InfoHub Logo

Ahmet Baıtursynov — qoǵam qaıratkeri, aqyn, ádebıettanýshy, lıngvıs, aýdarmashy, pýblısıs, aǵartýshy-ǵalym, ult ustazy.

Alashtyń kórnekti qaıratkeri, aǵartýshy-ǵalym. 1872 jyly Torǵaıdyń Aqkól jaǵasyndyǵy (qazir Qostanaı bol. Jangeldın aýd.) Sarytúbek jerinde týǵan. 1884 jyly aýyl mektebin, 1891 jyly Torǵaıdaǵy orys-qyrǵyz ýchılıshesin, 1895 jyly Orynbordaǵy muǵalimder mektebin bitirip, óz betinshe kóp bilim jıǵan. 1895-1909 jyldary Aqtóbe, Qostanaı, Torǵaı ýezeriniń mektepteri men ýchılıshelerinde muǵalim bolady. 1909 jyly patsha ókimetiniń shet ulttarǵa qarsy áreketine kózqarasyn bildirgeni úshin Semeı abaqtysyna jabylady. Munda ol 1910 jyldyń basyna deıin otyrady. 1910-1913 jyldary aǵartýshy qatań baqylaý jaǵdaıynda bolady. 1913-1917 jyldary áıgili «Qazaq» gazetiniń redaktory qyzmetin atqarady. Osy shaqta aǵartýshy ulttyq Alash qozǵalysyn jandandyrýǵa atsalysady. Alash partıasy qurylatyn İ jalpyqazaq seziniń de, Alash avtonomıasy jarıalanatyn İİ jalpyqazaq seziniń de uıymdastyrý jáne ótkizý jumysyna belsene qatysady. İ sıeze negizgi máseleler boıynsha hatshy bolsa, İİ sıeziń shaqyrý komısıasyna endi. 1917 jyly 14 jeltoqsanda Orynborda Alash partıasynyń Torǵaı oblystyq komıteti ashylyp, qaıratker tóraǵa (Á.Bókeıhan) orynbasary bolyp saılanady. Ult keńesi qurylatyn İİ sıeze Oqý-aǵartý komısıasyn basqarady. 1919 jyly ulttyń bolashaǵy úshin keńester shebine shyǵyp, Ólkelik áskerı tóńkeris komıtetiniń múshesi bolady. 1920-1921 jyldary Halyq aǵartý komısary qyzmetin atqarady. 1920 jyly ol basynda "Ushqyn" gazetiniń, keıinnen aty "Eńbek týy" bop ózgergen osy basylym jalǵasynyń alqa múshesi boldy. Osy jyly jeltoqsanda Álıhan, Smaǵul, Júsipbek, Haıretdındermen birge "Qazaqstan" memlekettik baspasynyń sarapshylar alqasyna endi. 1921-1922 jyldary Qazaq halyqqa bilim berý ınstıtýtynda (KINO) ustazdyq etedi. 1922-1925 jyldary HAK Ǵylym komısıasyn basqarady. 1926-1929 jyldary Tashkenttegi Qazaq pedagogıka ınstıtýtynda, Almatydaǵy Qazaq memlekettik pedagogıka ınstıtýtynda qyzmet atqarady. Aǵartýshy qaıratker ǵalym, jańa otandyq ǵylymnyń kóshbasshysy retinde qalyptasty. Ádebı qyzmeti de qaıratkerligimen birtutasyp ketken. 1909 jyly shyqqan «Qyryq mysal», 1911 jyly jarıalanǵan «Masa» jınaqtary halyqty oıatýǵa sebepshi boldy. Ǵalymnyń «Oqý qural» (1912), «Til qural» (1914), «Álipbı» (1924), «Ádebıet tanytqysh» (1926), «Baıanshy» (1926) eńbekteri ult fılologıasynyń negizin qalady. Ol 1926 jyly Bakýde ótken İİ Túriktaný sezine qatynasty. Saıası sebeppen 1929 jyly tutqyndalyp, jer aýdaryldy. 1937 jyly taǵy da ustalyp, 1938 jyly naqaq atyldy.

---