InfoHub Logo

Barlyq ata-ana balasyn deni saý, sanaly adam etip ósirýdi armandaıdy. Amerıkalyq ǵalymdar kóp jylǵy zertteýlerge súıene otyryp, balanyń ıntellektisi kóp jaǵdaıda bilimniń sany men sapasyna emes, durys tamaqtanýǵa baılanysty degen qorytyndyǵa keldi.

Eksperımentke týǵannan 32 jasqa deıingi eresekter qatysqan. Erte jastan durys tamaqtanýdyń arqasynda bul balalar eń jaqsy tanymdyq jáne ıntellektýaldyq qabiletterin kórsetti. Ǵalymdar durys tamaqtaný balalar mıynyń damýynyń belgisi bolyp tabylady dep esepteıdi, durys tamaqtanýdy qabyldaǵan balalardyń ıntellektisi eresek jasta joǵary bolyp qalady. Intellekt adamnyń erýdısıasy men tárbıesinde baıqalady. Olar shyǵarmashylyqqa, jańany jasaýǵa jáne belgisizdi bilýge qabiletti. 100 jyldan astam ýaqyt buryn ǵalymdar adamnyń ıntellektýaldyq qabiletiniń damýynyń negizi týǵannan úsh jasqa deıingi kezeńde qalanatynyn anyqtady. Bul kezeńde balanyń oılaý ıkemdiligi joǵary jáne oqýǵa daıyn bolady. Alty aı jasynda náresteniń mıy eresek adamnyń qabiletiniń 50%-na jetedi. Al úsh jasqa kelgende mıdyń damýy 70-80% paıyzdy qurasa, segiz jasqa kelgende eresek adamnyń mıynyń qabiletinen esh aıyrmashylyǵy joq. Sondyqtan týǵannan úsh jasqa deıingi kezeńde náreste úshin damyp kele jatqan ortany qurý jáne durys tamaqtanýdy uıymdastyrý óte mańyzdy, al jańa bilimge degen umtylys oǵan tabıǵatynan tán. 

Bala aǵzasynyń damýyna jáne onyń densaýlyǵyna únemi áser etetin kóptegen ártúrli faktorlardyń ishinde eń mańyzdy ról tamaqtanýǵa jatady. Durys tamaqtaný degenimiz ne jáne ol balaǵa qalaı áser etedi? 

Durys tamaqtaný — adamnyń densaýlyǵyn, fızıkalyq jáne rýhanı kúsh-qýatyn nyǵaıtý men jaqsartýdy, aýrýlardyń aldyn alýdy jáne emdeýdi qamtamasyz etedi. Bir sózben aıtqanda, durys tamaqtaný — densaýlyq kepili. 

Balalardyń durys tamaqtanýy olardyń tolyqqandy ómir súrýiniń negizin qalaıdy, olardyń ósýin, fızıkalyq jáne psıhıkalyq damýyn qamtamasyz etedi. Sondyqtan balanyń jasy men qajettilikterin eskere otyryp, onyń teńgerimdi bolýy jáne onyń barlyq qajettilikterin qanaǵattandyrýy óte mańyzdy. Osy oraıda myna erejelerdi ustanyńyzdar: 

Birinshi, ata-analarǵa balalryńyzben birge tamaqtanyńyz degen keńes berýshi edi. Sebebi, olar sizderdi úlgi tutady. Kóbinese biz ata-anamyzǵa dene bitimimiz boıynsha uqsaspyz, al eger siz durys jáne paıdaly taǵamdy jeseńiz, onda sizdiń balalaryńyz «sizdiń izińizben» júrýi múmkin. 

Ekinshi, fast-fýdtan aýlaq bolyńyz. Demalys kúnderi nemese demalysta keıde gambýrger nemese kartop jegińiz kelse de, ózińizdi de, balalaryńyzdy da bul nárseden aýlaq ustaýǵa tyrysyńyz. Kez kelgen úıde daıyndalǵan taǵam, meıramhanadan áldeqaıda dámdi ári paıdaly bolady.   

Úshinshi, balalardy unatpaıtyn nárseni jeýge májbúrlemeńiz. Ul nemese qyzdy olarǵa dámsiz bolyp kórinetin paıdaly taǵamdardy jeýge májbúrleý arqyly siz olardyń sanasynda eriksiz asosıasıa jasaısyz — paıdaly nárseniń bári dámsiz.  

Tórtinshi, mektepke tamaq daıyndap berińiz nemese mektep ashanasynyń mázirimen tanysyp shyǵyńyz. 

Mysaly, M.Áýezov atyndaǵy №2 jalpy orta bilim beretin mektebinde mektep oqýshylary tegin ystyq tamaqpen qamtylyp otyr. Mektep ashanasynyń tamaǵy dámdi, ýaqytymen berilip otyrady. Ashanadaǵy aryz-tilek jýrnalyna muǵalimder men oqýshylar pikir bildirip, tamaqtyń unaǵan-unamaǵandyǵyn jazady.  

Dúken sórelerinde ártúrli ónimderdiń balaǵa paıdaly ekendigi qalaı ańǵaramyz? Bala ózin jaqsy sezinýi úshin mindetti túrde quramynda temir, kálsı, magnıı, lesıtın, myrysh, Omega 3, D dárýmeni bar taǵamdardy tańdaý kerek. Keıbir taǵamdardy dıetaǵa qosý kerek, olardyń keıbireýleri: balyq jáne teńiz ónimderi. Olardyń quramynda myrysh, fosfor, omega 3 jáne basqa mıkroelementter kóp. Eger balanyń rasıonynda mundaı taǵamdar bolsa, ol durys ósý men damýǵa kóp kómektesedi. Al ettiń quramynda aǵzada túzilmeıtin mańyzdy amın qyshqyldary bar; olar bulshyqetterdiń ósýi men jumysyn qamtamasyz etedi, mıdyń durys jumys isteýi úshin qajet. Et — aqýyzdyń negizgi kózi. Tabıǵı bal da óte paıdaly ónim, biraq ony az mólsherde tutyný kerek, sebebi ol alergıalyq reaksıa týdyrýy múmkin. Baldyń quramynda kóptegen paıdaly mıkroelementter men vıtamınder bar. Jánede eń bastysy jemisterdi umytpaý qajet, sonyń ishinde sıtrýstyq jemister men kókónister. Balalar olardy jaqsy kóredi, bul ónimderde vıtamınderdiń kóp mólsheri bar, onyń ishinde S dárýmeni ımýnıtetti nyǵaıtady. 

Deni saý, eńbekqor urpaq ósirýde bilimnen buryn, durys tamaqtanýdyń da mańyzyn umytpaǵanymyz abzal. Qazaq halqymyz «Deni saýdyń — jany saý» dep beker aıtpaǵan bolsa kerek. 

Oqýǵa keńes beremiz:

Vıtamın qory

Salaýatty ómir salty jáne durys tamaqtaný

Qozǵalyssyz ómir saltynda tutynylatyn ónimder

---