InfoHub Logo

Búginde últradybystyk zertteý (ÝDZ) eshqandaı aýyrsyný ákelmeıtin jáne ınvazıvti emes (ıaǵnı jaraqatsyz, tánge enbeıtin) ádis bolǵandyktan, medısınada keńinen qoldanylady.

Qulaqqa estiletin dybys dıapazony sekýndyna 20-dan 20.000 terbeliske nemese gerske (GS) deıin aýytqıdy. Budan joǵarynyń bári – últradybys. Tabıǵatta ÝD kómegimen jarqanattar men delfınder tildesedi, sondyqtan últradybys dárigerleri olardy óz ámblemasy retinde tandady. Bizdiń elimizde ýlyradybystyq zertteý ótken ǵasyrdyń 70-shi jyldary engizile bastady.

ÝD naqtamalaý 3 negizgi topqa bólinedi:

Terapıa men hırýrgıadaǵy ÝDZ bul kursaq qýysyn – baýyrdy, ót qabyn, uıqy bezin, kókbaýyr men kursaq arty qýysyn – búırekterdi zertteý. Kishi jambas músheleri de osyǵan jatady: qýyq, áıelderde jatyr men anabezder, erlerde qýyq túbi bezi. Sonymen qatar bul topqa betkeılik «shaǵyn» aǵzalar da jatady: qalqansha bez, sút jáne silekeı bezderi, sondaı-aq lımfa bezderi.

Akýsherıadaǵy ÝDZ – júkti áıeldiń uryǵyn zertteý. Buny ÝD naqtamalaýda mamandanǵan akýsher-gınekolog dárigerler júrgizedi.

Kardıologıadaǵy ÝDZ – júrek pen tamyrlardy zertteý. Ony kardıolog mamandar iske asyrady.

İshki aǵzalardy zertteý kezinde aldymen sırroz, gepatıtter, maıly gepatoz sekildi baýyr syrqattary, jylaýyqtar, tastar men isikter sekildi túrli qurylymdyq túzilimder anyqtalady. Baýyr sırrozyn naqtamalaýda ÝDZ asa mańyzdy, qursaq qýysyndaǵy azǵantaı bos suıyqtyqtyń ózi ońaı anyqtalady jáne emdi barynsha tez bastaýǵa múmkindik beredi. Baýyr sırrozyn emdeý kezinde dınamıkalyq baqylaý úshin eshqandaı basqa ádis ÝDZ-iń ornyn toltyra almaıdy. Ót qaltasynda jáne qýyqta tas bar degen qaýip bolsa, mindetti túrde ÝDZ jasalýy tıis. Óıtkeni bul ádis renttenge qaraǵanda qaýipsiz jáne mol aqparat beredi. Buǵan qosa, atalǵan ádispen ót qaby polıpteri, holesıstıtter de anyqtalady.

İshtiń qandaı aýyrýy bolmasyn últradybyspen zertteýdi qajet etedi. Mysaly, uıqy beziniń isinýi jáne onyń qurylymyndaǵy belgili bir ózgerister jiti pankreatıtti naqtamalap, shuǵyl shara qoldanýǵa múmkindik beredi. Keıde ÝDZ dárigeri naýqas adamnyń qanyndaǵy qant mólsheri qalypty bolǵannyń ózinde onyń baýyrynan qantty dıabetke tán ózgeristerdi baıqaıdy, nátıjesinde egjeı-tegjeıli zerthanalyq zertteý onda rasynda da qantty dıabettiń bar ekendigin anyktaıdy. Kókbaýyrdaǵy ózgerister, mysaly splenomegalıa, gematologıalyq syrqatty anyqtaýǵa múmkindik beredi.

Búırekterdi zerttegende de kóp maǵlumat alýǵa bolady. Tastardy, jylaýyqtardy, qabyný jáne isik úderisterin anyqtaý qıynǵa soqpaıdy. Bilikti maman qalqansha bezdegi baılamdy nemese aralas jemsaý, tıreoıdıtter sekildi qurylymdyq túzilisterdi anyqtaı alady. Sút bezi patologıalaryn anyqtaýda da ÝD óte mańyzdy. Búginde sút bezi obyryn erte anyqtaý jónindegi memlekettik skrınıngtik baǵdarlama jumys jasaýda. Bul úshin 50, 52, 54, 56, 58, 60 jastaǵy barlyq áıelderge renttenografıalyq mammografıa jasalady. Bul jaǵdaıda ÝZ qosymsha aqparat beredi jáne klınıkalyq naqtamany rastaýǵa qyzmet etedi. Sút beziniń mastopatıasy men fıbroadenomasy – jıi kezdesetin patologıalar. Alaıda qaterli jáne qatersiz isikterdi ajyratý úshin qosymsha gıstologıalyq jáne sıtologıalyq zertteýler qajet. Buny silekeı jáne lımfa bezderine de qatysty aıtýǵa bolady.

Áıelder men er adamdardyń kishi jambas músheleriniń syrqattaryn anyqtaýda últradybys mańyzdy orynǵa ıe. Júktilik (17-shi kúnnen bastap anyqtalady), jatyr mıomasy, shyǵý tegi ár túrli anabezder jylaýyqtary, qabynýlar men isikter, prostatıtter men qýyqasty beziniń qatersiz gıperplazıalary – ÝDZ kómegimen anyqtalatyn dertterdiń uzyn sany bunymen de bitpeıdi.

Qazirgi ýaqytta kóptegen apparattar ishke enetin dachıktermen jabdyqtalǵan, olardyń kómegimen qynap jáne kótenishek arqyly zertteý júrgizýge bolady. Kez kelgen ǵylym sekildi ÝD de damyp, jetilip keledi, jańa ádister engizilýde. Qazir neırosonografıa – balalardyń mıyn zertteý, túrli-tústi dopplerografıa – aǵzalar men tinderdegi qan aınalymynyń jyldamdyǵyn sıpattaýǵa negizdelgen ádis keń taraǵan. Súıek tininiń tyǵyzdyǵyn anyqtaý, osteoporozdy joqqa shyǵarý úshin densıtografıa koldanylady. Buryn parenhımatozdy (tyǵyz) aǵzalardy ÝD zertteý qoldanylsa, sońǵy jyldary qýys aǵzalardy – asqazandy, ishekti zertteý jónindegi eńbekter paıda boldy.

Júkti áıelderde uryqty skrınıngtik zertteý 10-14, 20-24, 30-34 aptada júrgiziledi. Bul sharanadaǵy hromosomalyq patologıany jáne týa bitken damý aqaýlaryn anyqtaý úshin qajet. Eger júrek aqaýy bar degen kúdik bolsa, buryn mıokard oryn alsa, júrektiń qaqpaqshalyq apparaty jáne jıyrylý qabileti týraly aqpar alý úshin júrek pen tamyr últradybystyq zertteýdi jasatý usynylady. Ásirese týa bitken júrek aqaýlaryn anyqtap, emdi barynsha erte bastaý úshin ÝDZ jas sábılerde asa tıimdi.

Sonymen, últradybystyq zertteý – mol aqparat beretin qolaıly, qoljetimdi, arzan ádis. Bir jyl ishinde últradybystyq zertteýdi birneshe ret jasatýǵa bolady, óıtkeni ol múlde qaýipsiz.

Z.M.Qabysheva,
ÝD naqtamalaý dárigeri

 

---