InfoHub Logo

Kóptegen balalar balalyq shaǵynda sýret salǵandy qatty unatady, ǵajaıyp álemder men batyrlardy oılap tabady. Biraq bir kezderi aıaq astynan: «meniń bulaı qolymnan kelmeıdi» nemese tipten «men sýret sala almaımyn» sekildi kúdik týyndaýy múmkin. Aq qaǵaz aldynda balanyń qorqynysh sezimi týyndamas úshin ne isteý qajet, sondaı-aq birden durys sýret salýǵa úıretý qajet pe, bul jóninde «Letal ı Shagal» balalar kórkemóner stýdıasynyń negizin salýshy, ónertanýshy jáne úsh balanyń anasy Olga Aızenberg áńgimeleıdi.

Sýret salý – tanymnyń bir ádisi. Balalar qorytyndyǵa basa nazar aýdara bermeıdi, olarǵa prosestiń ózi mańyzdy. Máselen, olar jıi sýret salyp, bylaı deıdi: «Bul sondaı sújettik keskindeme, men ony óte jaqsy kóremin».

Meniń balam kóp sýret salatyn jáne aıtyp otyratyn. Bular árqashan qaǵazda birtindep damıtyn sújettik oqıǵalar: qandaı da bir shaıqas, soǵystar, ushyp bara jatqan sýpermen sekildiler. Balam sýretti ońaı salatyn, sebebi sújette uzaq bolǵysy keletin. Máselen, ol múltfılm kóretin jáne sol ýaqytta qaǵazǵa bas qoıatyn. Oqıǵany qaıta bastan ótkerý múmkindigin qospaǵanda, mundaı sýret salýlar balaǵa óziniń jeke sıqyrly álemin qurýǵa jáne ony tolyqtyrýǵa múmkindik beredi, sebebi ol ózin de soǵan engizip, bireýmen teńestiredi. Bul prosestiń barlyǵy shyndyqtan oılastyrylǵan.

«Adamdar». Konstantın Korovınniń kórkem sýretine shabyttanǵan Maııa Kýtýkova-Mendostiń (3 jas) sýreti

 

1. Aq qaǵazdan qoryqpaý

Bir nárseni nólden jasaǵan kezde – tanymdy damytýshy bar, sondaı-aq shyǵarmashylyq ǵajaıyp bar. Árıne, balalar eresek biz sekildi oılamaıdy, olarǵa bul tek qyzyqty proses. Ata-analarǵa balalarynyń ebin saqtaı bilip, taza paraqtan qoryqpaǵany mańyzdy. Bastaı bilý, jańa jobalar týyndatý men jańa mindetterden qoryqpaý ómirdiń kez-kelgen salasynda qajetke asady.

2. Balaǵa boıaq berý (jáne erkindikti)

Balynyń qolyna zattardy ustaý qabileti paıda bolǵanda, oǵan sýret salýdy usynýǵa bolady. Bireýdiń birden kóńilinen shyǵyp, árqashan sýret sala bastaıdy. Bireýler bolsa tartynshaqtaıdy. Jaǵaldanyp qalýdan qorqatyn qyzdar men uldar da bar. Bireýi boıaqqa qýana basymen kirip ketip barlyǵy boıaq bolady. Al basqasy osy qutyǵa kúdikpen qaraıdy.

Túrli materıaldardy usynyp kórý kerek, eshbir jaǵdaıda naqty tapsyrma qoımaı: «Qazir biz ekeýmiz qulpynaı salamyz» baǵalaýǵa bolmaıdy. Shamasy men, tabıǵatymda erkindikti súıýshi adammyn, maǵan osy salada barynsha erkindik bere otyryp ony shektemeý qajet sekildi. Qıalǵa kelgen kez-kelgen kórinisin yntalandyrý qajet.

«Avstralıalyq baıyrǵy órnekter». Marýsá Djalalán, 6 jas

 

3. «Durys» salýǵa úıretpeý

Bizdiń stýdıada túsinigi mol ata-analar jınalǵan. Birden shynaıy mektepterdi, nátıjeler men tehnıkany jáne ádisti qalaıtyndar sırek kezdesedi. Biraq kezdesedi. Ásirese birtúrli estiletini, mektepke deıingi úsh-tórt jasar balalardy ákelgende olardyń: «Meniń balamdy kórkem salýǵa úıretińiz» deıtini.

Men «kórkem» degenniń ne ekendigin anyqtaı bastaımyn. Bizdiń qabyrǵada ilýli turǵandar ádemi me? «Ia, biraq...». Olardyń oıyndaǵy kórkemdik – bul shynaıylyq ekendigin birtindep túsine bastaǵandaımyn. Alaıda shynaıylyq – bul bizdiń jaǵdaıǵa jasymen de, eshnársemen saı kelmeıdi.

Naqtylyqty qalaıtyn balalar da bar. Aıtalyq, almanyń sýretin salý. Sala bersin. Bir qyz, meniń oıymsha jas pa eken, odan kóp bolmasa, bar salǵanyn qarapaıym bir sózben «It» dep atady. Ol árqashan ıtti salatyn. Biz oǵan: «Soná, óziń qara, bizdiń búgingi taqyrybymyz – ortaǵasyrlyq seriler, bálkim qamal bolsyn? » – degen usynysymyzǵa: «Joq, ıt» deıtin. Sodan keıin biz adamǵa bul taqyrypty qaıta qaraý qajettigin túsindik. It – sondaı-aq ıt. Qazirde osy Sonádan úzdik týyndylar shyǵady jáne bul tipten ıt emes.

