oıaý eken.

— Syrtqy esikti ilip pe ediń?

— İlgenmin.

— Aýyzǵy úıdi aralap júrgen kim?!

— Qoryqpa, qulynym. Ol eski qystaýdyń ıesi — úı ıesi.

Apasy túsindiredi: eski úıdiń ıesi bolady deıdi. «Úı ıesi» kúndiz kórinbeıdi, túnde ǵana keledi. Qazan-aıaqty aralap tamaq izdeıdi. Adamǵa tımeıdi. Qaıta otbasynyń amandyǵyn tileıdi. Bále-jaladan saqtandyryp júredi.

Dúısenbiniń endi esine tústi, apasy artylǵan tamaqty ylǵı taza ydysqa quıyp qoıatyn. Áldekimge arnap saqtap júretin.

— Apa, úı ıesine tamaq qaldyrmaı qoısaq ashýlana ma?

— Ashýlanbaıdy, ókpeleıdi. Ókpelese kelmeı qoıady. Sosyn jaqsy tilek tileıtin eshkim bolmaıdy, qulynym.

Úı ıesi Dúısenbiniń kózine ne qıly qubyjyq bolyp elesteıtin. Músápir, qaıyrshy qubyjyq she?!

Ertesine quryǵy shoshańdap kókesi kelgen. «Qaragerdiń úıiri yldıǵa qulady», — deıdi. «Qarager aıǵyr saıaqtardy úıirden qýyp shyǵaryp jiberipti». «Saıaqtardy izdeımin dep barmaǵan jerim, baspaǵan taýym qalǵan joq». Dúısenbige toqpan jiliktiń maıyn shaǵyp berdi. Qoldan shapqan jıde dombyrasyn alyp shertti. Úı ishine sóz kirdi. Pesh qyzýyna balqyp qalǵyp ketken eken deıdi.

Aýyz úı jáne saldyrady. Tastaı qarańǵy. Bilip jatyr. Úı ıesine jiliktiń maıyn qaldyrmappyn dep ókingen. Ókpelep ketetin boldy dep ýaıym jegen. Kókesi apyl-ǵupyl tura sap sham jaqty. Kóılek-dambalshań arbańdap aýyzǵy úıge júgirdi. Sumdyq soǵys bastalar dep oılaǵan. Shyndyǵynda, ojaý tústi, zeren qulady. Taza tostaqqa quıyp qoıǵan naryn tógildi bilem. Mıaýlaǵan ashshy dybys shyqty. Kókesi áldeneni bajyldatyp syrtqa atty. Esikti tars japty. Tyrs etip dybys shyǵarýǵa qorqyp Dúısenbi jatyr.

Úı ıesi dep júrgeni — óziniń jumsaq mysyǵy eken, ertesine bildi. Júni úrpıip, janary jypylyqtap qatty jaýrap qalypty.

Kókesi tártip buzǵandy aıamaıtyn. Ásirese, qashaǵan qulyndy qýsa, tabaqqa tıgen mysyqty kórse — jyny qozady. Túngi oqıǵany umytpapty. Tań áletinen turyp etigin kıdi, atyn erttedi. Jumsaq mysyqty jylatyp ustap dorbaǵa saldy, dorbanyń aýzyn tas qyp baılady. Eriniń basyna ildi. «Shý!» dep atyna minip qyr asyp jónelgen. Jer basyndaǵy jalǵyz úı qulazyp qaldy sodan.

Apasy bergen nandy jemedi, qymyzdy ishpedi. Úı irgesindegi kúnshýaqta kúni boıy múlgidi.

Ertesine baryp ózen sýynyń sarynyn tyńdap qaıtqan. Áýlıe aǵashtyń butaǵyna órmeleımin dep kóılegin aıyryp alǵan. Úı irgesindegi shýaqqa kep mańdaıyn tósedi. Basy keýdesine domalańdaı bastaǵan. Áldene mıaýlaǵan sekildi.

