Eresek jastaǵy oqýshylardyń psıhologıalyq erekshelikteri
Jańaózen qalasy,
«Kaspıı» pedagogıka jáne salalyq tehnologıalar koleji
Ótkizgen: Haırýllaeva Á. B.
Páni: Psıhologıa
Toby: 2BBB - 12 (b)
Ashyq sabaq
Sabaq taqyryby: Eresek jastaǵy oqýshylardyń psıhologıalyq erekshelikteri
Sabaq maqsaty:
Bilimdilik: Eresek jastaǵy oqýshylardyń psıhologıalyq erekshelikteri týraly maǵlumat berý
Damytýshylyq: Shyǵarmashylyq jumystar arqyly oqýshynyń dúnıetanymdyq sheńberin keńeıtý jáne belsendilik qabiletin arttyrý. Stýdentterdiń bilim, iskerlikterin damytý
Tárbıelik: Stýdentterdiń bilimdi tereń meńgerýge, jınaqtalǵan bilimderin tájirıbede qoldana bilýge tárbıeleý
Sabaq túri aralas
Sabaqtyń ádisi: túsindirmeli - ılústrasıalyq, áńgimeleý, oı - qozǵaý, taldaý
Pánaralyq baılanys: jalpy psıhologıa, jas erekshelik psıhologıasy, ózin - ózi taný, anatomıa, áleýmettik psıhologıa, otbasy psıhologıasy
Kórnekiligi: ınteraktıvti taqta, slaıd, sýretter
Sabaq júrisi
İ. Uıymdastyrý kezeńi
Sálemdesý. «Dástúrli emes sálem» trenıńi.
1. Búgingi bizdiń sálemdesýimiz dástúrden tys bolmaq. Ádette adamdar bir - birimen qalaı amandasady? Qol alysyp, jaı sózben, bir - biriniń betterinen súıip jáne t. b. Al biz qazir sálemdesýdiń basqa joldaryn qarastyraıyq. Bir - birlerine ıyq tıgizip amandasyńdar. Mańdaımen, shyntaqpen, arqamen, aıaqtyń ushymen.
2. Stýdentterdi túgendeý, daıarlyǵyn qadaǵalaý.
İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý kezeńi
1. 1. Jetkinshekterdiń psıhologıalyq erekshelikteri (slaıd)
1) Shyǵarmashylyq jumys
3 topqa bólinip shyǵarmashylyq jumys daıyndap keledi
1 top: Jetkinshekterdiń anatomo - fızıologıalyq damýy jáne minez - qulyq erekshelikteri
2 top: Jetkinshekterdiń oqý is - áreketi
3 top: Jetkinshek jastaǵy balalardyń es, oılaý, qıal prosesteriniń damýy
İİİ. Úı tapsyrmasyn bekitý
1. Jas degenimiz ne?
2. Jańa qurylym degenimiz ne?
3. Jas erekshelik kezeńderin atańyz?
4. Daǵdarys degenimiz ne?
5. Jetkinshek jas qaı jastaǵy balalardy aıtamyz? İV. Jańa materıaldy belsendi jáne sanaly qabyldaýǵa, meńgerýge stýdentterdi ázirleý kezeńi. Suraqtar (aýyzsha túsindirý)
V. Jańa bilimdi meńgertý kezeńi
1. Termındermen jumys
Tendensıa – betalys, betbaǵyt
Refleksıa - sózi latyn tilinen kirgen reflexio - keıinge aınalym maǵynasyn bildiredi. «Refleksıa – adamnyń óz isteriniń mánin túsiný, olar týraly oılaný barysynda ózine óziniń neni, qalaı jasaǵany týraly tolyq jáne anyq esep berýi nemese ózi áreket barysynda basshylyqqa alǵan erejeler men kestelerdi moıyndaýy ne joqqa shyǵarýy». ózin - ózi damytýmen qatar ındıvıdtiń jan men tán úılesimine sáıkes óz oıyn jınaqtaý qabiletin beıneleıtin refleksıa uǵymy paıda boldy.
Refleksıvti jattyǵýlar - bul refleksıvti jattyǵýlar ishinen ol ózi, dosy, barlyq adamzat kiredi
2. Jasóspirim kezeńi 15 - 16, 21 - 25 jas aralyqqa deıingi jas mólsherin qamtıdy. Bul kezeń adamnyń senimsizdik pen júıesizdik kezeńinen shynaıy er jetý shaǵy. Jasóspirim kezeńinde adamdarda ómir qundylyqtaryn tańdaý máselesi paıda bolady.
