InfoHub Logo

Saryaǵash aýdany, Derbisek aýyly,
№11 M. P. Okorokov atyndaǵy jalpy orta mektebiniń
Bıologıa páni muǵalim: Alıpbaeva N.N.

Bıologıa 7 synyp
Taqyryp: Aýrý týdyratyn bakterıalar jáne olarmen kúresý sharalary
Sabaqtyń maqsattary:
Bilimdiligi: Oqýshylarǵa aýrý týdyratyn bakterıalar týraly túsinik qalyptastyrý, olarmen kúresý sharalaryn, jeke bas gıgıenasyn durys saqtaýǵa úıretý.
Damytýshylyǵy: Oqýshylardyń tez oılaý qabileti men esepteý mádenıetiniń damýyna yqpal jasaý.
Tárbıeligi: Oqýshylardyń tanymdyq qyzyǵýshylyǵyn týǵyzý. Toppen jumysta dostyq qatynasty qalyptastyrý. Uqyptylyqqa, jaýapkershilikke tárbıeleý.
Tildik maqsattar: Oqýshylar oryndaı alady: Bakterıalardy túsiný jáne aýyzsha túsindire bilý.
Bıologıalyq termınologıa: bakterıa, indet(epıdemıa), qantyshqaq (dızenterıa), tyrysqaq, oba, stolbnák, gommoz, týberkýlez, botýlızm
Oqytý resýrstary:
Interbelsendi taqta, oqýlyq, bor, taqta, jumys dápterleri, túrli tústi qalam, túrli tústi qaǵaz, qaıshy, sýretter

Sabaqtyń barysy:
1. Uıymdastyrý kezeńi:. Búgingi sabaqta kelesi erejeler boıynsha jumys atqaramyz.
• Sergitý sáti.
• Toptarǵa bólý.
• Ózindik jumys
• Kópirsheler arqyly oqytý
• Toptyq jumys
• Poster jasaý
• Jańa maǵlumat alamyz.
• Óz oılaryńdy aıtý.
• Refleksıa

 Qyzyǵýshylyqty oıatý:

• Sergitý sáti: 2 mınýt
«Qara jorǵa» áýeni ınterbelsendi taqtada shyrqalady.
• Toptarǵa bólý: 1 mınýt
Jemis - jıdekter boıynsha toptastyrý.(alma, almurt, apelsın, lımon)

İİ. Qaıtalaý:
• Mıkrobıologıa ǵylymyna úles qosqan qandaı ǵalymdardy bilesińder?
• Mıkroskopty alǵash oılap tapqan kim jáne tarıhy jaıly ne bildińder?
• Vırýs degenimiz ne?
• Bakterıalardyń qurylysy jáne pishinderi qandaı?
• Ózindik jumys: 7 mınýt
Toptarǵa bakterıanyń túrleri, ǵalymdar, mıkroskoptyń túrleri, vırýstardyń sýretteri beriledi. Sýretter arqyly oqýshylar úı tapsyrmasyn jazady. Tapsyrmany jazyp bolǵan soń, ár top óziniń jumysyn qorǵaıdy.
• Kópirsheler arqyly oqytý: 5 mınýt
Ár top músheleri jazǵan jumysyn bir - birimen aýysyp, tolyqtyrýlar engizip, baǵalaýǵa bolady.

 Oı tolǵanys:
- Oqýshylar sendermen biz búgingi sabaqta bakterıalar dúnıesine sholý jasadyq.
- Myna sýretke nazar aýdaraıyq. Bul sýrette neni kórip turmyz?
- Ia, bul adamnyń ókpesi. Biraq sýrettegi ókpe saý ókpege uqsap tur ma?
- Joq. Bul ókpe - aýrý.
- Ia, búgin bizdiń jańa sabaǵymyzdyń taqyryby qandaı bolmaqshy?
Interbelsendi taqtadan sabaqtyń taqyryby shyǵady.

İİİ. Jańa materıaldy túsindirý: Prezentasıa 20 mınýt
Jańa sabaqty oqytý jáne oqý úshin ádisi boıynsha oqýlyqtaǵy taqyrypqa sholý jasaıdy. Oqýlyqtaǵy taqyryp boıynsha oqýshylarǵa tapsyrma beriledi.
İ top: Aýrý qozdyrýshy bakterıalardyń túrleri
İİ top: Aýrý qozdyrýshy bakterıalarmen kúresý sharalary
İİİ top: Ósimdikter men janýarlardyń aýrý túrleri
İV top: Adam aǵzasyndaǵy aýrý qozdyrýshy bakterıalar

 Maǵynany taný:
Ár top poster jasap, qorǵaıdy. Poster jasaǵan kezde oqýshylar oqýlyqty paıdalanady. Ózderi izdenip, shyǵarmashylyq jumys pen jańa maǵlumattardy alady. Ár top jumysyn qorǵaý kezinde spıker saılap alady. Spıkerge kómekshi alýǵa da bolady.