Qaraıdy, qaqpa aldynda dirdektep jumsaq mysyǵy tur. Qarny qabyrǵasyna jabysyp, júni jatyp qalypty. Tabany tilim-tilim. Taýdyń arǵy jaǵynan úıdi taýyp kelgeni tańǵalarlyq. Ózen sýynan qalaı ótkeni beımálim. Ertesine quryǵy shoshańdap kókesi kelgen. «Mynaý maqulyq emes, shaıtan alǵyr, shaıtan shyǵar», — degen. Apasy: «Bir ashýyńdy qı, balaǵa serik bop júre bersin», — dedi... Endi ǵoı sol jumsaq mysyqty eki taý arasyna qıyp tastap júre berýge qınalyp otyr.

2

Kókesi syrttan kepken aǵash ustap kirgen. Úı tórinde otyrǵan mektep dırektory Toılybaı ornynan jeńil kóterilip, qol berip sálemdesti. Kishik kóńilmen mal-jannyń amandyǵyn surady.

— Áýlıe aǵash qartaıypty, myna bir butaǵy ushar basynan synyp túsipti,— deıdi. — Endi at baılaıtyn qazyq jasaımyn. Dúısenbi, shappa shot pen jańǵyryqty ákelshi.

Dúısenbi suraǵan zatyn záýmette taýyp ákeldi. Toılybaı qus kópshikke qyljıa qulaǵan.

— Jańa oqý jyly bastalǵaly jatyr. Anadaǵy ýádemen Dúısenbini ınternatqa alyp ketýge keldim, Doseke.

— Bala jas qoı áli, bir jyl máýlet berińder, aınalaıyndar.

— Bolmaıdy, bizdiń de ústimizden qaraıtyn ókimet bar.

Kókesi shappa shotty siltep jatyp oılaǵan: quddy jelim dep. Qystaǵy soǵymnyń jarty etin alǵaly et baýyry ezilip shyǵa keldi. Aýyz ashsa — Dúısenbini oqytamyn, aýyz ashsa — qymyz ben et. Otyzdyń jýan ortasynda lıkbezdi bitirip jurt qatarly biz de at minip júrmiz; fashıspen atys dedi — atystyq, jylqyny kóbeıt dedi — kóbeıttik. Úkimettiń aıtqanyn jerge tastaǵan joqpyz áıteýir. Tap osylar qarǵadaı balany oqymysty etpeıdi, kór de tur, mıyn sý qyp jiberedi.

Toılybaı oılaǵan: ómir aǵymynan qalys júrgen dúmshelerden qaldyq bálege dep. Jańadan shańyraq kótergen ınternatqa bala tolmaı jatqany anaý; «jas, jas» dep qısyǵyna qyńyraıǵan áke mynaý. Erteńdi kúni ONO-daǵylar jasy jetken balany oqýǵa nege tartpaǵansyń dese, búgingi urpaqtyń keleshegin umytqansyń dese — ne dep aqtalmaqshy?

Qyrtystanyp, kirjıip otyryp qoınyna qolyn júgirtti. Saýsaǵymen sanap bir top qyzyl ala qaǵaz sýyryp aldy. Jaıymen jylqyshynyń janyna qoıdy.

— Oıbaı, munyń ne? — Kókesi qasaqana bilmegensidi.

— Qystaǵy jegen soǵymnyń teńgesi.

— Qaltańdy beker qaǵasyń. Taý arasynda júrgen adamǵa aqshanyń keregi qansha?! Aǵaıyn arasynda aýys-túıis bolmaı turmaıdy.

Kókesi aqshany kórgende qýanǵanyn sezdirip qoıdy.

— Adal aqshamyzǵa jas et taýyp jeı almaımyz. Kereginde qol ushyn bergenińizge rızamyn.

Aqshany uıalǵannyń kúninen berip otyrǵanyn baıqatty.

Kókesi aqshany alyp, elemegensip, qaltasyna súńgite saldy. Shappa shotty qadap siltep qazyq ushtaýǵa kiristi. Bul mezette syrttan aǵash tegenege qymyz quıyp apasy kirgen. Dastarhan jıeginde otyryp ojaýyn sozyp qymyz sapyrdy. Sýsynnyń beti shytyrlap kóbik syndyrdy. Bıeniń súti sapyrýmen pisedi, kóbigi synsa jýasyǵany deıtin.

