InfoHub Logo

«№173 mektep- lıseı» KMM
Bastaýysh synyp oqytýshysy: Jandaralova Lazzat Baıjýmaevna

Búgingi maqalamda balanyń ótirik aıtýy taqyrybyn qozǵaýdy jón kórdim. Óıtkeni balanyń ótirik aıtýǵa ádettenýi keleshekte kóp keleńsizdikterge ákeletini aıtpasa da belgili. Ótirikshiligimen aty shyqqan adam elge masqara bolýmen qatar, aınalasyndaǵylardyń seniminen shyǵady. Qoǵamda qadiri bolmaıdy. Sondyqtan bul taqyryp árbir ata-anany tolǵandyratyn másele. Aldymen balany ótirik aıtýǵa ıtermeleıtin sebepterdi jiktep kóreıik: Ózine kóńil aýdartýdy qalaý. Ata-anasynan kórgenin isteý. Urys estýden, syn estýden qashý úshin. (Mys: úı jumysyn bermedi nemese oryndap qoıdym dep ótirik aıtý). Qasyndaǵylardy tań qaldyrý úshin. Jaýapkershilikten qashý úshin. Maqtaý estý úshin. Ata-anasynyń qatal minezi sebepti ótirikke júginý. Jaza tatýdan qashý úshin. Ata-anasynyń ashýynan qorqý. Ózin maqtaý úshin, qadirli, myqty ekenin kórsetý úshin. (Mys: bárinen de jaqsy júgirdim) t.b.  

Endi ótirikke beıimdelýine tosqaýyl bola alý úshin nendeı máselelerge kóńil aýdarý kerektigine azdap toqtalaıyq. Aldymen ata-ana retinde ózińiz adal, durys sózdi bolyńyz. Aıtqan ýádeńizdi mindetti túrde oryndańyz. Balańyzdyń ótirik aıtqanyn sezgen jaǵdaıda dereý ashý shaqyrýdan aýlaq bolyńyz. Nege ótirik aıtqanyn túsinýge tyrysyńyz. Balanyń ótirik aıtýy negizinde ata-anasyna berilgen belgi. Bul onyń bir problemasy nemese qajettiligi baryn kórsetýi múmkin. Sondyqtan balanyń ótirik aıtqanyna emes, “ótirik aıtýyna ne sebep boldy?” soǵan nazar aýdaryńyz. Ata-ana retinde ózińizdiń ustanymdaryńyz ben júris-turysyńyzdy qadaǵalańyz. Tym qatal qaǵıdalaryńyz bar ma? Perfeksıonıstik ustanymdaryńyz bar ma? Álde dereý ashý shaqyratyn, qyzba minezińiz bar ma? Balańyz sizden qatty qorqa ma? Balańyzǵa tym kóp syn aıtasyz ba? Balańyzdy jetkilikti mólsherde tyńdaısyz ba? Jetkilikti mólsherde onymen sóılesesiz be?...

Sonymen qatar ózińiz ótirik aıtýshy bolmańyz. “Pálenshe surasa, meni joq dep aıta sal” degen sıaqty bolmashy dep oılaǵan sózder de balanyń ótirikti qalypty nársedeı qabyldaýyna septigin tıgizýi múmkin. Balańyzdy basqa baldarmen salystyrmańyz (jurttyń balasyna qarashy degen sıaqty) Qajet kezinde balańyzdy maqtańyz. Odan razy ekenińizdi sezdirińiz. Syn aıtpańyz. Balańyzdyń árbir sózin shyn-ótirigine qaramaı “ótirik, ótirikshi” dep tańbalaı bermeńiz. Ótirik aıtqan kezine, balanyń jekelegen qasıetinen bólek turǵydan qarańyz. Baısaldy, jyly sózben sóılesińiz. Ótirik aıtýdyń durys emes ekenin, zıanyn, ózi úshin de, ózgeler úshin de bolymsyz, keri nátıjelermen aıaqtalýy múmkin ekendigin túsindirińiz. (Mysalyǵa: Ótirik aıtý qarsyńdaǵy adam renjitýmen qoımaı, ashýyn keltirýi múmkin. Ótirik aıtatyn bolsań, dostaryń saǵan senbeıtin bolady. Osy sebepti dostaryń azaıýy múmkin... t.b.) Ótirik aıtpaýdyń, durys sózdi bolýdyń paıdalaryn aıtyńyz. Basqalar seni aldaǵanda qandaı sezimde bolǵanyn surańyz. Ózin basqanyń ornyna qoıyp kórýdi aıtyńyz. Sonda qarsydaǵy aldanǵan adamnyń sezimderin jaqsyraq uǵynýy múmkin. Balańyz ótirik aıtyp qutylýy múmkin bola tura, shyndyǵyn aıtqan kezinde, shyndyqty aıtqany úshin ony maqtap, alǵys aıtyńyz.

Ózińiz jaqsy minezdi bolyńyz. Kóbinese balalar ata-anasyn ózine úlgi etip alady. Balańyzdy meıirim ishinde ósirińiz. Meıirim kórip ósken bala meıirli bolyp ósedi.      

---