İ top:
Aýrý qozdyrǵysh bakterıalardyń túrleri: ish súzegi, qantyshqaq, týberkýlez, botýlızm, t. b. Qan ýly zattardy aýrý adamnyń búkil denesine taratady. Aýrý týdyratyn bakterıalar aýada, sýda, taǵamda bolǵandyqtan, solar arqyly saý adamǵa juǵady. Kópshilik oryndarda, bólmede neǵurlym aýa taza bolsa, soǵurlym az aýyrady. Týberkýlez taıaqshasy las shańda 3 aıǵa deıin tirshilik etip, shańmen birge aýaǵa taralady. Oba bakterıasy topyraqta 25 kúnge deıin, al ish súzegi 3 aıǵa deıin saqtalady. Adamnyń ókpesinde týberkýlez aýrýyn týdyratyn bakterıalardy 1882 j aǵylshyn ǵalymy Robert Koh anyqtady. Aýyratyn sıyrdyń sútinen taralatyn aýrý - saryp (brýselez), taǵamdar arqyly ýlanatyn aýrýdy – botýlızm deıdi.

İİ top:
Juqpaly aýrýlardyń aldyn - alýdyń negizgi sharalary – tazalyq erejesi. Mysaly, qaınamaǵan, laı sý ishpeý. Tamaq isher aldynda qoldy jýý, kıimdi taza ustaý. Aýrý qozdyrýshy bakterıalarǵa qarsy dezınfeksıalaý jumystary júrgiziledi. Aýrýlardyń aldyn alý úshin egý (prıbyvka) sharalary da júrgiziledi. Kókónisterdi jýyp jeý. Shiritý, ashytý bakterıalaryna qarsy túrlishe kúres sharalary júrgiziledi:
- Jemisterdi, sańyraýqulaqtardy, astyq daqyldaryn keptirý;
- Taǵamdyq ónimderdi tońazytý;
- Sirke qyshqylyn qosa otyryp óńdeý;
- Kókónisterdi tuzdaý jáne t. b.

İİİ top:
Bakterıalardyń kóptegen túri ósimdikterdi de zaqymdaıdy, ol aýrýdy bakterıoz deıdi. Bakterıalar ósimdiktiń sabaǵyn, tamyryn, jemisin shiritedi. Ósimdikterdiń bakterıa aýrýlaryna qarsy negizgi kúres sharalary - tuqymdy seber aldynda ýly hımıkattarmen óńdeý, aýrýǵa tóze alatyn iriktemelerdi tańdap alý. Bakterıalar maqta ósimdigine gommoz (shaıyr aǵý) aýrýyn týǵyzady. Maqta tuqymynda saqtalǵan bakterıa sporasy tuqymmen birge ónedi. Maqta sabaǵyn, japyraǵyn, qaýashaǵyn zaqymdaıdy da, iri qoshqyl qońyr tústi daqtar paıda bolady. Onyń beti silemeılenip, jabysqaq bolyp turady, onda bakterıalar shoǵyrlanyp, keıin keýip, qabyrshaqtanady. Odan soń jel ushyryp, ekinshi ósimdikke juǵady. Japyraǵyndaǵy leptesik sańylaýy arqyly bakterıa ishke ótip, jasýsha qabyǵy jáne sıtoplazmasymen qorektenedi. Bul aýrýdy boldyrmaý úshin maqta tuqymyn únemi hımıalyq zattarmen óńdep otyrý kerek.
Gerk jańǵaǵy, jıde, terek, qaraǵaı aǵashtarynyń japyraqtarynan bólinetin zattardyń bakterıalardy qyryp jiberetini anyqtaǵan.

İV top:
Aýrý týǵyzatyn bakterıalarmen adamdardyń jappaı aýrýyn indet (epıdemıa) dep ataıdy. Tamaq, sý arqyly súzek, salmonella aýrýlaryn qozdyrýshy bakterıalar juǵady. Qantyshqaq aýrýyn dızenterıa bakterıalary qozdyrady. Penısıllın dárisin qabyldaǵanda aýrý qozdyrǵysh bakterıalar tirshiligin joıady. Adamǵa sýyq tıip aýyrǵanda da aǵzada bakterıalar kóbeıip ketedi. Sondyqtan ol aýrýdy antıbıotıkterdiń kómegimen 2 - 24 saǵat arasynda jazyp jiberýge bolady. Vİ ǵasyrda Qytaıdan bastalyp, Eýropaǵa taralǵan oba aýrýy kúnine on myńdaǵan adamdardyń qazaǵa ushyraýyna sebepshi bolǵan.

Ú. Sabaqty qorytyndylaý: 3 mınýt
Muǵalim. Al endi sabaǵymyzdy qorytyndylaıyq. Interbelsendi taqtada:
«Deni saý urpaq – bolashaq kepili» atty slaıd kórsetiledi. Osy taqyryp boıynsha ár topqa sýretter beriledi. Sýretter boıynsha óz oılaryn bildirip, sabaqty bekitemiz.
1. Durys tamaqtaný
2. Deneni shynyqtyrý
2. Jeke bas gıgıenasy
4. Densaýlyq

Tolyq nusqasyn júkteý