Toılybaı syrly zerenmen jýas qymyzdy simirdi kep, simirdi kep. Mańdaıynan ter tamshysy jyltyrap kekirik atty. Janarynyń nury jandy.

— Bul bala ózgeshe boldy áıteýir, — deıdi apasy ýaıym aralas únmen. — Kózińnen tasa qylma, qaınym. Ózge malshy-qusshynyń tentekteri sý jaǵalap, taý-tas kezip júrgende munyń mólıip otyrysy mynaý. Aldyna qoımasań ózdiginen as ta ishpeıdi. Tili de kesh shyqty. Myna baqyraýyq shalǵa talaı aıttym: atyńdy ertte dep, Dúısenbini mingestir, aýdanǵa tart, dáý doqtyrǵa kórset dep. Qatynnyń sózin qulaǵynyń syrtymen tyńdap úırengen.

Kókesiniń kózi alaryp esik jaqqa shyrt túkirdi. «Kóp sózdi qoıyp tamaǵyńdy boldyr» deıdi. «Úsh jasynda umytyp, aıdalaǵa tastap ketseń seniń de tiliń kesh shyǵar» deıdi.

Úlkenderdiń sózinen esinde. Dúısenbiniń úsh jasynda qula túzde umytylyp qalǵany ras. Kókesi ǵoı kóshi-qon dese jelpildep ketedi eken. At jalyna oratylyp ósken sonyǵa jylqy jaıýǵa asyǵa ma, álde zeńgir aspan, tunyq sýǵa mas bola ma — kim bilgen?! Sol joly da kıiz úıdiń qańqasyn túıege teńdep bere salyp atyna minipti. «Endigi sharýany ózderiń tyndyryńdar», — dep taqymy dymdanyp shoqytyp qyr asyp joǵalypty. Kóshtiń qalǵan beınetin kóretin apasy, sosyn qartaıǵan umytshaq ájesi. Sondaıda belin oramalmen býyp, bilegin túrip, jiti qımyldap júk artqan apasy esinde qalypty.

Júk tıeler, kósh tiziler. Biri bas túıeni jetelep, biri bıiktegi qom ishinde qalǵyp-múlgip jóneler. Balany aldy ǵoı dep bir-birine sener. Kóp yrǵalyp qonalqyǵa jeter. Júkti sheship, ýyqty shanshıdy. Qazandy túsirip, qol shaıady. Sonda baryp «Bala qaıda?.. Bala qaıda?..» bolady. Jar jıeginen domalap ketti me dep úńiledi, buıra shalǵynnyń arasynda uıyqtap qaldy ma dep izdeıdi — tabylmaıdy. Túnimen dúrligip shyǵady. Ertesine kókesi atyn qan sorpa ǵyp baıaǵy jurtqa qaıyra keler. Sóıtse Dúısenbi qannen-qapersiz jabaıy jýany úzip jep júr deıdi.

Balanyń tańdaıyn basyp, úıine alyp kelipti.

3

Kárisin butaǵy synyp túsken záýlim daraq bir kúnderi qulasa Qulanshyny ne qaraýyldaıdy? Qustar qaı bıikke uıa salar, tynymsyz qumyrsqalar qaıda órmeler? Terezeden qarap turyp Dúısenbi Áýlıe aǵashqa jany ashydy.

— Osy sen qazanyńa tas salyp qaınatyp jatyrmysyń? — deıdi kókesi keıip. — Álginiń qarynyn búrin jalap ketti ǵoı.

Etegine tolyp qalǵan aǵash jańqasynan silkip tógedi. Toılybaı dırektordyń ýaıymy bóten.

— Adal aqshamyzǵa jas et taýyp jeı almaımyz, — deıdi.

Apasy sypyra jıeginde etke nan jaıýǵa kirisken.

— Qaınym, bilmeısiń ǵoı, — deıdi. — Myna aǵań tórt jyl soǵysta shoqaıy sartyldap júrip alaqandaı altyn saǵat olja ákelgen. Osy bala qurtty sony sorlatyp.