«Jasóspirim» - sóziniń maǵynasy ishki dúnıeniń negizgi tendensıasynyń damýyn kórsetedi. Jasóspirim shaqqa aıaq basqan balanyń qalyptasýyndaǵy túbegeıli ózgerister sana – sezimniń damýyndaǵy sapalyq ózgerispen anyq - talady, osynyń arqasynda bala men ortanyń arasyndaǵy qatynas buzylady. Jasóspirimniń jeke basyndaǵy basty jáne dinı tán jańa qurylymyn onyń ózi týraly endi bala emespin deıtin túsiniktiń paıda bolýy oryn alady. Ol ózin eresekpin dep sezine bastaıdy, eresek bolýǵa jáne ózine jurttyń osylaı dep qaraýyna umtylady
Jasóspirim qorshaǵan álemdegi óz ornyn tabýǵa qandaı kúsh salyp baǵyttalsa da, barlyq ómir mándiligin tanýǵa ıntellektýaldy daıyn bolsa da, ol kóp nárseni bilmeıdi, óıtkeni ol ózin qorshaǵan adamdardy jáne rýhanı ómir tájirıbesin bilmeıdi. Ásirese jasóspirim shaqta tabıǵı berilgen basqa jynysqa degen talpynys qozady. Jasóspirimdik kezeń adam óziniń refleksıvti jattyǵýlaryn baǵalaıtyn kezeń. Al bul refleksıvti jattyǵýlar ishinen ol ózi, dosy, barlyq adamzat kiredi. Jasóspirim óziniń turaqty refleksıasy arqyly óziniń negizin, mánin ashady. Ol názik jandy, tez ýaıymdaýǵa, sátsizdikke berilgish bolady. Qandaı bolmasyn erekshe bógde kózqaras, áserli sóz, erekshe áserli bolyp ony jolynan taıdyrýy múmkin. L. F. Obýhova psıhologıalyq zertteýlerinde jasóspirim tulǵasynyń ereksheligi psıhologıalyq jańa qurylymdardyń túp tamyry, jetkinshek jasta qalyptasyp qoıǵan týyndysy bolyp tabylady. Ózindik jeke tulǵasyna degen qyzyǵýshylyqtyń kúsheıýi, synshyldyqtyń kórinýi – bulardyń barlyǵy erte jetkinshek jasta saqtalady, biraq, olar mándi ózgeristerge ushyrap, sanaly túrde beınelenedi. Eń negizgi mándi ózgeris tulǵanyń ózindik damýynda bolady. Onyń aıryqsha ereksheligi bolyp, ózindik refleksıasynyń kúshtiligi tabylady. Iaǵnı, ózin – ózi tanýǵa, baǵalaýǵa, óz múmkinshilikteri men qabilettilikterin bilýge talpynysy jatady.«Men kimmin?», «Men qandaımyn?», «Meniń qabiletterim qandaı?», «Meniń ómirlik ıdealym qandaı?», «Men kim bolǵym keledi?» – mine osy sıaqty suraqtar jasóspirim jastaǵylarǵa óte qatty áser etedi.
Fılıp Roıstyń «Psıhologıa podroskovogo ı ıýnosheskogo vozrasta» - oqýlyǵynda: jasóspirimderdiń óziniń ýaıym qaıǵylary oılary, sezimderi men qyzyǵýshylyqtary, arman tilekteri men talpynystary naqty zertteý men zeıin salý mánine aınalady deıdi. Bul kezeńde oqýshy óziniń ishki álemin endi ashady, sýbektıvti ýaıymdaryna «Ózindik menine» qyzyǵýshylyq tanyta bastaıdy. Óz tulǵasyna qyzyǵýshylyǵyna tómen jetkinshekterge qaraǵanda, jasóspirim - derdiń ózin – ózi tanýy, ózindik sana – sezimi belsendi jáne óz tulǵasyn óz ózine baǵyndyrýy týa bastaıdy.
Mektep oqýshylarynyń ómirindegi eresektený (14 – 15 jastan bastap 17 – 18 jas aralyǵynda) óte qundy kezeń. Osy jasta jasóspirimderdiń mektepten oqý prosesi aıaqtalady. Fızıologıalyq jetilýi baıaýlap, jynystyq oqdasy erte jetiledi. Osynyń arqasynda fızıologıalyq qyzmeti retteledi jáne qan aınalymy jaqsarady t. s. s. Jasóspirimderdiń damý kezeńinde qan tamyrlarynyń qan aınalý júıesi kúsheıip, sol kezde júrek aýrýy, bas aınalýy, qan qysymynyń kóterilýi joıylady. Jasóspirimderdiń erte jetilý kezeńderinde ortalyq júıke júıesi eresek adamdikimen teńeledi. Mıdyń salmaǵy men kólemi jáne fýksıonaldy belsendiligi eresek adamdardyń oılaýynan qaraǵanda aıyrmashylyǵy bolmaıdy.
Mektep bitirýshilerdiń bolashaq mamandyqqa qatysty psıhologıalyq daıyndyqtary men kásibı ózindik anyqtalý mehanızmderine ózindik baǵalaýlary áser ete me? Osy suraqtar árqashan da óz mańyzdylyǵyn joımaıdy. Joǵarǵy synyp oqýshylarynyń mamandyqty tańdaýǵa sanaly qatynastaryn qalyptastyrýda olardyń kásibı qyzyǵýlary men nıetteriniń qurylýy men damýy negiz bolady. Joǵarǵy synyp oqýshylarynda eńbekke degen shyǵarmashylyq qatynasty ornatý, olarǵa durys psıhologıalyq baǵdar berý oqýshylardyń ındıvıdýaldy - psıhologıalyq jeke bastyq erekshelikterimen tyǵyz baılanysty.
Kásibı ózindik anyqtalýǵa kásibı beıimdilik, ustanymdar, jasóspirimderdiń tanymdyq túsinikteri men belsendilik áreketi, qyzyǵýlary, tańdaǵan mamandyqtyń keıingi saldaryn uǵyný negiz bolady.
Jasóspirimderdiń aldynda ómirlik anyqtalýdyń sara joldary ashylady. Kóptegen jasóspirimder amalsyzdan kezdeısoq jaǵdaılardan táýeldi mamandyq tańdaıdy. Óz jolyn tańdaýda negizgi jaýapkershilikti jasóspirimniń ózi alýy kerek. Keıbir ózindik anyqtalý jeke adam úshin mańyzdy oqıǵa, barlyq ómirine negiz bolady. Psıhologıalyq turǵydan mamandyqty tańdaýǵa birneshe jiktemelerdi eki belgilerdiń negizinde usynatyn zertteýlerdi basshylyqqa alýǵa bolady: barlyq múmkin degen álternatıvlar; olardy salystyrý krıterıalary.
