InfoHub Logo

Ǵylymı joba taqyryby:     Azattyqty ańsaǵan Altaı batyr

ORYNDAǴAN:               Aqtóbe qalasy,  №51 gımnazıa 7 «b»  klass oqýshysy

Sándibekova Raısa

Berikqyzy İnjýsaltanat

JETEKSHİSİ:    Nýrmagambetova Saltanat Kýandykovna

 Aqtóbe qalasy, №51 gımnazıanyń tarıh páni muǵalimi

   

Kirispe

   Qazaq halqynyń basynan keshken qıyn sátterinde Altaı batyrdyń el qorǵaýdaǵy erlikteri maqtanarlyqtaı. Qazirgi jas urpaqqa úlgi bolarlyq. Elin qorǵaý barysyndaǵy qaısarlyǵy, erlikteri alash jurtynyń máńgi jadynda. Batyrdyń jas kezindegi tańqaldyrarlyq urystarǵa toly ómiri qazirgi urpaqqa ókinishke oraı beımálim. Altaı batyrdyń týǵan jyly týraly ártúrli derekter bar. Altaı batyrdyń ómir jolymen, qyzmetimen jáne rýhanı muralarymen keńinen tanysamyz. Tarıhı tulǵanyń kópshilikke úlgi bolarlyqtaı ómir jolymen iskerligi keńinen  taldanyp, oqýshylarǵa jáne basqa da tulǵatanýshylarǵa tanystyrylady.

     Ker zamanda urpaǵy ózinen aırylyp, esimin jadynan shyǵaryp ala jazdaǵan, asyl er, halyqtyń el qorǵaǵan has batyry, ádildigimen «qara qyldy qaq jarǵan», syndarly bı bolǵan, hanmen qatar otyryp keńes qurǵan Aq kete Altaı Ebeski uly da, qazaq halqynyń tarıhynda ózindik orny bar, eldiń erekshe jaratylǵan uly perzentteriniń biri.

    «Eldiń atyn er shyǵarady, erdiń atyn el shyǵarady» deıdi, - danyshpan halqymyz. Qansha zaman ótse de el-jurt Altaı batyrdyń erlik isterin jadynan shyǵarmaı, urpaqtan-urpaqqa jetkizip, onyń erligin jas urpaqqa úlgi etýmen keledi.

    Altaı Ebeskeuly (18 ǵ.) – batyr Qazaqstannyń batysyn, ásirese, Atyraý, Jem, Oıyl boılaryn qalmaqtardan qorǵaý soǵystaryna belsene qatysqan. Kishi júzdiń kete rýynan. Sheshesi – Qarlyǵash. Qaraqypshaq Qobylandynyń erjúrek sarbazdarynyń biri –Ábilmámbet batyrdyń nemeresi.

     Altaı batyrdyń ákesi de batyr bolǵan. Kishi júzdiń kete rýynan. Jońǵarlarǵa qarsy azattyq soǵystarǵa ( Saýran mańyndaǵy ) jáne Atyraý, Jem, Oıyl boılaryn Edil qalmaqtarynan qorǵaýǵa belsene qatysqan. Batyr bolǵan adam.

     1731 jyly qalmaqtardyń qolyna túsip , eki – úsh jyldan soń tutqyn almasý nátıjesinde bosaǵan . 1738 jyly Qum ózeniniń jaǵasyn jaılaǵan qalmaq hany Dondıkqa qarsy Ábilqaıyr han bastaǵan joryqqy qatysqan . Bókenbaı batyr ekeýi 2000 kisilik qoldy Jem ózeniniń bastaýyna bekingen qalmaqtardy Jaıyqtyń arǵy betine qýyp tastaǵan . 1749 jyly juttan maldy aman saqtaý úshin elin bastap Jaıyqtyń arǵy betine ótýge Reseı ákimshiliginen ruqsat alǵan . Osy kezeńderde Altaı batyrdyń istegen eńbekteri men erligin qamtıtyn bul joba negizi Altaı batyrdy qaıtalanbas tulǵa retinde qalyptastyrý.

