InfoHub Logo

Saryaǵash aýdany, Derbisek aýyly,
№11 M. P. Okorokov atyndaǵy jalpy orta mektebiniń
Bıologıa páni muǵalim: Alıpbaeva N.N.

Bıologıa 7 synyp
Taqyryp: Bakterıalar dúnıe tarmaǵy
Sabaqtyń maqsattary:
Bilimdiligi: Oqýshylarǵa bakterıalar týraly túsinik qalyptastyrý, bakterıalardyń tirshilik formasyn jáne tirshilik qasıetterin bilip úırený.
Damytýshylyǵy: Oqýshylardyń tez oılaý qabileti men esepteý mádenıetiniń damýyna yqpal jasaý.
Tárbıeligi: Oqýshylardyń tanymdyq qyzyǵýshylyǵyn týǵyzý. Toppen jumysta dostyq qatynasty qalyptastyrý. Uqyptylyqqa, jaýapkershilikke tárbıeleý.
Tildik maqsattar: Oqýshylar oryndaı alady: Bakterıalardy túsiný jáne aýyzsha túsindire bilý.
Bıologıalyq termınologıa: mıkrobıologıa, bakterıa, saprofıtti, parazıtti, spora, jasýsha, DNQ, taralý aımaqtary,
Oqytý resýrstary:
Interbelsendi taqta, oqýlyq, bor, taqta, jumys dápterleri, túrli tústi qalam, túrli tústi qaǵaz, qaıshy

Sabaqtyń barysy:
1. Uıymdastyrý kezeńi:. Búgingi sabaqta kelesi erejeler boıynsha jumys atqaramyz.
• Sergitý sáti.
• Toptarǵa bólý.
• Ózindik jumys
• Kópirsheler arqyly oqytý
• Toptyq jumys
• Poster jasaý
• Jańa maǵlumat alamyz.
• Óz oılaryńdy aıtý.
• Refleksıa

 Qyzyǵýshylyqty oıatý:

• Sergitý sáti: 2 mınýt
«Eki juldyz, bir tilek» oqýshylar bir - birine boıyndaǵy adamgershilik qasıetterin aıtyp, tilek bildiredi.
• Toptarǵa bólý: 1 mınýt
Geometrıalyq fıgýralar boıynsha oqýshylardy toptastyrý.(úshburysh, tórtburysh, dóńgelek, altyburysh)
İİ. Qaıtalaý:
• Tiri aǵzalar neshe dúnıege jikteledi?
• Tiri aǵzalardyń tirshilik formasyn aıtyp berińder?
• Tiri aǵzalardyń negizgi qasıetterin ata?
• Ózindik jumys: 7 mınýt
vırýstar, sańyraýqulaqtar, ósimdikter, janýarlar týraly tirek sózder beriledi. Tirek sózder arqyly oqýshylar úı tapsyrmasyn jazady. Tapsyrmany jazyp bolǵan soń, ár top óziniń jumysyn qorǵaıdy.
• Kópirsheler arqyly oqytý: 5 mınýt
Ár top músheleri jazǵan jumysyn bir - birimen aýysyp, tolyqtyrýlar engizip, baǵalaýǵa bolady.

 Oı tolǵanys:

- Oqýshylar sendermen biz búgingi sabaqta tiri aǵzalardyń dúnıesine sholý jasadyq. Endi tiri aǵzalardyń toptaryn ajyrata alamyz.
- Sonymen bizde qandaı aǵzalyq álem týraly aıtylmady?
- Ia, búgin bizdiń jańa sabaǵymyzdyń taqyryby qandaı bolmaqshy?
Interbelsendi taqtadan sabaqtyń taqyryby shyǵady.

İİİ. Jańa materıaldy túsindirý: Prezentasıa 20 mınýt
Jańa sabaqty oqytý jáne oqý úshin ádisi boıynsha oqýlyqtaǵy taqyrypqa sholý jasaıdy. Oqýlyqtaǵy taqyryp boıynsha oqýshylarǵa tapsyrma beriledi.

