InfoHub Logo

Baıquda jaıynda alǵashqy sózdi Yrzaekeńe (Tileýberlın) bereıik.

— Mataq Dármyrza aıtýshy edi, — dep bastady sózin ol, —  1890 jyldyń shamasy, jaz aıy. Aýylymyz Borshatastyń batysyndaǵy Aqqudyq degen jerdi jaılap otyratyn. Shóldep, sý ishem dep barǵan ingen túıe qudyqqa túsip ketip, bes-alty úıli jannyń iske tatyry bop jabylyp túıeni shyǵara almadyq. Sóıtip, amalymyz taýsylyp otyrǵanda, aýylǵa bıege mingeni taıǵa mingendeı kórinip Baıquda keldi. Qýanyp kettik. Bıeden túsken bette ol:

— Myqty, uzyn syryq jáne eki qyl arqan ákelińder! —  dedi qudyqqa túsken túıeniń jaıyn kórgen soń. Syryqty ekige bólgizip, bir-bir jaqtaryn ushtatyp qazyq jasatqyzdy. Álgi qazyqtardy túıeden 2-3 attamdaı jerge, arasynyń qashyqtyǵyn qulashtaı etip toqpaqpen uryp jerge qaqqyzdy. Eki arqannyń da bir-bir ushtaryn qazyqqa baılap, ekinshi ushtaryn sýda jatqan túıeniń tós jáne bókse tustarynyń astynan ótkizdire oraı tartyp aldy. Aldymen tós jaqtaǵy arqannyń ushyn ıyǵynan asyra qos qoldaı ustap, eki aıaqty tireı, «aýp!» dep shirene tartqanda, Baıqudanyń bar tamyry bileý-bileý bop adyraıyp, bulshyq etteri kesek-kesek, túıin-túıin bop shyǵa keldi. Sol-aq eken túıeniń
basy men keýde jaǵy qudyqtan erneýge kóterilip shyǵa keldi. Arqannyń qoldaǵy ushyn qazyqqa myqtap baılap, osyndaı ádispen ingenniń bókse jaǵyn da tartyp shyǵardy. Alyp, joıqyn kúshtiń tegeýrini ne shydamaı, aıaǵyndaǵy bylǵary mási baıpaǵy tabanyn qaq aırylyp, taramystary byrt-byrt úzilipti.

Baıquda jaıyndaǵy áńgimeni Jarma aýdany, Úshbıik selosynyń turǵyny Jaǵypar Aıdarhanov jalǵastyrsyn.

— Abaıdyń Semeıge barǵan bir saparynda qalaǵa sırk palýandar kelip jatqan eken. Solardyń bárin Anglıadan kelgen bir palýan jeńipti. Abaı: «Bul palýandy jyǵatyn bizde bir adam bar» dep, álgi palýanǵa bıligi júretin adammen sózge talasyp, aqyry bástesip tynady. Eki palýandy Kóken taýy jaqtaǵy bir aýylda kezdestirmekshi bop kelisedi. Eki jaq ta palýandar birin-biri óltirse de, qun daýlamaıtyn bop shart qoıysypty. Baıquda kúshin jaldap kún kórgen kedeı eken.

«Baıqudany jiberińder» dep Abaı kisi jiberse, Sarybaı kereıiniń basty adamdary «mert etedi» degen syltaýmen Baıqudany jibermepti. Abaı ekinshi ret syıly adamyn jiberip: «Sózimniń ólgeni — ózimniń ólgenim. Meniń onymen bástesip júrgenim — Baıqudaǵa sengenim» dep sálem jiberip, Baıqudany aldyrady.

Baıqudany sırk palýany á degende-aq qulaq-shekeden pármenimen uryp jiberipti. Basy aınalyp, qulaǵy shyńyldap, qulaýǵa shaq qalyp baryp, tez esin jıyp alyp, ashýǵa minip, árýaq shaqyryp, qarsylasyna tap berip, ony jambasqa ala, eki aıaǵyn kókten keltire alyp uryp, keýdesine mine ketipti. Qyzyna daýystap, dýyldaǵan kóptiń ishinen Abaı da daýystap:

— Áı, Baıquda! Keńirdegin sýyryp al, quny tólengen! — dep aıqaılaǵan deıdi.

— Baıqudanyń esik pen tórdeı aıǵyry bolypty, — deıdi Jaǵypar, — Baıquda aıǵyrynyń astyna kirip, tórt aıaǵynan ustap kóterip, árli-berli júrgende, aıǵyry da úırenip alǵandyqtan, typyrlap, qozǵalmaıdy eken. «Aıǵyrym meni kóteredi, men aıǵyrymdy kóteremin» dep Baıquda kún kúrkiregendeı kúńgirleı sóılep, ha-ha-halap kúledi, — deıdi.

---