Kókesiniń tórt jyl boıy jaýmen atysyp júrip altyn saǵat ákelgeni ras. Shyǵyrshyq baýy salaqulash, jıegi sap-sary, syrtyldap kep soǵatyn. Kókesi aýdanǵa barsa shynjyryn tógildirip tós qaltasyna salyp alatyn. Jylqyǵa shyqsa keregeniń basyna ilip ketedi. Kóńildiń yntyǵy, kózdiń qurty tegi. Saǵat taqsam boıym tez óser, aqylym kóbeıer dep oılaǵan Dúısenbi.

Jelide qasqa qulyn býynǵan kúni she?

Kókesi qulyndy bosatýǵa júgirgen. Apasy bıe saýyp júrgen. Táýekel dep keregeniń basyna órmeledi. Jeńin jyrtty, qarnyn tyrnatty. Altyn saǵatty alyp tústi aqyry. Moınyna asty. Demde ózgerip ketken shyǵarmyn dep oılaǵan.

Úı syrtynda asty uıyq, beti tunyq sýat bolatyn. Aınasy sol. Bara qos tizerlep úńilgen. Aıdyn betine aqshyl sáýle júgirdi. Júzine nur shaǵyldy. Kenet altyn saǵat moınynan sypyrylyp sýǵa sholp etti. Uıyqqa shym batty. Záresi ushty. Balaǵyn túrip sýatqa qoıyp ketti, ári júgirdi, beri júgirdi. Sýat túbinen qara laı kóterildi. Entigip kókesi jetken. Qolyn salyp izdep-izdep taba almady. Bar aıtqany: «Tunyq jatqan sýdy beker laıladyń», — dedi. Sol kúni apasy ekeýin qur qymyzben jatqyzǵan.

Álgi jer áli kúnge Altyn sýat atalady.

— Atasynyń kóri, fashısen olja tabamyn dep júrgen men de aqymaqpyn, — deıdi kókesi qazyqty ushtap jatyp keńkildep.

— Nege?! Tabany qalyń trofeı báteńke kıip kelgenderdiń talaıyn kórgem, — deıdi Toılybaı jeńistik bermeı.

4

Tabaqtaǵy jas ettiń ısi tanaý qytyqtady. Kókesi múıiz sapty kezdigimen qazy týrady. Toılybaı toqpan jilikti judyryǵymen uryp syndyramyn dep qulashtady-aı kep. Qolyn aýyrtyp aldy. Bolmaǵan soń maıly kemikke azý basty.

— Yldıdaǵy yzdıma qyzmetkerler shetinen taýyq pen qoıan asyrap jatyr dep estigem.

Toılybaı óz-ózinen ıyǵy selkildep kúlgen. Áýelde jylap otyr ma dep qaldy.

— Taýyq pen qoıan, — deıdi keńkildep. — Ehe-ehe, ehe-ehe! Bir jaz qoıan asyraımyn dep úıimdi qulatyp ala jazdadym. Ol shirkinder ashyqsa boldy jerdiń astyn keýlep ketedi eken. Otyz qoıannyń bireýin ǵana tisimizge bastyq. Óńgesi bet-betimen qashyp ketti. Taýyqty da ustadyq. Esik aldyndaǵy kógerip turǵan jońyshqany jep bitirdi, jem de shaq kelmedi. Bar rahatyn kórshiniń ury ıti kórdi.

Apasy úıeme tabaq ettiń ústine kók jýa týraǵan tuzdyq quıdy. Dúısenbiniń ózen boıynan terip kelgen kók jýasy.

— Qaınym, bul bala kishkentaı kúninde saǵymdy qolymen ustaımyn dep qańǵyp ketken.

— Túsinsem buıyrmasyn.

— Shildede saǵym shyqpaýshy ma edi, sony qolmen ustap kóremin depti bul aqymaq.

...Apasy men kókesi bul uıyqtap jatqanda kórshi qonǵan qoıshynyń erýligine ketip qalypty.

