InfoHub Logo

Dúnıedegi barlyq qıyndyqty kórgen bul qazaq halqy. Keshegi asharshylyq, keshegi náýbet, keshegi qýǵyn-súrgin, sum alapattardy basynan ótkergen. Biraq, kezindegi bizdiń babalarymyz, dıirmenniń astyndaǵy irgetasyn berik qalap, keremet quıyp ketken. Dıirmenniń ústi shyr aınalǵanymen, tastyń ústi,asty bir aınalǵan emes. Óıtkeni ol temirqazyq sekildi. Kezinde bizdiń Kóktúrik babalarymyz quıyp ketken temirqazyq ol - máńgi jasaıdy. Al dıirmen ústiniń shyr aınalǵany bizdiń órge júzgen bekiredeı halqymyzdyń osy kúnge deıin ómir súrip kele jatqandyǵynyń belgisi.

1948 jyly Baýyrjan Momyshuly atamyz qıyr shyǵysqa bir sharýalarymen sapar shegip barady. Sonda bir úlken túrmeniń basshysy, orys kisi kelip Baýyrjanǵa:

- Joldas Momyshuly. Osynda qazaq halqyna óte ataqty, bir ǵulama jatyr.

Eger qalasań kirip, amandasyp shyq - depti.

Baýyrjan Momyshuly túrmege kirip barady. Qarasa alystaý shaqyrym jerde taldardyń ishinde, 3-4 adam kúzdiń qara sýynyń qasynda ot jaǵyp, jylynyp otyr eken. Baýyrjan ol ataqty kisiniń Maǵjan Jumabaev ekenin birden tanyǵan. Sebebi, Baýyrjan - Alashordanyń uly tulǵalarynyń kóbin kórgen, aralasqan, tipti jas kezinde Oraz Jandosovtyń hatshysy bolǵan eken.Sodan soń, Baýyrjan qasyna taıap kelip:

- Assalaýmaǵaleıkým - dep amandasqanynda, Maǵjan atamyz ashýly reńmen:

- Eı, bala, maǵan jolama! Kirim juǵady saǵan, qaram juǵady - dep betin qaıtarǵan.Maǵjannyń qabyldamaıtynyn sezgen Baýyrjannyń myqtylyǵy sonsha,onyń 5 tomdyq shyǵarmasyn jatqa bilgen. Sodan, Baýyrjan Maǵjannyń betine tike, qarsy qarap, ot jalyndaǵan janarymen "Paıǵambar" degen óleńin oqyp bergen.

Kún batysta qarańǵylyq qaptaǵan,
Kúni batyp, jańa tańy atpaǵan.
Túnerip júr túnnen týǵan periler,

Táńir isin tabanyna taptaǵan - dep, "Paıǵambar" degen óleńin oqıdy. Eń sońǵy qatarynda taǵy:

Erte kúnde otty kúnnen ǵun týǵan,
Otty ǵunnan ot bop oınap men týǵam.
Júzimdi de qysyq qara kózimdi,

Týa sala jalynmenen men jýǵam - dep oqyǵanynda, Maǵjan Jumabaevtyń júzi jumsara bastaǵan. Jáne Baýyrjan Momyshulynyń kez kelgen óleńdi astynan joǵary qaraı oqıtyn qabileti bolǵan.Ol dál sol "Paıǵambar"óleńin astynan joǵary oqyǵan kezinde, Maǵjan kúlip jiberip, júzine kúlki uıalaǵan.

Sodan Baýyrjanǵa qarap turyp:

- Eı, shyraǵym kim bolasyń? Atyń kim? Sheniń qandaı? - dep suraǵan.

Sodan Baýyrjan atamyz:

- Meniń aty-jónim - Baýyrjan Momyshuly. Áskerı shenniń ókilimin - dep ózin tanystyryp,bir-birimen qushaqtasyp, tós qaǵysypty. Sonda Maǵjannyń aýzynan shyqqan sózi osy eken:

- Shyraǵym,Baýyrjan, eger shamań kelse meni qutqar - dep 1948-shi jyly aıtqan eken. Al protokol boıynsha 1938-shi jyly Maǵjandy atý jazasyna kesti. 1938-de atý jazasyna kesildi dep jalǵan qujat daıyndap,halyq jaýy degen aıyp taǵyp,barlyq izin sýytyp jibergen. Biraq, 1948-shi jyly Baýyrjan Momyshuly Maǵjandy túrmeden kórgen. Bul qalaı?