3. Trenıń jattyǵýlar
«Jýnglıde jaýǵan jańbyr» jattyǵýy
Maqsaty: ıyq, moıyn omyrtqa jotasy aımaqtaryndaǵy bulshyq etterdiń qysymyn tómendetý, bosańsý.
Ýaqyty: 10 mınýt
Nusqaý: Barlyǵymyz bir - birimizdiń sońymyzdan turyp, sheńber quraıyq. Endi sizder qalyń ormanda jýnglıde júrgenińizdi elestetińiz. Alǵashqyda aýa raıy óte tamasha boldy, kún sáýlesi jerdi jylytyp, dala óte ystyq. Bir ýaqytta samal jel soqty. Aldyńyzda turǵan adamnyń arqasyn qolyńyzben syıpańyz. Jel soǵýy kúsheıedi. Arqalaryńyzda qysym kúsheıedi. Qatty daýyl soǵyp tur. Kúshti sheńberli qozǵalystar. Keıin usaq jaýyn jaýdy. Aldyńyzda turǵan adamnyń arqasyn jeńil soǵamyz. Endi nóser jaýyn jaýdy. Alaqan jáne saýsaqtarmen joǵarydan tómen arqany sıpaımyz. Burshaq jaýdy. Búkil saýsaqtaryńmen qatty soǵyńdar. Qaıtadan nóser jaýyn jaýdy, jańbyr sebelep tur, qatty daýyl soqty, keıin samal jel soǵy, keıin ol álsiredi, tabıǵatta bári tynyshtaldy. Qaıtadan kún sáýlesi shyǵyp, dala jylyndy. Qımyldar qaıtalanady.
Al endi 180 gradýsqa burylyp oıyndy jalǵastyr.
Taldaý:
Osyndaı massajdan keıin ne sezindińder?
Aıtylǵan áreketterdi qandaı kóńil - kúımen oryndadyńdar?
Ózderińniń sezimderińmen oı bólisińizder.
«Maǵan asyl bes qundylyq» trenıńi
Maqsaty: Oqýshylarǵa ózderiniń jaqyn adamdaryn baǵalaýǵa, qolynda bar dúnıelerdiń qadirine jetýdi úıretý.
Ýaqyty: 5 mınýt
Nusqaý: Oqýshylarǵa bir paraq aq qaǵaz alyp, sol qaǵazdardy bes bólikke bólýin suraımyz. Bólingen qaǵazdarǵa olar ózderine qymbat adamdardy, zattardy, dúnıeledi ret - retimen jazyp shyǵady. Bul qundylyqtar olardyń ómirinde mańyzdy rol atqarýy tıis. Jazylǵan qaǵazdar olardyń qajettilikterine, mańyzdylyǵyna baılanysty ret - retimen qoıylǵan bolýy tıis. Birinshi oqýshylardan sol qundylyqtardyń arasynan ózine onsha qajet emes degen bireýin alyp, jyrtyp jerge tastaýyn suraımyz, jáne elestetemiz bul zat bolmaǵanda qalaı omir súrer edi. Ol dúnıe bolmaǵanda jaǵdaıy ne bolatynyn, kózderin jumyp elestetedi. Qalǵan qaǵazdarda dál osylaı ret - retimen jerge tastalyp otyrylady. Ár jıyryp tastalǵan qaǵazdan soń olardyń reaksıasy baqylanyp otyrylady. Trenıń aıaqtalǵan soń olardyń alǵan áserin suraımyz. Qolynda bar dúnıeniń qadirine jetýdi taǵy da bir eskertemiz
Eskertý: Trenıńtiń basynda oqýshylarǵa bunyń bári oıyn ekenin, ony shynaıy qabyldaýdyń qajeti joq ekenin aıtyp túsindirý qajet.
1 - tapsyrma.
Sizdiń minezińiz qandaı?
Maqsaty: oqýshylardyń minezin, kóńil - kúıin anyqtaýǵa arnalǵan. Bul test minezdi tez arada anyqtaýǵa múmkindik beredi. Eger minezdiń kemshil tustary anyqtalyp jatsa, ony sypaıylap jetkizgen durys. Oqýshylar suraqtarǵa «ıá/joq» dep jaýap beredi.
Suraqtar:
1. Sizge kúshti dámdeýishter qosylǵan tamaq unaıdy ma?
2. Siz ózińizdi ortada jaqsy sezinesiz be?
3. Siz keıde qýanyshtan tóbeńiz kókke jetkendeı bola ma?
4. Siz dastarqan basynda qonaqtardy qyzyqtyra alasyz ba?
5. Sizdiń basyńyz jıi aýyra ma?
6. Siz keıde tis jýýdy umytyp ketesiz be?
7. Siz árqashan bir shash úlgisimen júresiz be?
8. Basqatyrǵyshtardy sheshkendi unatasyz ba?
9. Dene jattyǵýlarymen aınalasasyz ba?
10. Sizde melonholıaly kóńil - kúı jıi bola ma?
11. Tynyshtyqta jumys istegendi unatasyz ba?
Suraqtar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
Iá 3 2 4 3 1 4 3 1 3 1 4
Joq 2 1 2 2 2 1 4 4 1 4 1
Taldaý:
20 upaıdan tómen – siz tynyshtyqty, tabıǵatta serýendeýdi unatasyz. Shýly kafeden góri úı jaǵdaıyndaǵy dostar men qarym - qatynasty qalaısyz. Osy sebepten sizdi keıbir dostaryńyz ish pystyrady dep oılaıdy.