Kıiz úı. Túrýli esikten úp etip lep soqpaıdy. Shildeniń kúni janyp turǵan. Ystyq qazannan shorshyǵan baýyrsaq sekildi álsin-áli aýzyn ashqan torǵaılar esikten ushyp kiredi. Dúısenbi basyn kóterdi, turyp, tabaldyryq túbine keldi. Oı-hoı-oı!.. dala munshama keń bolady dep oılamaǵan. Dúnıe esik pen tórdeı dep júrgen.

Alysta sýdyń tolqyny, ne túıeniń órkeshi sekildi sulý ırek sylańdaıdy. Syrǵyp ótip jatyr, ótip jatyr. Áýelde apasynyń aqshyl jaýlyǵy ma, kóleńdegen etegi me dep oılaǵan. Qolymen ustap kórgisi kelgen tuǵyn.

Tabaldyryqtan attap tysqa shyqty. Shekesin kún qyzdyrdy. Jalań aıaǵyna jýsan batty, sosyn shóńge. Ásem tolqyn qol sozymǵa keltirmeı syrǵyp qasha túsedi. Qol bulǵap shaqyrady. Bul tompańdap ilese beredi. Sulýlyqqa qyzyǵady. Ańqasy keýip ábden shóldegen. Talaı súrinip alaqanyn tirep qaıyra túregelgen. Tizesi dirildep dármeni bitken. Kókjıekke telmirip jylap jibergen.

Kókesi tús aýa jýsan arasynda tanaýy tership uıyqtap jatqan jerinen taýyp alypty. Dúısenbi keıinshe bildi — adam balasyna jetkizbeıtin arman degen bolady eken, sol arman men sulý saǵym egiz sekildi.

— Joldastarym mazaq qylyp kúledi. Áıtpese bir jaz shoshqa asyrasam ba dep oılaımyn, — deıdi Toılybaı. — Qoıan men taýyqtan búıirimiz shyǵatyn emes. Megejin lastaý haıýan, biraq aqshanyń kózi. Bir týǵanda onnan asyra toraı beredi. Kúzde semirtip, úıitip satsa ǵoı, aqsha pishen bop úıiledi. Baıaǵy ata-babalarymyzdyń eki jylda bir botalaıtyn túıe asyrap, sińiri shıqyldap kedeı bolyp ótkenin osy kúni túsindim.

Kókesi kezdigin alaqanyna janyp tabaqtan sheginip ketti. Qabaǵy qyrtystanyp qonaǵyna jaratpaı qaraıdy. Syrttan qatty jel shaıqaǵan Áýlıe aǵashtyń gýili estiledi. Toılybaı óziniń ańqyldap otyryp ańǵal sóılegenin jańa sezgen. Sonysyn jýyp-shaıǵysy keldi bilem. Shekesine kóldeneń túsken suıyq shashyn bileginiń syrtymen joǵary ysyrdy.

— Dúısenbi jóninen qam jemeńiz. Jańa ınternatqa jatady, astynda aq jaıma, aýzynda aq bólishke bolady. Qysqa qaraı kún sýyp ketse, bizdiń úıge jatyp oqyr. Kelinińiz balajan.

Jylqyshy Doskeı oılaǵan: osy kúnginiń zymystany sen bolarsyń dep. Jylandy da jekjat qylarsyń bul túrińmen. Yldıdaǵy mektepke dırektor bolyp kelgenińe eki-aq jyl: segizdi on jyldyq ettiń, malshylardyń balalaryna ınternat kóterdiń, jurttyń aýzynda «Toıleke!.. Toıleke!..» Eki sózińniń biri «Malshynyń balasy... Malshynyń qamy». Dúısenbige muǵalimdi jumsaı salýǵa qudiretiń jetpeı qalǵan joq. Túp oıyń — áriden tuzaq tastaý, jylqyshynyń qamqorshysy bolyp kóriný, kókeshim.

