InfoHub Logo

Qyzylorda oblysy, Qyzylorda qalasy,
№ 12 İ.Qabylov atyndaǵy orta mektep
Týıgynbaeva Botagoz Maksatovna

Oıyn bastaýshylar (týra shyn oılaný)
Balalar sheńberde turady. Tárbıeshi oıynshylardyń bireýin oıyn bastaýshy etip belgileıdi. Ol sheńberdiń ortasynda turady. Balalar tárbıeshiniń kórsetýi boıynsha myna mátin sózin aıtyp, ońǵa nemese solǵa júredi.
Ádemi sheńberde,
Bıleıik keń jerde.
Qoldarmen ustasyp,
Bárimiz juptasyp.
Birigip dostasyp,
Bir orynda ustasyp,
Osylaı etip isteıik.
Mátindi aıtyp biter kezde balalar qol sozym qashyqtyqta turady. Oıyn bastaýshy qandaı da bolmasyn bir qımyl kórsetedi, sheńber jasap turǵandardyń bári ony qaıtalaıdy. Sodan soń tárbıeshi oıyn bastaýshyny aýystyrady nemese oıyn bastaýshy óziniń ornyna bireýdi tańdaıdy jáne oıyndy jalǵastyra beredi.
Árbir oıyn bastaýshy óz qımyldaryn oılaýǵa tıis jáne ózine deıin kórsetilgen qımyldardy qaıtalamaýy kerek.

Qalpaq jáne kishkene taıaqsha
Oınaýshylar sheńber jasaı turady. Oıyn bastaýshy belgilenedi, ol kishkene taıaqshany alady da sheńberdiń ortasynda turady.
Tárbıeshi onyń basyna ashyq tústi shashaǵy bar qalpaq kıgizedi. Qalpaq balanyń murnyna deıin kıgiziledi, kózderine tımeı - aq, onyń kózin jabady. Balalar qoldaryn ustasyp, sheńber boıymen júgiredi de: «Bir, eki, úsh, tórt bes — kishkene taıaqsha tyqyldaıtyn bolady» - deıdi. Bul ýaqytta oıyn basqarýshy júresinen otyryp kishkene taıaqshamen edendi taqyldatady.
Balalar sońǵy sózben toqtalady, al oıyn basqarýshy kishkene taıaqshasyn balalar jaqqa silteıdi. Kishkene taıaqsha kimdi nusqasa, sol kishkene taıaqshanyń ushynan ustaıdy da, oıyn basqarýshynyń atyn ataıdy, al oıyn basqarýshy kim ony atady, sony tabýy kerek. Jańa oıyn bastaýshymen oıyn qaıtalanady.

Aıgólek oıyny
Oıynǵa qatysýshylardyń sany 10 - 15 balaǵa deıin. Oıyndy kógalda, aýlada, alańqaıda oınaı berýge bolady. Oıyn sharty: Qatysýshylar sany birdeı eki topqa (A jáne Á) bólinip, bir - birine qarama - qarsy turady. Eki toptyń araqashyqtyǵy — 15 - 20 metrdeı jer.
Oıynnyń maqsaty — qarsy jaqtyń qursaýyn úzip, óz jaǵyna kóbirek oıynshy alyp qaıtý. Jerebe salýdyń nátıjesinde oıyndy birinshi bolyp bastaýǵa tıisti jaq (aıtalyq A toby) ekinshi (Á tobyna) jaqtaǵy qarsylastaryna qarap, hormen qosyla án aıtady:
Aıgólek - aý, aıgólek,
Aıdyń júzi dóńgelek.
Temirshiden dem shyǵar,
Úzeńgiden ter shyǵar.
Aq terek pen kók terek,
Munda sizge kim kerek?

Qarsy top (Á) jaýap qatady:
Aıgólek - aý, aıgólek,
Aıdyń júzi dóńgelek.
Temirshiden dem shyǵar,
Úzeńgiden ter shyǵar.
Aq terek pen kók terek,
Bizge tek Qambar kerek.
Nemese:
A toby: — Qursaýdy úzińder!
Á toby: — Kim kerek?
A toby qarsy jaqtaǵy kerek oıynshynyń atyn ataıdy, Esimi atalǵan oıynshy qarsy jaqtyń tobyna qaraı ekpindeı júgirip kelip, qarsylastardyń qursaýyn úzýge tıis. Eger ol qursaýdy úzse, bir oıynshy alyp óz tobyna qaıtady, Al, eger úze almasa, sol jaqta qalady. Oıyn sońynda kisini kóp jınaǵan top jeńiske ıe bolady.

Ormandaǵy aq tıinder
Oıyn gımnastıkalyq qabyrǵasy bar alańda nemese bólmede ótkiziledi. Oǵan órmeleý úshin qosymsha tasymaldanatyn aspaptar qoıylady: qos saty, tirkemeli taqtaı men kishkene satysy bar pıramıda, skameıkalar, úlken teksheler etip qoıylǵan taqtaılar jáne basqalar.
Basqarýshy — ańshy tańdap alynady. Ol adamnyń nemese bólmeniń qarama - qarsy bóliginde syzylǵan dóńgelekte — úıde turady. Qalǵan oınaýshylar — aq tıinder, aǵashtar — aspaptarǵa ornalastyrylady.
«Saqtan!» degen tárbıeshiniń belgisi boıynsha dabyl qaǵylǵanda, barlyq aq tıinder oryndaryn aýystyrady: oryndarynan tezdetip túsedi, aspaptardan yrǵıdy basqalarǵa baryp ornalasady. Ańshy osy kezde olardy ustaıdy — olarǵa qolyn tıgizedi.
Aq tıinder edende júrgende basqarýshy qolymen sıpaǵan olar ustalǵan bolyp esepteledi, sondaı - aq burynǵy ornynda qalǵandar da ustalǵan bolyp esepteledi. Olar ańshynyń úıine qaraı ketedi de, bir oıynǵa qatyspaıdy.
Oıyn 5 - 6 ret júrgiziledi. Jańa ańshy 1 - 2 oıynnan keıin tańdalyp alynady. Tárbıeshi oıyn qorytyndysynda batyl da epti aq tıinderdi atap kórsetedi. Tárbıeshi oıyn barysynda balalardyń ártúrli aspaptarmen paıdalanýyn jáne olardyń ruqsat etilmeıtin bıiktikten sekirmeýlerin qadaǵalaıdy.

Taban balyq jáne shortan oıyny
Bir balany shortan etip belgileıdi. Oınaýshylardyń qalǵany ekige bólinedi: olardyń bir toby — usaq tastar, olardan sheńber jasalady, ekinshi toby — taban balyq olar sheńberdiń ishinde júzedi. Shortan sheńberdiń syrtynda júredi.
Tárbıeshiniń «Shortan!» degen belgisi boıynsha ol tezdetip, taban balyqty ustaý úshin sheńberge júgiredi.
Al, taban balyq oryn alýǵa, oınaýshylardyń bireýiniń artynan turýǵa jáne otyrýǵa asyǵady (taban, balyq shortannan qashyp, usaq tastarǵa baryp tyǵylady). Shortan áli tyǵylyp úlgermegen taban balyqtardy ustaıdy. Ustalǵandar sheńberdiń syrtyna ketedi.
Oıyn 3 - 4 ret júrgiziledi de, sodan keıin ustalǵandardyń sany esepteledi Keıin shortandy jańadan belgileıdi. Sheńber jasap turǵan jáne sheńberdiń ishinde júrgen balalar oryndaryn aýystyrady da, oıyn qaıtalanady