21 – 24 upaı – siz jetkilikti deńgeıde jeńilteksiz. Adamdarmen tez til tabysasyz, biraq kóńil kúı aýyspalylyǵy jıi bolady – birde jabyrqaý, birde tym kóńildi.
25 upaıdan joǵary – ortadaǵy sizdiń ornyńyz erekshe. Siz ázilqoısyz, basqa adamdardyń kóńil kúıiniń kóterińki bolýyna sebepshi bolasyz. Qyzyqty áńgime aıtyp, úzilissiz kúldire alasyz.
2 tapsyrma
«Men jáne meniń ata - anam» testi
Otbasyndaǵy jasóspirimderdi tárbıeleýdiń psıhologıalyq negizderi
Otbasy balanyń eń jaqyn áleýmettendirý ortasy. Osy ortada balanyń ómirdiń maqsaty, onyń qundylyqtary, ne bilip, ózin qalaı ustaý kerektigi týraly alǵashqy maǵlumattar meńgeriledi jáne onda basqalarmen qarym - qatynas ornatýǵa daǵdylanady. Sóıtip, óziniń «kim» jáne «qandaı» ekenin, basqalardyń «kim» jáne «qandaı» ekenin tájirbede synap baıqap kóredi.
Testtiń suraqtaryna «Iá», «Joq», «Keıde» jaýap berý qajet.
1. Ata - anańyz sizdiń dostaryńyzdy biledi me?
2. Siz ata - anańyzben ashyq syrlasyp sóılesesiz be?, jeke suraqtar boıynsha keńes alasyz ba?
3. Sizdi ata - anańyzdyń jumysy qyzyqtyra ma?
4. Dostaryńyz úıińizde jıi bolady ma?
5. Úıdegi óz mindetterińizdi oryndaısyz ba?
6. Úıde jalyǵasyz ba?, úıden tys jerden dem alýdy jaqys kóresiz be?
7. Ata – anańyzben ortaq qyzyǵýshylyqtaryńyz nemese isterińiz bar ma?
8. Siz otbasylyq merekelerdiń daıyndyǵyna qatysasyz ba?
9. Týǵan kúnińizde ata - anańyzdyń úıde bolýyn qalaısyz ba?
10. Oqyǵan kitaptaryńyzdy at - anańyzben talqylaısyz ba?
11. Ata – anańyzben telehabarlardy jáne fılmderdi talqylaýdy unatasyz ba?
12. Ata - anańyzben teatrǵa, kórmelerge, mýzeılerge barasyz ba?
13. Ómirińizde ata - anańyzben serýendeý saıahatqa shyǵý sátteri jıi bolady ma?
14. Demalystarda ata - anańyzben ótkizgendi qalaısyz ba?
15. Qalaı oılaısyz? Ata - anańyzben aralyqta ózara túsinbeýshilik bar ma?
Upaılardy sanaý
«Iá» – 2 upaı
«Keıde» – 1 upaı
«Joq» – 0 upaı
10 jáne odan da az upaı
Sende ata - anańyz da ózara túsinbeýshilikte aıtarlyqtaı qıynshylyqtary bar. Siz ata - anańyzben birge turǵanymen, bir - birlerińizben bóten adamdar sıaqtysyz. Múmkin sizderdiń aralaryńyzda jıi urys - kerister bolyp turatyn shyǵar. Iá bolmasa kóp ýaqytqa sozylyp kele jatqan túsinbeýshilikter bar. Bul árıne eki jaqtyń da kóńilin toltyrmaıdy. Siz ózińiz alǵashqy qadam jasaýǵa tyrysyp kórińiz. Eń aldymen mynany túsinýge tyrysyńyz. Sizdiń ata - anańyz siz sıaqty óz qyzyǵýshylyqtary, qamqorlyqtary, túıtkil máseleleri bar adamdar.
11 - 20 upaı
Jaman emes! Siz ata - anańyzben qarym - qatynastasyz dep aıtýǵa bolady. Biraq ol keremet birlestik emes. Al eger sál ǵana tyrysyp kórseńiz, onda sizge dostaryńyzben ǵana emes ata - anańyzben de qyzyqty bolatynyn túsinińiz.
20 upaıdan joǵary
Quttyqtaımyz! Siz kóp nársege qol jetkizdińiz dep aıtýǵa bolady: Sizde óz ata - anańyzben ózara tolyq túsinisýshilik bar. Siz ata - anańyz úshin - olardyń naǵyz jaqsy kóretin, syılaıtyn adamsyz: ashyq jáne shynshyl, árqashan da kómektesýge jáne otbasy úshin ortaq problemalardy bólisýge daıynsyz. Otbasydaǵy mundaı qatynas naǵyz baqyt.
VI. Jańa bilimdi bekitý kezeńi
INSERT strategıasy
Ne bildim? --------------- Ne úırendim ----------- Neni bilgim keledi
Keri baılanys ádisi (bekitýge arnalǵan)
+ vıdeorolık (Aqyl joly... İzgilikten úgitter)
Vİİ. Qorytyndy
VİİI. Úıge tapsyrma:
1. Joǵary mektep jasyndaǵylardy zertteý: joǵary mektep jasyndaǵylardyń oqýy men aqyl - oı áreketiniń erekshelikteri
2. Oqý – kásibı is - áreket – joǵary mektep jasyndaǵylardyń negizgi áreket túri
3. Joǵary mektep jasyndaǵylardyń tanymdyq qyzyǵýshylyqtarynyń sıpattamasy
İH. Baǵalaý
Tolyq nusqasyn júkteý
«Kaspıı» pedagogıka jáne salalyq tehnologıalar koleji
Ótkizgen: Haırýllaeva Á. B.