Toılybaı oılaǵan: buryn fashıspen shaıqasqan, orden alǵan abyroıly jylqyshy bar, biraq minezi minez emes degenge senbeýshi edim. Endi kózim jetip otyr. Aý, búginde dúnıeniń bet-júzine qaramaıtyn, alǵan myrza emes, bergen myrza dep shashyp júretin malshy ozǵan joq pa?! Jıyrmasynshy ǵasyrdyń kózi tiri Shyǵaıbaıy ǵoı bul. Ordenge usynarda basshylar ońbaı jańylysqan.

Syrttan Áýlıe aǵashtyń ulardaı azynap shýlaǵan dybysy estildi: Dúısenbi dastarhannan sheginip ketti. Qolyn maılyq oramalǵa súrtti. Syrtqa shyqqan. Esik aldynda dırektordyń úsh aıaqty sý jańa tyryldaǵy turǵan. Aınalyp qyzyqpady. Aǵashty aıady.

Záýlim daraq týǵan topyraqty, tirshilikti qımaı zor denesimen teńselip tur eken. Taramys tamyry qara jerdi qatyp ustaǵan. Aǵashty ertede Dúısenbiniń babasy tigipti, sodan beri Qulanshy boıynda jamanshylyq, jut bolǵan emes desedi kárıalar.

Bulaq basyna kelgen. Jıeginiń shóbi jatyp sarǵaıa bastapty. Kódege quıryq basty. Burqyldap qaınap shyǵyp jatqan káýsarǵa saýsaǵyn malǵan. Móp-móldir, muzdaı. Sý betinde sheńber syzyp saqına júzdi. Jıektegi jalbyz terbeldi.

Bulaqsyz kúni ótpeıtin.

Áldenege renjise, ne jábir kórse salyp jetip osynda keletin. Sýynan ýystap simiredi. Basynda oınaıdy. Bara-bara sýǵa tónse-aq, oıyn bólse-aq sergip júre beretin boldy. Tamyr-tamyryna shymyrlap kúsh quıylatyn. İshinen tunatyn.

Ana jyly apasyna ilesip, taý asyp, naǵashysyna qydyryp barǵan. Naǵashysy at dúbirin estise as batpaıtyn shabandoz eken. Kúnige quıyn qýyp kókpar shabady. Kúnige er-turmanyn ońdaıdy. Úıge qaırylý joq. Qonaq kútetin de, shyńyraýdan sý tartatyn da, mal jaıǵaıtyn da — naǵashy apasy. Keı-keıde shóldep búıirin soqqan kıiktiń laǵy úı janyna deıin keletin. Sonda júrip shóldegeni esinen ketpeıdi.

Oılaıdy: dırektorǵa ilesip yldıǵa jóner, mektepke barar, sonda bulaǵyn kimge qaldyrmaqshy?.. Sýsynyn qaıtip qandyrmaqshy?.. Eń qıyny sol bolar!..

5

Etpetteı jatyp bulaqtyń tis syndyrǵan sýynan simirdi kep, simirdi kep. Tý syrtynan daýys shyqty. Eńsesin jazyp basyn kóterdi. Úı aldynda kókesi qol bulǵap shaqyryp tur eken. Jaılap turyp, kóleńkesin qıǵash basyp, janyna kelgen.

— Aǵaıyń yldıǵa alyp ketedi, — deıdi. — Ústińdegini sypyr da taza kóılek-dambalyńdy kı, qymyzǵa qanyp ish.

Toılybaı aǵasy basynan sıpady.

— Shashy ósip ketipti, oqasy joq, shashtarazǵa soǵyp sypyrtyp tastaımyn.

— Ustaramen qyrsyn, — deıdi kókesi. — Iis sý seppesin. Júregim kóteriledi.

Motosıkldiń dońǵalaǵyn teýip kórip jatqan Toılybaı tańdanady.

— Iis sýdy balańyzǵa sebedi ǵoı.

— O ne, men ne — tartyp týǵan soń!