       Altaıdy zertteýshi ǵalymdardyń azdyǵy bizdi qatty qynjyltady. Soǵan qaramastan bizdiń qolymyzdaǵy málimetterdi jınaqtaı otyra, qosymsha izdenisteri jumystary arqyly, urpaqtarymen kezdesip, el aýzynan  tarıhı áńgimelerdi jazyp ishinen eń negizgi degenderin osy jobada tarıhı málimetterge súıene otyryp jazdyq.  Mine osy máseleni jas óskeleń urpaqqa kórsetip, nasıhattaý jumysyzdyń barysy bolmaq.

 

 Bodandyq qamyty

    Qazaq eliniń shejire-tarıhy boıynsha Kishi júz (Janarys) Baıuly, Álim (Qaraqesek), Jeti rý bolyp úshke bólinedi. Qarakesek birlestigi  jóninde ǵylymı dáıekter ne deıdi?

   Akademık Álkeı Marǵulan Kete jurty Syr boıyn mońǵol dáýirine deıin qonystanyp, Batys Túrik qaǵandyǵyna oǵyz taıpalarynyń biri, sol otyrǵan mekeninde kóshpeı qalǵan el degendi aıtady. -ǵasyr málimetterinde qıdanadar qolastyna qaraıtyn 18 taıpanyń biri Hıtı dep atalypty.  Búgingi ketelerde bar + tańbasy sol hıtılerde de bolǵan

   M.Tynyshbaıuly Kete ataýyn Sibirdegi Achınsk qalasynan júz shaqyrymdaı teriskeıdegi Ket ózenimen baılanystyrady. M. Tynyshbaıulynyń Kishi júzdegi  Jetirýdagy basúa rýlardyń  ortaq aty Alshyndy osy Achınsk tóńireginde bar Úlken Achınsk, Kishi Ashyn rýlarymen bir qatysy joq pa eken dep boljam aıtýy da kóńil aýdartady. Osy aımaqtarda  Berish, Sherkesh, Alshedat sekildi ózenderdiń  bolýy, Altyn degen jer atynyń kezdesýi de Kishi júzge kiretin birqatar elderdiń áý basta qalyń túrki jurty qaıysa qonystanǵan qutty qonys Altaı aınalasynan kelýi ábden múmkin legen joramaldarǵa júgindiredi.

   «Ana tili» gazetine túsken shejirelik málimetter boıynsha jasalǵan  «Qazaq shejiresi» (Almaty 1994) negizinde Jarylqap Beısenbaıuly Altaı batyrdyń arǵy tegi Aqkete rýynyń ata-tek kestesin bylaısha órbitedi: Álimnen – Toıqoja (Aqkete), onyń anasy  Ketebıke.  Toıqojadan – Tursynbaı, Qarash, Tursynbaıdan – Nurtaza, Nurtazadan – Muńaıtpas.  Muńaıtpastan Bagadden jáne Jameleddın.  Bagadennen  Shalqoshqar, Baıqoshqar, Aqqoshqar. Aqqoshqardan – Aıdar jáne Álmámbet. Aıdardan – Namazǵul, Dáýlet , Bolpysh, Kóbek, Asan. Bolpyshtan – Ájibaı bı, Aral batyr. Álmámbetten – Tursyn, Baýbek, Amanqara, Jańatýǵan, Ebeski, Sapy, Eset, Qazybek. Ebeskiden – Altaı, Quttyǵaı, Juldyz, Qundyz. Altaı batyrdan – Eseı, Qosaı, Nurlybaı, Barlybaı, Tóken taraıdy.

   Jazýshy Jubatqan Muratbaev Altaı batyrdyń ata tegin Aqkete Erbólek uly Iman, Baımaǵanbet, Tájet molda, t.b. shejirelerdiń jazbasha jáne aýyzsha derekterine súıenip bylaısha taratady: Qarakesekten Túmen, Álim, Shómen týylady. Túmennen bir bala – aty Baısary (laqaby kete) týylady. Baısarydan – Qaıyrqoja (Aqkete), Túmenqoja (Qara kete ), Ojyraı, Toıqoja, Adamqoja, Shúregeı degen alty bala dúnıege keledi. Qaıyrqojadan Tursynbaı, Tursynbaıdan – Nurtaza, Nurtazadan – Muńaıtpas, Muńaıtpastan – Baǵarden, Baǵardennen – Baýly,  Jaýly, Baýlydan Baıqoshqar, Shalqoshqar, Aqqoshqar týylady. Aqqoshqardan – Aıdar, Álmámbet bolyp eki rýǵa bólinedi. Keteler arasynda: «Aıdar atyn maqtaıdy, Álmámbet qus pen ıtin maqtaıdy» degen sóz keńinen taraǵan.  Altaı batyr Aqkete rýynyn Álmámbet atalyǵynan  taraıdy. Zamanynda Álmámbet te batyr, bı bolyp, elin dushpannan qorǵaǵan, aty Kishi júzge málim keteniń qadirli azamaty bolǵan.