Maǵjan Jumabaev Baýyrjanǵa ótinish aıtyp:

Eı, shyraǵym, meni qutqar, eger shamań jetse - dep ótingeninde, Baýyrjan kelisip, qutqaryp alýǵa ýáde berip, 1 aptadan keıin bar kúshimdi salyp, sizdi bosatyp alyp ketýge tyrysamyn dep ýáde bergen. Biraq, qansha degenmen áskerı shendi ókil bolǵannan keıin, sharýasy kóp bolyp 10 kúnnen keıin kelgen. 10 kúnnen keıin kelip, túrmeniń basshysynan surasa:

- Ol kisi osy mańdaǵy ózennen qaıyqpen júk tasıtyn. Bir kúni qaıyǵy aýdarylyp,sýǵa batyp qaıtys bolyp ketti - dep aldaýsyratqan. Baýyrjan onyń aldap turǵanyn áldeneden ańǵarǵan. Sebebi, ekeýiniń birge baılanysqa túskenin kórip, Maǵjan Jumabaevty basqa jaqqa alyp ketken.Baýyrjan Momyshulynyń óz zamanynda bireý suraıdy

Nege bulaı? Iaǵnı,qazaqtyń zıaly Alashorda ókilderin, sol kezdegi babalarymyzdy nege olaı jasyrdy? - dep.Sonda Baýyrjan Momyshuly aıtady: Sebebi,olar 1000 jylda, 100 jylda bir ret týatyn úlken tulǵalar. Olardyń bilimdiligin, aqyldylyǵyn saıasat,patsha úkimeti óz paıdasyna asyrǵan.Máselen Turar Rysqulov 21 jasynda KSRO-nyń premer mınıstry bolǵan. 21 jasynda Ulan-Batyrǵa baryp, Mońǵolıanyń astanasyn Ulan- Batyr dep atyn qoıyp, Mońǵolıa memleketiniń konstıtýsıasyn jazyp bergen. Bul kisilerdiń bári erekshe tulǵalar. Sol Turar Rysqulovty da, 1937-1938-de atqan joq, repressıaǵa ushyraǵan joq. 1944-shi jyly bir-aq qaıtys bolǵan. Sol ýaqytqa deıin jasyryp otyrǵan, bildirmegen. Mine, osy syndy Alashordashylardyń qanshaýy tiri, qanshaýy sol kezde qýǵyn-súrginniń qurbany bolyp ketkenin shyn mánisinde eshkim bilmeıdi.Biz tek olardyń artynan mura bolyp qalǵan ósıetteri men eńbekterinen úlgi alyp,ony jadymyzda toqyǵanymyzdyń ózi úlken mártebe bolmaq.

Mysaly, biz keıde ǵana aqyldymyz, bilimdimiz. Órkenıet degen sózder qazirgi tańda qoldanysqa,suranysqa kóp ıe. Biraq,olaı emes. Biz keıinge shegingen saıyn, bıikteı beredi ekenbiz. Biz tek qana tehnologıamen ozdyq. Biz ushaqtarymyzben, damyǵan tehnologıalarymyzben ǵana bul kisilerden ozyqpyz. Al, aqyl men parasatqa kelgen kezde biz múldem jurdaımyz.Ol tulǵalardyń oı oılaýy, olardyń eldi oılaýy, bolashaqty oılaýy, bolashaq úshin jasaǵan amaldary úlken. Kezinde Alıhan Bókeıhanov aıtqan ǵoı "Qazaq qıamet kúnge deıin ómir súredi" - dep. Sondyqtan, bizdiń boıymyzdaǵy tektilik - ol kómilip bara jatqan qundylyq. Biz ózimizdiń ult retindegi, tekti halyq retindegi bolmysymyzdy dáleldeýimiz úshin izdenýimiz qajet. Al,ol úshin arqamyzdy keshegi zıaly ult ókilderine tireýimiz qajet. Solardy oqyp, zerttep, solardyń jolymen júrýimiz kerek.

Qazaq - ótkenge salaýat  dep aıtyp jatady ǵoı. Keshegi ózimizdiń babalarymyzdyń jolyn bilmeı, bolashaqqa baǵdar ala almaımyz. Tek, ótken tarıhymyzdy bilsek bolashaqqa durys baǵdar ala alamyz. Sony bilgen kezde ǵana, bolashaqta urpaq túzý jolmen júre alady. Sondyqtan,bizge búgingi tańda izdenis, ári bilim men aqyl-oıdyń parasaty kerek. Jáne qazaq eli - ór minezdi, tekti halyq bolýǵa árdaıym umtylý kerek!

Sabyr Shuǵyla
Qazaq Ulttyq Ýnıversıteti
Jýrnalısıka fakúltetiniń 1 kýrs stýdenti

---