Páni: Psıhologıa
Toby: 2BBB - 12 (b)
Ashyq sabaq
Sabaq taqyryby: Eresek jastaǵy oqýshylardyń psıhologıalyq erekshelikteri
Sabaq maqsaty:
Bilimdilik: Eresek jastaǵy oqýshylardyń psıhologıalyq erekshelikteri týraly maǵlumat berý
Damytýshylyq: Shyǵarmashylyq jumystar arqyly oqýshynyń dúnıetanymdyq sheńberin keńeıtý jáne belsendilik qabiletin arttyrý. Stýdentterdiń bilim, iskerlikterin damytý
Tárbıelik: Stýdentterdiń bilimdi tereń meńgerýge, jınaqtalǵan bilimderin tájirıbede qoldana bilýge tárbıeleý
Sabaq túri aralas
Sabaqtyń ádisi: túsindirmeli - ılústrasıalyq, áńgimeleý, oı - qozǵaý, taldaý
Pánaralyq baılanys: jalpy psıhologıa, jas erekshelik psıhologıasy, ózin - ózi taný, anatomıa, áleýmettik psıhologıa, otbasy psıhologıasy
Kórnekiligi: ınteraktıvti taqta, slaıd, sýretter
Sabaq júrisi
İ. Uıymdastyrý kezeńi
Sálemdesý. «Dástúrli emes sálem» trenıńi.
1. Búgingi bizdiń sálemdesýimiz dástúrden tys bolmaq. Ádette adamdar bir - birimen qalaı amandasady? Qol alysyp, jaı sózben, bir - biriniń betterinen súıip jáne t. b. Al biz qazir sálemdesýdiń basqa joldaryn qarastyraıyq. Bir - birlerine ıyq tıgizip amandasyńdar. Mańdaımen, shyntaqpen, arqamen, aıaqtyń ushymen.
2. Stýdentterdi túgendeý, daıarlyǵyn qadaǵalaý.
İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý kezeńi
1. 1. Jetkinshekterdiń psıhologıalyq erekshelikteri (slaıd)
1) Shyǵarmashylyq jumys
3 topqa bólinip shyǵarmashylyq jumys daıyndap keledi
1 top: Jetkinshekterdiń anatomo - fızıologıalyq damýy jáne minez - qulyq erekshelikteri
2 top: Jetkinshekterdiń oqý is - áreketi
3 top: Jetkinshek jastaǵy balalardyń es, oılaý, qıal prosesteriniń damýy
İİİ. Úı tapsyrmasyn bekitý
1. Jas degenimiz ne?
2. Jańa qurylym degenimiz ne?
3. Jas erekshelik kezeńderin atańyz?
4. Daǵdarys degenimiz ne?
5. Jetkinshek jas qaı jastaǵy balalardy aıtamyz? İV. Jańa materıaldy belsendi jáne sanaly qabyldaýǵa, meńgerýge stýdentterdi ázirleý kezeńi. Suraqtar (aýyzsha túsindirý)
V. Jańa bilimdi meńgertý kezeńi
1. Termındermen jumys
Tendensıa – betalys, betbaǵyt
Refleksıa - sózi latyn tilinen kirgen reflexio - keıinge aınalym maǵynasyn bildiredi. «Refleksıa – adamnyń óz isteriniń mánin túsiný, olar týraly oılaný barysynda ózine óziniń neni, qalaı jasaǵany týraly tolyq jáne anyq esep berýi nemese ózi áreket barysynda basshylyqqa alǵan erejeler men kestelerdi moıyndaýy ne joqqa shyǵarýy». ózin - ózi damytýmen qatar ındıvıdtiń jan men tán úılesimine sáıkes óz oıyn jınaqtaý qabiletin beıneleıtin refleksıa uǵymy paıda boldy.
Refleksıvti jattyǵýlar - bul refleksıvti jattyǵýlar ishinen ol ózi, dosy, barlyq adamzat kiredi
2. Jasóspirim kezeńi 15 - 16, 21 - 25 jas aralyqqa deıingi jas mólsherin qamtıdy. Bul kezeń adamnyń senimsizdik pen júıesizdik kezeńinen shynaıy er jetý shaǵy. Jasóspirim kezeńinde adamdarda ómir qundylyqtaryn tańdaý máselesi paıda bolady.