İ top: Mıkrobıologıanyń ashylý tarıhy
İİ top: Bakterıanyń qurylysy
İİİ top: Bakterıanyń túrleri
İV top: Bakterıanyń tirshilik áreketi

 Maǵynany taný:

Ár top posterdi jasap, qorǵaıdy. Poster jasaǵan kezde oqýshylar oqýlyqty paıdalanady. Ózderi izdenip, shyǵarmashylyq jumys pen jańa maǵlumattardy alady. Ár top jumysyn qorǵaý kezinde spıker saılap alady. Spıkerge kómekshi alýǵa da bolady.

İ top: Janar
Mıkrobıologıanyń ashylýyna úles qosqan ǵalymdar týraly baıandady.
Bakterıalardy alǵash ret 1683 jyly mıkroskopty ǵylymı zertteýlerde paıdalanǵan goland ǵalymy Antonı van Levengýk (1632 - 1723) ekeni jaıly maǵlumattar keltirdi. Keıinnen HİH ǵasyrdyń ekinshi jartysynda fransýz ǵalymy Lýı Paster (1822 - 1895) kóptegen ashý prosesteri arnaıy mıkroaǵzalardyń tikeleı qatysýy arqyly bolatynyn anyqtap, tirshiliktiń ózdiginen paıda bolady degen kózqarasty tájirıbe jasap, joqqa shyǵardy.

İİ top: Jazıra
Bakterıanyń qurylysyn túsindirdi. Bakterıa - ıadrosyz aǵza. Bakterıa jasýshasyndaǵy tuqym qýalaıtyn aqparat sıtoplazmadaǵy bir ǵana DNQ - nyń molekýlasynan turady jáne onyń pishini saqına tárizdi. Bakterıa jasýshasyndaǵy qor zattary – polısaharıdtter, maılar, polıfosfattar jáne kúkirt túrinde bolady. Spora – tyǵyz qabyqpen qaptalǵan erekshe jasýsha. Bakterıalar qarapaıym bóliný arqyly kóbeıedi. Spora túzý arqyly bakterıa jasýshasy qorshaǵan ortanyń qolaısyz jaǵdaılarynan qorǵanady.

İİİ top: Arýjan
«Bakterıa» sózi grek tilinen «taıaqsha» degen maǵyna bildiredi. Bakterıalardyń pishinderine qaraı mynadaı túrlerge jikteledi:
- Útir
- Taıaqsha
- Sopaqsha
- Shar
- t. b.
-
İV top: Maqsat

Bakterıalar qoretenýine qaraı ekige jikteledi.
1. Saprofıtti – aǵzalardyń óli qaldyqtarymen qorektenetinder.
2. Parazıtti – tiri aǵzalardyń ulpalarymen, ne múshelerimen qorektenetinder.
Bakterıalar aýada, topyraq arasynda, sýda, taý basyndaǵy qar men muzdyqtarda, ystyq qaınar sýynda(+90◦ s) da kezdesedi. Bakterıalardyń tirshiligi úshin eń qolaıly tabıǵı orta – topyraq. Topyraqtyń túrine sáıkes 1 g topyraqta 200 mln - nan 2 mlrd. dana bakterıalar kezdesedi.

Ú. Sabaqty qorytyndylaý: 3 mınýt
Muǵalim. Al endi sabaǵymyzdy qorytyndylaıyq.
Qarapaıym suraq:
- Mıkrobıologıaǵa úles qosqan qandaı ǵalymdar?
- Bakterıa sózi qandaı maǵyna beredi?
- Bakterıalardyń qurylysy qandaı?
- Bakterıalardyń túrlerin ata?

İH. Refleksıa 2 mınýt
H. Úı tapsyrmasy: Mıkroskoptyń shyǵý tarıhyn, ǵalymdar jaıly málimetter jınaqtap kelý.

Tolyq nusqasyn júkteý