El arasynda osy kezge deıin keńinen taralǵan:

                         «Pirdiń – sońy Beket

                          Erdiń – sońy Eset,

                          Bıdiń – sońy Altaı»

degen ulaǵatty sózder jas urpaqqa úlgi bolyp saqtalǵan.

                      Álmámbettiń báıbishesi Aqboryqtan bir bala Tursyn. Toqaly Qolańshashtan alty bala: Aman, Ebeski, Sapy, Álimbet, Eset, Qazybek. Ebeskiden úsh er bala jáne bir qyz: Altaı, Quttyǵaı, Juldyz jáne Qundyz degen qyz bala. Sonda Altaı batyrdyń áýlet  shejiresi bylaısha órbıdi :   

Qarakesek

Túmen

Baısary

Qaıyrqoja

Baýly

Aqqoshqar

Álmámbet

Ebeski

Altaı batyr

    Altaı Ebeski ulynyń anasy –Janymgúl.[1; 5]

    Altaı batyrdyń týǵan jyly týraly ártúrli derekter bar. Buhar oblysy Tamdy aýdanynyń turǵyny shejireshi İskendir Mat Júsipuly: «1738 jyly Qumdarıa boıy otyrǵan qazaq aýyldaryna shabýyl jasaǵa qalmaqtarǵa qarsy qol bastap attanyp, Oıyl, Qıyl, Jem, Saǵyz, Temir ózenderiniń boıynan óalmaótardy qýǵanda Altaı batyr 35 jasta», - dep kórsetedi. Sol sıaqty shejireshi Maqtym Ahýan : «1726 jyly Ábilqaıyr hannyń basshylyǵymen qalmaqtarǵa qarsy qazaq halqynyń ult – azatttyq kúresi bastalǵanda Altaı batyr 23 jasta edi», - dep kórsetedi. Jazýshy  Jubatqan Muratbaev kónekóz shejireshi qarıalardyń derekterine súıenip Altaı batyrdy 1703 –jyly 7-maýsymda dúnıege kelgen dep naqty tujyrym jasaıdy. Qolynda  jınalǵan birneshe nusqadaǵy shejirelerdiń derekterin salystyra kele, osy boljamdy Altaı batyrdyń tikeleı urpaǵy Saǵynaı qajy Baqytjanuly  Qusaıynov ta qýattaıdy. Mańǵystaýlyq shejire jınaýshy Qarjaýbaı Reıimbaev jáne Aqtóbelik Abyl Mamauly Kelimberdıev pen Zeınolla Baqtybaev Aqkete Altaı batyr shamamen 1700-jyly týǵan degen boljam aıtady.

    Biz saraptaǵan negizgi derekter Altaı batyrdyń 1703-jyly dúnıege kelgenin rastaıdy.

   Altaı batyrdyń balalyq shaǵy men at jalyn tartyp minip, qolyna naıza ustaǵan kezi qazaq halqynyń tarıhynda «Aqtaban shubyryndy, alqakól sulama», degen atpen tarıh enshisine engen kezeńge tustas keldi. Bul kezeń týraly Shoqan Ýalıhanov: «  –ǵasyrdyń alǵashqy on jyldaǵy qazaq halqynyń ómirindegi bir alapat kezeń edi. Jońǵarlar, Edil qalmaqtary, Jaıyq qazaqtary men bashqurttar qazaq rýlaryna jan – jaqtan bas salyp, qyryp – joıyp, malyn aıdap alyp, janyn baılap áketip, talaı áýletti tutasymen tutqynǵa alyp ketip júrdi. Qytymyr qys, kesapat jutpen asharshylyq táńirden túsken qyspaqtaı-aq sansyratyp, qaıyrshylandyryp jiberdi. Ásirese 1723- jyl sumdyq sıpatymen qazaqtardyń esinde óshpesteı bop qaldy. Qary qalyń ári kóktaıǵaq bolǵan sol bir surapyl qysta jońǵar qontaıshysy Qaldan Seren qısapsyz qalyń qolmen qazaq qyryna basyp kirip, qazaqtar men qyrǵyzdardy burynǵy shaldýarlyǵy men shapqynshylyǵy úshin jappaı jazalaýǵa kiristi. Qaıda barsa da qanquıly jońǵarlar sońynan qalmaǵan qazaqtar úrikken kıik úıirindeı dúrkirep, jol –jónekeı dúnıe múlkin, bala shaǵasyn, kempir shalyn, aryqturyq malyn, úı múlkámanyn shashyp, tústikke baryp qoıyp ketti. Orta júz – Samarqanyń túbine, Kishi júz Hıýa men Buqaraǵa baryp panalaıdy. Al qyrǵyzdar  Bolordyń adam aıaǵy baspaǵan quz jaryna jasyrynyp, Gıssar alqabyna deıin jetedi. Orta Azıanyń qum belderinen shúıgin jaıylym taba almaı, jańa kórshilerimen jaýyqqan qazaqtar qudireti Reseıdiń shekarasyna kóz salyp, olardan qoldaý men qolqabys izdeıdi.» dep jazǵan bolatyn.[2;]

