InfoHub Logo

Ahmet Baıtursynulynyń "Qazaq ókpesi" maqalasynda eki negizgi oı qozǵalady.

Birinshi, ókpeleı-ókpeleı ókpesi qara qazandaı bolǵan qazaqtyń qarańǵylyǵy sóz bolsa, ekinshi, jerge qatysty qaısar pikirler, tyń oılar aıtylady.

"Aıqap" betine shyqqan maqalada "áı, qap" dep san soǵyp júrgen qalyń qazaqtyń  ózegin órtegen ókinishi jer máselesi ekenin anyq baıqaımyz. Al, avtor "bizdiń zamanymyz ótken zamannyń balasy, keler zamannyń atasy" - deı otyryp, sonaý tereń tamyrymyzdan ajyramaı kele jatqan "nadandyq" atty keseldiń kesapaty osy máselege soqtyryp otyr degen oryndy pikir bildiredi. Tereńirek aqtaryp, túıindi oıdy tarqataıyq, endeshe.

Tarıhtyń sahnasyna túrki bop enip, Altaıdan Atyraýǵa deıingi baıtaq dalany qasıetti qonys etkeli qazaqtyń tirshiligi - tórt túlik mal. Kóshpeli ómirdiń kiltin taýyp, kúıbeleńine úırengen alash bilimge bas burardaı bolmady. Ǵasyrlar óner-bilim bar jurttardy jahan kóshinen ozdyra berdi, ozdyra berdi. Al, álipti taıaq dep bilmeıtin qazaqty tozdyra berdi. "Handary da, halqy da ǵylym ónerdi kerek qylmaǵan. Birimen biri jaýlasyp, basqa berekeli jumys oılanbaǵan" - dep jaza kele Ahmet bilimi joq, birligi qalmaǵan qazaqtyń aıýdaı aqyrǵan alyp eldiń irgesinde derbes tura almaýynyń sebebin dál kórsetti.

Óz jerińdi ózgege nege menshik qyldyń dep ótkenderge qazaq bir ókpeledi. Ata qonysymyzǵa jat jurtty ákep qonystandyrdyń dep bılep-tóstep otyrǵandarǵa taǵy renjidi. Biraq, Baıtursynuly buıyryp turǵan baqty ushyrǵan da, bereke-qutty qashyrǵan da "bilimsizdik" dep basa aıtty. "Beti jamannyń aınaǵa ókpeleýi jón be? Nıeti jamannyń Allaǵa ókpeleýi jón be? Talap joq, úmit mol halyqpyz" - degen sózben avtor bilimsiz baqýat bolý múmkin emes degen ıdeıany alǵa tartady. Pafosqa aınalyp ketken sóz bar ǵoı: "ózgege kelgende prokýror, ózińe kelgende advokat" degen. Ótkenge de, ókimetke de ókpelegen qazaq, ózgeni dattaýmen boldy. Biraq, bilimsiz halyqtyń ózin kim aqtaıdy? Ahmet Baıtursynulynyń aıtqysy kelgeni de osy - ózgege ókpeleme, qazaq, ózińnen kór!

Jáne maqalanyń úlken bir ereksheligi: avtor búgingi tańda qalyptasqan jaǵdaıdy ǵana emes, sıtýasıanyń basqa núanstaryn da qarastyrady. Eger jer qazynalyq emes, áli de qazaqtyń óz qaramaǵynda bolsa qalaı bolar edi? Álbette, bolashaqty baǵdarlap otyrar halyqta saýat bar ma? El ishinde qara basyn qamdap, búgingi toqtyq úshin erteńin sorǵa nadandyqpen aıyrbastap, arzanqol dúnıege jerin saýdalap jiberer qazaqtar tabylmasyna kim kepil? Ahmet Baıtursynuly: «búgin toıǵanyna máz bolyp, erteńgisin umytatyn qazaq jerin satyp toıyp, erteń tentirep keter edi» - dep oıyn ashyq jazady.Maqaladaǵy qunsyz múlikke qasıetti jerin eserlikpen saýdalap jibergen estekterden qazaqtyń bilimi bir de artyq emes degen oı sondaı beıneli, tipten dál ári oryndy.

Baıtursynulynyń qazaqty kinálaı, saýatsyzdyqty synaı jazýy eline degen qastyq emes qamqorlyq. "Aýrýyn jasyrǵan óledi" demeı me dana halqymyz. Qoǵamnyń sol kúngi aýrýyn ashyq aıta otyryp, qazaq bilimge umtylsa ǵana alǵa jyljıtynyn uqtyrǵysy kelgen Ahmet osynyń bárin baıandaı kelip "ózimizge ókpelemesek, ózgege ókpeler bet joq" dep sózin aıaqtaıdy. Jaqsy tirshilik kórip, tepkiden qutylý úshin, teńsizdikten arylyp, joqtan bar jasaý úshin halyqqa eń keregi bilim edi ol kúni. Ókpelegen qazaqtyń ótkir máselesi ózgeniń áreketi emes, óziniń áreketsizdigi eken-aý, sóıtse.

Meırbek Baıan Muratbekqyzy

Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq Ýnıversıteti

Jýrnalısıka fakúlteti 1 kýrs

---