«Jasóspirim» - sóziniń maǵynasy ishki dúnıeniń negizgi tendensıasynyń damýyn kórsetedi. Jasóspirim shaqqa aıaq basqan balanyń qalyptasýyndaǵy túbegeıli ózgerister sana – sezimniń damýyndaǵy sapalyq ózgerispen anyq - talady, osynyń arqasynda bala men ortanyń arasyndaǵy qatynas buzylady. Jasóspirimniń jeke basyndaǵy basty jáne dinı tán jańa qurylymyn onyń ózi týraly endi bala emespin deıtin túsiniktiń paıda bolýy oryn alady. Ol ózin eresekpin dep sezine bastaıdy, eresek bolýǵa jáne ózine jurttyń osylaı dep qaraýyna umtylady
Jasóspirim qorshaǵan álemdegi óz ornyn tabýǵa qandaı kúsh salyp baǵyttalsa da, barlyq ómir mándiligin tanýǵa ıntellektýaldy daıyn bolsa da, ol kóp nárseni bilmeıdi, óıtkeni ol ózin qorshaǵan adamdardy jáne rýhanı ómir tájirıbesin bilmeıdi. Ásirese jasóspirim shaqta tabıǵı berilgen basqa jynysqa degen talpynys qozady. Jasóspirimdik kezeń adam óziniń refleksıvti jattyǵýlaryn baǵalaıtyn kezeń. Al bul refleksıvti jattyǵýlar ishinen ol ózi, dosy, barlyq adamzat kiredi. Jasóspirim óziniń turaqty refleksıasy arqyly óziniń negizin, mánin ashady. Ol názik jandy, tez ýaıymdaýǵa, sátsizdikke berilgish bolady. Qandaı bolmasyn erekshe bógde kózqaras, áserli sóz, erekshe áserli bolyp ony jolynan taıdyrýy múmkin. L. F. Obýhova psıhologıalyq zertteýlerinde jasóspirim tulǵasynyń ereksheligi psıhologıalyq jańa qurylymdardyń túp tamyry, jetkinshek jasta qalyptasyp qoıǵan týyndysy bolyp tabylady. Ózindik jeke tulǵasyna degen qyzyǵýshylyqtyń kúsheıýi, synshyldyqtyń kórinýi – bulardyń barlyǵy erte jetkinshek jasta saqtalady, biraq, olar mándi ózgeristerge ushyrap, sanaly túrde beınelenedi. Eń negizgi mándi ózgeris tulǵanyń ózindik damýynda bolady. Onyń aıryqsha ereksheligi bolyp, ózindik refleksıasynyń kúshtiligi tabylady. Iaǵnı, ózin – ózi tanýǵa, baǵalaýǵa, óz múmkinshilikteri men qabilettilikterin bilýge talpynysy jatady.«Men kimmin?», «Men qandaımyn?», «Meniń qabiletterim qandaı?», «Meniń ómirlik ıdealym qandaı?», «Men kim bolǵym keledi?» – mine osy sıaqty suraqtar jasóspirim jastaǵylarǵa óte qatty áser etedi.
Fılıp Roıstyń «Psıhologıa podroskovogo ı ıýnosheskogo vozrasta» - oqýlyǵynda: jasóspirimderdiń óziniń ýaıym qaıǵylary oılary, sezimderi men qyzyǵýshylyqtary, arman tilekteri men talpynystary naqty zertteý men zeıin salý mánine aınalady deıdi. Bul kezeńde oqýshy óziniń ishki álemin endi ashady, sýbektıvti ýaıymdaryna «Ózindik menine» qyzyǵýshylyq tanyta bastaıdy. Óz tulǵasyna qyzyǵýshylyǵyna tómen jetkinshekterge qaraǵanda, jasóspirim - derdiń ózin – ózi tanýy, ózindik sana – sezimi belsendi jáne óz tulǵasyn óz ózine baǵyndyrýy týa bastaıdy.
Mektep oqýshylarynyń ómirindegi eresektený (14 – 15 jastan bastap 17 – 18 jas aralyǵynda) óte qundy kezeń. Osy jasta jasóspirimderdiń mektepten oqý prosesi aıaqtalady. Fızıologıalyq jetilýi baıaýlap, jynystyq oqdasy erte jetiledi. Osynyń arqasynda fızıologıalyq qyzmeti retteledi jáne qan aınalymy jaqsarady t. s. s. Jasóspirimderdiń damý kezeńinde qan tamyrlarynyń qan aınalý júıesi kúsheıip, sol kezde júrek aýrýy, bas aınalýy, qan qysymynyń kóterilýi joıylady. Jasóspirimderdiń erte jetilý kezeńderinde ortalyq júıke júıesi eresek adamdikimen teńeledi. Mıdyń salmaǵy men kólemi jáne fýksıonaldy belsendiligi eresek adamdardyń oılaýynan qaraǵanda aıyrmashylyǵy bolmaıdy.
Mektep bitirýshilerdiń bolashaq mamandyqqa qatysty psıhologıalyq daıyndyqtary men kásibı ózindik anyqtalý mehanızmderine ózindik baǵalaýlary áser ete me? Osy suraqtar árqashan da óz mańyzdylyǵyn joımaıdy. Joǵarǵy synyp oqýshylarynyń mamandyqty tańdaýǵa sanaly qatynastaryn qalyptastyrýda olardyń kásibı qyzyǵýlary men nıetteriniń qurylýy men damýy negiz bolady. Joǵarǵy synyp oqýshylarynda eńbekke degen shyǵarmashylyq qatynasty ornatý, olarǵa durys psıhologıalyq baǵdar berý oqýshylardyń ındıvıdýaldy - psıhologıalyq jeke bastyq erekshelikterimen tyǵyz baılanysty.
Kásibı ózindik anyqtalýǵa kásibı beıimdilik, ustanymdar, jasóspirimderdiń tanymdyq túsinikteri men belsendilik áreketi, qyzyǵýlary, tańdaǵan mamandyqtyń keıingi saldaryn uǵyný negiz bolady.
Jasóspirimderdiń aldynda ómirlik anyqtalýdyń sara joldary ashylady. Kóptegen jasóspirimder amalsyzdan kezdeısoq jaǵdaılardan táýeldi mamandyq tańdaıdy. Óz jolyn tańdaýda negizgi jaýapkershilikti jasóspirimniń ózi alýy kerek. Keıbir ózindik anyqtalý jeke adam úshin mańyzdy oqıǵa, barlyq ómirine negiz bolady. Psıhologıalyq turǵydan mamandyqty tańdaýǵa birneshe jiktemelerdi eki belgilerdiń negizinde usynatyn zertteýlerdi basshylyqqa alýǵa bolady: barlyq múmkin degen álternatıvlar; olardy salystyrý krıterıalary.