    Bodandyq qamyty.

    Altaı batyr Ebeski uly dúnıege kelgen tusta ulan baıtaq Kishi júz jerler ońtústikte Syrdarıa men Ústirt qyrattarynan, Kaspııdiń shyǵys jaǵalaýlarynan bastalyp, soltústikte Jaıyq, Yrǵyz, Embi, Tobyl jáne olyp jatqan shaǵyn ózender men dala kólderiniń alqaptaryn qamtydy.

    Kishi júzdi iri úsh taıpa – Baıuly, Álimuly jáne Jetirý qurady. Bul júz mekendegen ortanyń bir bóliginiń ekinshi bóliginen aıqyn aıyrmashylyǵy bar: Jaıyq, Tobyl ózenderiniń boılaryndaǵy alqaptar shuraıly jaıylymdyqtarǵa baı bolsa, Ústirt qyrattary sýǵa tapshy, Syrdarıa alqabynyń  sýy mol bolsa, Qaraqum, Qyzylqum tutasqan shól dala. Sol kezeńdegi Kishi júz jerleri qazirgi ákimshilik  bólinis boınysha Qyzylorda, Mańǵystaý, Atyraý, Batys Qazaqstan, Aqtóbe, Qostanaı oblystarynyń, sondaı-aq Ońtústik Qazaqstan oblysynyń soltústik-batys bóligin qamtydy

    Tarıhtan belgili bolǵandaı Úsh júzge bólingen qazaqtardyń birtutas memlekettik qurylymy bolmaǵandyǵyn aıta ketýimiz kerek, ár júzdiń óz hany boldy, sultandar bastaǵan ulystar solarǵa tikeleı baǵyndy.

     Altaı batyr esin jıyp, etegin japqan shaqta Kishi júzde úlken saıası ózgerister bolyp, Ábilqaıyr han taǵyna otyryp, Kishi júzdi jeke bıleýge qol jetkizgen edi. Osydan eki músheldeı ýaqyt ótken kezde, Altaı batyr orda buzar otyz jasqa kelgen kezde, qazaq jerinde bolyp ótken, qym-qýyt ózgerister nátıjesinde Ábilqaıyr han jan-jaqtan antalǵan jaýdan Kishi júzge qorǵan bolar dep, ári óziniń handyq bıligin kúsheıte túsýge, keńeıte túsýge kómek bolar dep kórshiles Reseıge qolyn sozyp, dos bolýǵa, bodan bolýǵa nıet etip, ótinish jasady:[3;]

   Ábilqaıyr hannyń  Reseı patshaıymy Anna Ioannovnaǵa jazǵan ótinish haty

      «Peterbýrgke, uly mártebelige!