Dúısenbi úıge kirdi. İshki bólme astan-kesteń. Apasy kórpelerdi qulatyp, ábdireni ashyp shala búlinip jatyr. Sý jańa báteńke shyǵardy, shı barqyt shalbar aldy. Báteńke keń bolyp tumsyǵyna qaǵaz tyǵyp kıdi. Kóktemde kóshkende qulaqshyny jurtta qalǵan. Kókesi aýdanǵa barǵanda kıetin ala kepkasyn berdi. Lyq etip kózine tústi. Gazetti sheńberlep búktep ishki kemerine salǵan, endi eki urty edireıip shyqqany. Apasy álmá-ál jaýlyǵynyń ushymen janaryn súrtedi. Shalbary uzyndaý bolyp, balaǵyn ishine qaıyryp tigip jatqan. Kókesi kishkentaı Dúısenbiniń syqpytyna qarap otyrdy-otyrdy da ornynan turyp, qamshymen qonyshyn sabalady.

— Mundaı tirshiliktiń ishin uraıyn!.. On jyl quıymshaǵym tesilip, tepektegenim jeter, jylqyny ótkizemin, yldıǵa kóshemin. Eki qolǵa bir jumys tabylar. Dúısenbini oqytamyn. Men de qısaıtyp shápke kıip, qydıyp kóshede júremin!

— Sizdeı seri yldıdaǵy bult sekildi masa men kilkigen shańǵa shydamaıdy, — dep Toılybaı júginedi. — Aıtpady demeńiz, ókinesiz, makaron qýyryp jep, jyly kvas ishesiz. Bul kúnińizge zar bolasyz!

— Mynaý ne endi?.. Osy da ómir me?.. Gazettiń bári byltyrǵy. Radıo sóılemeıdi. Keıde nóserdiń gúrilin mashınaǵa joryp elegzımiz kep.

Toılybaı oılaǵan: bul jylqyshynyń bir sharıgin soǵysta nemis atyp túsirgen dep. Áıtpese bıik astaýynan, qymyz ben qartadan jerip; qaǵaz dep, kóshe dep móńirer me?! Qyrandy jerge, qumaıdy kókke telmirtip yntyq qylǵan qym-qıǵash taǵdyr tálkegi osy. Yldıdaǵy maı topyraqtyń arasynda mindet, jaýapkershilik bolmasa bir kún turmas edim. Janǵa jaıly jumys pen saıaly jer izdep qaramdy batyrarmyn.

Kókesi oılaǵan: yldıdy syǵalap júrgen birer qý dep. Sol tanysym sekildi keńsede qalǵyp-múlgip otyrýdy men de bilemin. Sosyn shánıip jatyp televızor kóredi, shahmat oınaıdy, krosvord sheshedi. Ýaqytty qalaı óltirýdi bilmeı myna bizder tórt qabyrǵaǵa syımaımyz, jeldiń ýilin, aǵashtyń shýylyn tyńdaımyz. Tegi bolmaǵan soń atqa minip oıǵa-qyrǵa loqyldata jortaqtaımyz. Eki taý arasynda qymyz ashytyp, qazy aınaldyryp júre bersin deıdi bular.

— Keı túnderi oıdan oı qýyp kóz ilmeı shyǵamyz, — deıdi jylqyshy.

— Ásirese, úlken kósheniń boıy jaman. Kúndiz-túni aǵylǵan mashına mıymyzdy shaǵyp bitedi. Basymyz jastyqqa tıse-aq qor ete qalamyz, — deıdi dırektor.

— Ákesiniń kóri, osy da turmys pa?! Tórt júkaıaq, qos kebeje, eki sandyq, qosaýyz myltyq. Bul úıdiń barsha múlkin bazarǵa shyǵarsa myń somǵa jetpeıdi, — deıdi jylqyshy kókesi.

«Eki myńǵa arab tósegin alamyz dep qatyn qulaǵymdy jep júrgen» dep ishinen irıdi Toılybaı. «Aldyńǵy jylǵy demalys aqshama fortepıano túsirdik, balalardyń bári qazir aınalyp qashady, bosqa oryn alyp tur ánsheıin. Byltyr ǵana qonaq bólmeni syqap aǵashqa toltyrdyq. As úıde aınalatyn jer qalmady. Motosıklge minip bastyń aýǵan jaǵyna qańǵyp ketsem deımin keıde. Jetpeıdi-aý aqsha, jetpeıdi...»