3. Trenıń jattyǵýlar
«Jýnglıde jaýǵan jańbyr» jattyǵýy
Maqsaty: ıyq, moıyn omyrtqa jotasy aımaqtaryndaǵy bulshyq etterdiń qysymyn tómendetý, bosańsý.
Ýaqyty: 10 mınýt
Nusqaý: Barlyǵymyz bir - birimizdiń sońymyzdan turyp, sheńber quraıyq. Endi sizder qalyń ormanda jýnglıde júrgenińizdi elestetińiz. Alǵashqyda aýa raıy óte tamasha boldy, kún sáýlesi jerdi jylytyp, dala óte ystyq. Bir ýaqytta samal jel soqty. Aldyńyzda turǵan adamnyń arqasyn qolyńyzben syıpańyz. Jel soǵýy kúsheıedi. Arqalaryńyzda qysym kúsheıedi. Qatty daýyl soǵyp tur. Kúshti sheńberli qozǵalystar. Keıin usaq jaýyn jaýdy. Aldyńyzda turǵan adamnyń arqasyn jeńil soǵamyz. Endi nóser jaýyn jaýdy. Alaqan jáne saýsaqtarmen joǵarydan tómen arqany sıpaımyz. Burshaq jaýdy. Búkil saýsaqtaryńmen qatty soǵyńdar. Qaıtadan nóser jaýyn jaýdy, jańbyr sebelep tur, qatty daýyl soqty, keıin samal jel soǵy, keıin ol álsiredi, tabıǵatta bári tynyshtaldy. Qaıtadan kún sáýlesi shyǵyp, dala jylyndy. Qımyldar qaıtalanady.
Al endi 180 gradýsqa burylyp oıyndy jalǵastyr.
Taldaý:
Osyndaı massajdan keıin ne sezindińder?
Aıtylǵan áreketterdi qandaı kóńil - kúımen oryndadyńdar?
Ózderińniń sezimderińmen oı bólisińizder.
«Maǵan asyl bes qundylyq» trenıńi
Maqsaty: Oqýshylarǵa ózderiniń jaqyn adamdaryn baǵalaýǵa, qolynda bar dúnıelerdiń qadirine jetýdi úıretý.
Ýaqyty: 5 mınýt
Nusqaý: Oqýshylarǵa bir paraq aq qaǵaz alyp, sol qaǵazdardy bes bólikke bólýin suraımyz. Bólingen qaǵazdarǵa olar ózderine qymbat adamdardy, zattardy, dúnıeledi ret - retimen jazyp shyǵady. Bul qundylyqtar olardyń ómirinde mańyzdy rol atqarýy tıis. Jazylǵan qaǵazdar olardyń qajettilikterine, mańyzdylyǵyna baılanysty ret - retimen qoıylǵan bolýy tıis. Birinshi oqýshylardan sol qundylyqtardyń arasynan ózine onsha qajet emes degen bireýin alyp, jyrtyp jerge tastaýyn suraımyz, jáne elestetemiz bul zat bolmaǵanda qalaı omir súrer edi. Ol dúnıe bolmaǵanda jaǵdaıy ne bolatynyn, kózderin jumyp elestetedi. Qalǵan qaǵazdarda dál osylaı ret - retimen jerge tastalyp otyrylady. Ár jıyryp tastalǵan qaǵazdan soń olardyń reaksıasy baqylanyp otyrylady. Trenıń aıaqtalǵan soń olardyń alǵan áserin suraımyz. Qolynda bar dúnıeniń qadirine jetýdi taǵy da bir eskertemiz
Eskertý: Trenıńtiń basynda oqýshylarǵa bunyń bári oıyn ekenin, ony shynaıy qabyldaýdyń qajeti joq ekenin aıtyp túsindirý qajet.
1 - tapsyrma.
Sizdiń minezińiz qandaı?
Maqsaty: oqýshylardyń minezin, kóńil - kúıin anyqtaýǵa arnalǵan. Bul test minezdi tez arada anyqtaýǵa múmkindik beredi. Eger minezdiń kemshil tustary anyqtalyp jatsa, ony sypaıylap jetkizgen durys. Oqýshylar suraqtarǵa «ıá/joq» dep jaýap beredi.
Suraqtar:
1. Sizge kúshti dámdeýishter qosylǵan tamaq unaıdy ma?
2. Siz ózińizdi ortada jaqsy sezinesiz be?
3. Siz keıde qýanyshtan tóbeńiz kókke jetkendeı bola ma?
4. Siz dastarqan basynda qonaqtardy qyzyqtyra alasyz ba?
5. Sizdiń basyńyz jıi aýyra ma?
6. Siz keıde tis jýýdy umytyp ketesiz be?
7. Siz árqashan bir shash úlgisimen júresiz be?
8. Basqatyrǵyshtardy sheshkendi unatasyz ba?
9. Dene jattyǵýlarymen aınalasasyz ba?
10. Sizde melonholıaly kóńil - kúı jıi bola ma?
11. Tynyshtyqta jumys istegendi unatasyz ba?
Suraqtar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
Iá 3 2 4 3 1 4 3 1 3 1 4
Joq 2 1 2 2 2 1 4 4 1 4 1
Taldaý:
20 upaıdan tómen – siz tynyshtyqty, tabıǵatta serýendeýdi unatasyz. Shýly kafeden góri úı jaǵdaıyndaǵy dostar men qarym - qatynasty qalaısyz. Osy sebepten sizdi keıbir dostaryńyz ish pystyrady dep oılaıdy.