      Uly, qaıyrymdy, dáýletti jáne ulanǵaıyr aımaqtyń aqyldy ıegerine, uly mártebeli ımperatrısıǵa kún saıyn, aı saıyn jáne jyl saıyn qudaıdyń qýatymentmemleket basqara berýin tileımiz.Sizdiń uly mártebeńizge bizdiń ótinishimizdiń mánisi Jaıyqtyń syrt jaǵyndaǵy sizdiń bodan jurtyńyz – bashqurt halqymen bizdiń qarym-qatynasymyz bolmaǵan edi. Sizdiń uly mártebeńizge tolyq baǵynyshty bolmaq qulqymyzdy bildire kele, sizdiń bodanyńyz Aldarbaımen birge óz ókilimdi jiberip otyrmyn. Osy Aldarbaı sizdiń uly mártebeńizge bizdiń óz ókilimizdi jiberýimizdi talap etti. Sondyqtan biz, Ábilqaıyr han, ózime baǵynyshty Orta jáne Kishi júzdiń qazaq halqymen birge bárimiz sizge bas ıemiz, sizdiń qyzmetshińizbiz jáne sizdiń qanatyńyzdyń astyna alyp, qol ushyn berýińizdi kútemiz. Jaıyqtyń arǵy betindegi sizdiń bodanyńyz bashqurt halqymen beıbit ómir súremiz.

    Sizge jáne sizdiń bodandaryńyzǵa barlyq sáttilikter tileımiz! Hatty bergen bas elshi Seıitqul Qutlymbet joldastarymen».

   Bizdiń osy tarıhı qujattarmen oqýshy qaýymdy tolyq tanystyrǵandaǵy negizgi maqsatymyz, orys patshasynyń Áıýilqaıyr han jazǵan hatty óz múddesine qaraı ózgertip, óziniń otarshyldyq pıǵylyna beıimdep, paıdalanǵandyǵyna oqyrmannyń kózin jetkizý bolyp tabylady.

   Jańa aımaqty saıası-ekonomıkalyq jaǵynan ıgerýdiń túrli amal-aılaryn oılap taýyp, onyń júzege asýyna qolaıly sátti kópten kútken Reseı memleketine Ábilqaıyrdyń óz erkimen elshilik jiberip, bodandyqqa alý týraly ótinishi, «uly kórshiniń» oılaǵan oıyna dóp keldi. Sóıtip Reseıdiń patshaıymy istiń izin sýytpaı jedeldetip Ábilqaıyr hanǵa mynadaı mazmundaǵy pármendi hatyn joldaǵan bolatyn:

Qazaq hany Ábilqaıyrǵa joldaǵan

Anna padıshanyń haty

1731 jyly aqpan aıy

      Mártebeli padıshanyń jarlyǵy boynsha Syrtqy ister keńesi: osynda elshilikke kelgen adamdardan tárdimáshy Tevkelevten qazaq hany Ábilqaıyrǵa jáne onyń barlyq jaýyngerlerine márebeli padısha aǵzamnyń atynan arnaıy Hat daıyndalyp, olarǵa jibergeli otyrǵan tárjimáshy Tevkelevke nusqaý berip, maǵnasy tómendegini qamtıtyn erekshe hatty joldaý týraly sheshim qabyldady.

      Qudaıdyń yqylasy aýǵan jahannamnyń uly jahannyń uly bıleýshisi Anna Iaonovna padısha jáne Búkilrossıalyq ámirshisi qazaq ordasynyń hany Ábilqaıyrǵy, aqsaqaldarǵa jáne barlyq qazaq áskerine biz padıshalyq uly qaıyrymdylyǵymyzdy bildiremiz.

      Seniń Qutlumbet Qoshtaev pen Seıitqul Quıdaǵulov degen elshilerińnen joldaǵan hatyń men barlyq mal-múlkińmen bizdiń qaraýymyzǵa ótý týraly tilegińdi bildirgen aýyzsha sálemiń jáne Rossıaǵa bodan bolǵan bashqurttarmen tatý bolýǵa bergen ýádeń, Ábilqaıyr han jibergen elshiler tómendegi sharttar boıynsha, seniń Ábilqaıyr han, búkil qazaq áskerimen óosa bizdiń bodandyǵymyzǵa kóshetinińdi aıtty:

Mártebeli padıshaǵa senimdi qyzmet etip, bashqurttar sıaqty adal bop, salyq tólep turýǵa ýádeńdi beresiń.

Ol úshin Rossıa bodandary jaǵynan eshqandaı renish kórmeısińder, shapqynǵa ushyramaısyńdar.

Egerde senderge, qazaqtarǵa syrttan jaý shaba qalsa – senderdi odan bizdiń uly mártebeli ımperator qorǵaıdy, jáne senderdi Reseı bodany dep esepteıdi.