«Tóbet». Soná Dýleraın, 4 jas

Keıbireýler óziniń osyndaı abstraksıalarymen tolyqtaı qanaǵattanady, keıbiri bul maǵynalyq abstraksıalardy bólip, munyń kólik, al bunyń taý ekendigin, kóliktiń qazir sonda baratyndyǵyn, al ol jerde týnel baryn aıtady. Sondyqtan balany jaqsy túsinip, sezine bilgen mańyzdy, bul balaǵa nátıjeni bildiredi.

4. Sol úlgimen salystyrmaý («meniń bulaı qolymnan kelmeıdi»)

Eger siz ózińizdiń «durys» salǵan almańyzben balanyń almasyn salystyrsańyz, ol árqashan aıyrmashylyǵyn kóredi. Sondyqtan sabaq kezinde balalarǵa biz kóptegen ártúrli sýretshilerdi kórsetemiz. Biz: «Qara, kúndi osylaı salýǵa bolady, bylaı da jáne budan da on túrli tásildermen» deımiz. Sebebi, eń durys nusqasy shyqqanda túsinikti, qolynan Rembranttaı kelmeýi múmkin, alaıda budan keıin shabyt paıda bolady.

Óziniń kesin óner álemin quratyn balalar da bar. Mundaı balalardy eshqandaı dáreje men úlgi alańdatpaıdy – olar tolyqqandy. Sonymen qatar salystyrýǵa sezimtaldar bar. Olar: «Mende áldekimdegideı qolymnan kelmeıdi» dep, jıi alańdaıdy. Ózgelerdiń jumysyn kórsetkende ár kimniń  sezimtaldyǵy ár túrli ekendigin túsiný qajet jáne osyny eskergen jón.

5. Salynǵandy talqylaý

Mańyzdysy balanyń sýretin baǵalaý emes, onyń mazmunyn talqylaý. Bul áńgimeni basqa qyrynan órbitýdiń tamasha joly. Bala bireýlerdiń: «Al munda ne, shyndyǵynda ne bolyp jatyr?» – dep, qyzyǵýshylyq tanytqandaryna razy bolady. Sosyn munyń alma ekendigin, onyń ishinde qurttyń ómir súretinin, qazir ol sol jerden shyqpaqshy ekendigin aıta bastaıdy.

«Jaraısyń!» degen qundy pikir bolyp tabylady. Qanattym sol: «Ah, qandaı qarakól, pa shirkin, jaraısyń!» Maqtadyńyz, balańyz rıza boldy, áńgimelesý bolǵan da joq. Negizinde ol bir nárseni kórsetpekshi bolyp jáne birdeńeni bóliskisi kelgendikten alyp keldi emes pe, sebebi bul jastarda (biz mektepke deıingi jáne mektepten tómengiler jóninde aıtýdamyz) osy sýretter – onyń álemi. Sondaı-aq, oǵan sizdiń de sonda bolǵanyńyz, qaraǵanyńyz, kezgenińiz, ómir súrip, ózińizdi sol jerden tapqanyńyz mańyzdy.

6. Sýret salýdy doǵardy ma? Qorqynyshty emes

Barlyq balalar sýret sala bermeıdi. Bireýlerge sýret salý jaı ǵana damýdyń bastapqy kezeńi bolýy múmkin. Tek hanshaıymnyń sýretin salatyn bir qyzdar bar. Kishkene sýret salady – osymen bári bitti. Oǵan deıingi de, odan keıingi de sýret salýlar ony qyzyqtyrmaıdy. Budan qorqatyn eshnárse joq. Olar ózderin dos retinde kórsetkisi keledi. Bul qyzdar, máselen, jaqsy bıleı alýy múmkin. Tek, olar dúnıeni basqasha tanıdy jáne bul qalypty jaǵdaı.

Kóp jaǵdaıda balalardyń salǵan sýretin kórkem ónerdegi daryndylyq retinde qabyldaıdy. Sosyn sýret salýǵa degen qulshynysy ketkennen keıin ata-analar renjip jatady. Biraq bul ómir: demek, damýdyń bul satysynda osymen aınalysý oǵan qajet bolǵan. Múmkin, sýret salý qaıtyp keler, múmkin qaıtip kelmes te.

On tórt jastaǵy Varı, Valentına Serovanyń «Balalar» jumysynyń kóshirmesi

7. Óner mektebine asyǵystyq tanytpaý

Óner mektebine shamamen 11 jastan bastap qabyldaıdy jáne bul durys kezeń. Qazirdiń ózinde ynta men bir nársege degen talpynysy bar. Balalar kimde jaqsy shyqty, kimdiki shynaıy salynǵan, teksheni erekshe ádispen syzǵandaryn salystyryp, ózara saıysqysy keledi. Bul balalarǵa qyzyqty bolǵan kezde, olar jumys jasaı alatyn jas. Al 11 jasqa deıingilerge bastysy – balanyń ishki erkindigin saqtaý, qalyp pen qorqynyshtyń joqtyǵy.

Olardyń jasy kelip jetkende, ol bárin óz ornyna qoıady. Sol kezde adam sheberlikti meńgergisi keledi. Dál jastyqtyń ótpeli shaq kezeńderinde balanyń sýret salýǵa balalyq mahabbatynan joǵary ózge de nárseniń bar joqtyǵy belgili bolady.

Keıbir tájirıbeliler birden kóregendik, jaqsy qol, kompozısıalyq sezim nemese tústerdi baıqaıdy. Al sondaı bala sýret salýyn jalǵastyrǵysy kelse, ol jetistikke jetedi.

---