21 – 24 upaı – siz jetkilikti deńgeıde jeńilteksiz. Adamdarmen tez til tabysasyz, biraq kóńil kúı aýyspalylyǵy jıi bolady – birde jabyrqaý, birde tym kóńildi.
25 upaıdan joǵary – ortadaǵy sizdiń ornyńyz erekshe. Siz ázilqoısyz, basqa adamdardyń kóńil kúıiniń kóterińki bolýyna sebepshi bolasyz. Qyzyqty áńgime aıtyp, úzilissiz kúldire alasyz.
2 tapsyrma
«Men jáne meniń ata - anam» testi
Otbasyndaǵy jasóspirimderdi tárbıeleýdiń psıhologıalyq negizderi
Otbasy balanyń eń jaqyn áleýmettendirý ortasy. Osy ortada balanyń ómirdiń maqsaty, onyń qundylyqtary, ne bilip, ózin qalaı ustaý kerektigi týraly alǵashqy maǵlumattar meńgeriledi jáne onda basqalarmen qarym - qatynas ornatýǵa daǵdylanady. Sóıtip, óziniń «kim» jáne «qandaı» ekenin, basqalardyń «kim» jáne «qandaı» ekenin tájirbede synap baıqap kóredi.
Testtiń suraqtaryna «Iá», «Joq», «Keıde» jaýap berý qajet.
1. Ata - anańyz sizdiń dostaryńyzdy biledi me?
2. Siz ata - anańyzben ashyq syrlasyp sóılesesiz be?, jeke suraqtar boıynsha keńes alasyz ba?
3. Sizdi ata - anańyzdyń jumysy qyzyqtyra ma?
4. Dostaryńyz úıińizde jıi bolady ma?
5. Úıdegi óz mindetterińizdi oryndaısyz ba?
6. Úıde jalyǵasyz ba?, úıden tys jerden dem alýdy jaqys kóresiz be?
7. Ata – anańyzben ortaq qyzyǵýshylyqtaryńyz nemese isterińiz bar ma?
8. Siz otbasylyq merekelerdiń daıyndyǵyna qatysasyz ba?
9. Týǵan kúnińizde ata - anańyzdyń úıde bolýyn qalaısyz ba?
10. Oqyǵan kitaptaryńyzdy at - anańyzben talqylaısyz ba?
11. Ata – anańyzben telehabarlardy jáne fılmderdi talqylaýdy unatasyz ba?
12. Ata - anańyzben teatrǵa, kórmelerge, mýzeılerge barasyz ba?
13. Ómirińizde ata - anańyzben serýendeý saıahatqa shyǵý sátteri jıi bolady ma?
14. Demalystarda ata - anańyzben ótkizgendi qalaısyz ba?
15. Qalaı oılaısyz? Ata - anańyzben aralyqta ózara túsinbeýshilik bar ma?
Upaılardy sanaý
«Iá» – 2 upaı
«Keıde» – 1 upaı
«Joq» – 0 upaı
10 jáne odan da az upaı
Sende ata - anańyz da ózara túsinbeýshilikte aıtarlyqtaı qıynshylyqtary bar. Siz ata - anańyzben birge turǵanymen, bir - birlerińizben bóten adamdar sıaqtysyz. Múmkin sizderdiń aralaryńyzda jıi urys - kerister bolyp turatyn shyǵar. Iá bolmasa kóp ýaqytqa sozylyp kele jatqan túsinbeýshilikter bar. Bul árıne eki jaqtyń da kóńilin toltyrmaıdy. Siz ózińiz alǵashqy qadam jasaýǵa tyrysyp kórińiz. Eń aldymen mynany túsinýge tyrysyńyz. Sizdiń ata - anańyz siz sıaqty óz qyzyǵýshylyqtary, qamqorlyqtary, túıtkil máseleleri bar adamdar.
11 - 20 upaı
Jaman emes! Siz ata - anańyzben qarym - qatynastasyz dep aıtýǵa bolady. Biraq ol keremet birlestik emes. Al eger sál ǵana tyrysyp kórseńiz, onda sizge dostaryńyzben ǵana emes ata - anańyzben de qyzyqty bolatynyn túsinińiz.
20 upaıdan joǵary
Quttyqtaımyz! Siz kóp nársege qol jetkizdińiz dep aıtýǵa bolady: Sizde óz ata - anańyzben ózara tolyq túsinisýshilik bar. Siz ata - anańyz úshin - olardyń naǵyz jaqsy kóretin, syılaıtyn adamsyz: ashyq jáne shynshyl, árqashan da kómektesýge jáne otbasy úshin ortaq problemalardy bólisýge daıynsyz. Otbasydaǵy mundaı qatynas naǵyz baqyt.
VI. Jańa bilimdi bekitý kezeńi
INSERT strategıasy
Ne bildim? --------------- Ne úırendim ----------- Neni bilgim keledi
Keri baılanys ádisi (bekitýge arnalǵan)
+ vıdeorolık (Aqyl joly... İzgilikten úgitter)
Vİİ. Qorytyndy
VİİI. Úıge tapsyrma:
1. Joǵary mektep jasyndaǵylardy zertteý: joǵary mektep jasyndaǵylardyń oqýy men aqyl - oı áreketiniń erekshelikteri
2. Oqý – kásibı is - áreket – joǵary mektep jasyndaǵylardyń negizgi áreket túri
3. Joǵary mektep jasyndaǵylardyń tanymdyq qyzyǵýshylyqtarynyń sıpattamasy
İH. Baǵalaý
Tolyq nusqasyn júkteý
You Might Also Like