«Keler kúzden qalmaımyn», — dep bekindi Dúısenbiniń kókesi. «Jylqysyn ótkizemin, yldıǵa kóshemin. Tekemet pen alashany órteımin. Saqyr-suqyr etken aǵashtyń ne kelistisin kókeń jısyn, krosvordty kókeń sheshsin. Mekteptiń qaraýyly bolsam da qatarymnan qalmaı sıgar shegemin, eki urty tompaıǵan galıfeni tastap, sym shalbar, sýdyraq plash kıemin, báıge kúreńdi satam da motosıkl alamyn, kóshede zyrlatamyn sodan. Kórde tur — kimniń shańy zor eken».

Apasy ǵana qamkóńil, Dúısenbiniń betinen súıip, óbekteıdi. Motosıkl qorabyna úlken torsyq qymyz tańdy. Toılybaıdyń qorjynyna sybaǵań dep qos qazy, tóstik, túımesh, syqpa qurt saldy. Jylap qalmasyn dep qaıta-qaıta nyǵyzdap tapsyryp jatyr. «Qarnyń ashsa jersiń» dep qaltasyna kepken irimshik toltyrdy. «Al qosh, qulynym», desti. Kókesi qamshysymen qonyshyn sabalady.

Kishkentaı Dúısenbi motosıkl qorabynda selkildep taý asyp bara jatyp Qulanshyny, bulaqty, Áýlıe aǵashty oılady, jumsaq mysyqty oılap janaryna jas úıirildi.

6

Dırektor Toılybaı kishkentaı Dúısenbini yldıdaǵy malshy balalaryna arnap salǵan ınternatqa tún ishinde ákelip ornalastyrǵan. Taý joly, beıne, mashına dońǵalaǵyndaı kedir-budyr. Selkildep-sekektep jolaı ábden silkilegen. Tósekke jambasy tıisimen tas bolyp uıyqtapty. Ertesine kún kóterile biraq oıanǵan.

Qaraıdy: áńireıgen keń bólmede eki-aq bala jatyr. Ózgeler taýdan áli túse qoımapty. Serigi shashyn ustaramen qyrǵyzǵan, kertish tanaý, qalqan qulaq, ketik eken. Syr boıyndaǵy qaýynshy dıqannyń balasymyn, atym — Myńjasar dep tanystyrdy. Ózi áldeqashan oıanypty: munyń uıqysyn kúzetip kóp otyrypty. Turyp kıindi, jýyndy. Myńjasar ekeýi tizbektelip syrtqa shyqty. Aýlanyń ishi abyr-sabyr: bir táteı satyǵa órmelep qabyrǵany áktep jatyr, bir táteı aldyna aljapqysh baılap as úıde júr.

Tizbektelip qaqpanyń aldyna shyǵyp turdy. Ary barýǵa qoryqty. Kóshe toly qujynaǵan mashına, basyp keter dep oılady. Internat degeni — dym jaqsy emes, túk te jaqsy emes, túk te qyzyq emes dep túıgen Dúısenbi.

— Basyna órmeleıtin aǵashy, jarysyp oınaıtyn qulyny joq, tońqalańdaǵan mashına ylǵı, — deıdi Dúısenbi. — Men bilsem qazir Júzjasar sóli sorǵalaǵan qaýyn jep otyr, — deıdi Myńjasar.

— Júzjasaryń kim?

— İnim ǵoı ol, oqýǵa jasy jetken joq dep tastap ketken, ilesemin dep botadaı bozdap qalyp edi.

— Úıdiń tóbesine órmelep shyǵaıyq, — dedi Dúısenbi. — Múmkin, eki taý arasyndaǵy bizdiń úı kóriner, múmkin, tútininen tanyrmyn, jylqylardyń dúbirin estirmin.

Myńjasar taýdan kelgen qurdasyna burylǵan. Shynymen daýsy dirildep, shynymen úı tóbesine shyqpaqshy. Kóz ushynda buldyrap, kógerip, kóldeneń kósilgen Qarataýǵa úńile qaraǵysy kelip-aq tur eken.

---