Remeı patshasynyń Bashqurttar men basqa da Rossıa bodandary tutqynǵa alǵan adamdardy ózderińe qaıyryp beremiz, biraq sender, bashqurttarmen, qalmaqtarmen tatý bolyp, rossıalyq tutqyndardy bizge qaıtaryp beresińder.  Onyń esebine, biz uly padısha, mártebeli aǵzam seni – qazaq hany Ábilqaıyrdy aqsaqaldar men barlyq qazaq jaǵasyn ózderińniń ótinishterińe baılanysty joǵarydaǵy sharttarǵa sáıkes bodandyǵymyzǵa alamyz. Sondyqtan da, sen – han jáne búkil qazaq jasaǵy únemi mártebeli aǵzam óziniń ózge de bodan-jurttaryna jasaq jınaý týraly buıryq berse, senderde de qalmaqtarmen, bashqurttarmen birge aıtylǵan jerge taban astynda jınalýlaryń kerek. Bashqurttarǵa, qalmaqtarǵa, qazaqtarǵa shapqynshylyq jasamaısyńdar jáne olarmen tatý turasyńdar. Sol sıaqty Astrahan arqyly barǵan senderdiń jerlerińnen ótetin Rossıa kópesterine, olardyń kerýenderine tıispeısińder, olardy aman-esen ótkizip jiberesińder. Olarǵa bóget te jasamańdar, renjitpeńder de. Olar kezdesken barlyq tosqaýyldy joıýǵa, qaýip-qaterden saqtaýǵa, kúzet berýge mindettisińder.

Ábilqaıyr, seniń elshileriń bizde boldy, olar Moskvada bolǵan kezde azyq-túlikpen, jem-shóppen qamtamasyz etildi jáne bizdiń syı-sıapatymyzdy kórip, ózińe qaıtarylyp otyr, Ábilqaıyr han. Jol kúzeti men azyq-túlikpen qamtamasyz etildi. Bizdiń mártebeli padıshanyń qaıyrymdylyǵyn aqtap, adal bol Ábilqaıyr han.

    Jan-jaqtan qyspaqqa alynǵan Kishi júzdiń halqynnyń jaǵdaıyn halyqtyń jadynda saqtalǵan:

    Bylaı barsań Qoqan bar,

    Qoqańdaǵan ákeń bar.

    Bylaı barsań qalmaq bar,

    Kúshińdi eptep almaq bar...-

degen óleń joldary dál sýrettelgen. Sharasyz qalǵan Kishi júz qoldaý, kómek izdeýge májbúr boldy. Sóıtip amalsyzdyqtan orys patshasynyń bodany bolýǵa kónip, durysynda, qarmaqqa túsip qaldy. Eldiń osy sharasyz hálin Kishi júzdiń aqyny Qaıyrly bylaısha jyrlaǵan edi:

            Aıqaıdan qashqan aq bóken,

             Qashyp qaıda qutylar.

             Qurýly qaqpan jatqan soń?

             Jylqydan shyqqan qashaǵan,

             Qashyp qaıda qutylar,

             Moınyna buǵaý batqan soń?

   Kishi júzdiń Reseıge bodan bolýyna baılanysty tarıhshylar arasynda talas pikirler áli de aıtylyp júr.  Osy oraıda kórnekti ǵalym Aqseleý Seıdimbektiń myna pikirin keltire ketýdi jón sanaımyz:«Árıne, bolar is boldy. Ótken iske ókinip, bálkim, olaı bolmaı, bylaı bolǵanda qaıter edi, sonda otarshylyqtyń tuqymymyzdy qurtýǵa aınalǵan qyl tuzaǵynan aman qalar edik» de qumalaq ashýdyń qısyny joq. Óıtkeni, orysqa bodan bolmaǵan kunde ne kúı keshetinimizdi eshbir áýlıe aıtyp bere almas edi. Al, orysqa bodan bolýdyń nátıjesin kózimiz kórip, basymyzdan keship otyrmyz.

   Reseıge bodandyqty moıyndap, Kishi júzge han bolatyn Ábilqaıyrdy 1748 jyly Qabyrǵa ózeniniń boıynda Baraq sultan óltirgen soń, Ábilqaıyr kindiginen órbigen Nuraly, Eraly, Esim, Aıshýaq sıaqty urpaqtary birinen soń biri taqqa otyryp kelip, aqyry 

---