InfoHub Logo

Bala kezinde eń jaqsy kórip tyńdaıtyn ertegisi «Er Tóstik» edi. Ájesi tańǵajaıyp hıkaıany aıtyp bolyp, — Mine, nemeltaıym, osyndaı da kep bolǵan eken, — deıtin kúrsinip.

Túnde túsine, Ernazardy qudyqtyń janynda ustap alyp azapqa salǵan Bektory kiredi. Oıanǵanda kórgenin ájesine aıtatyn.

— Ol jyn-peri ǵoı, oılama, — deýshi edi bundaıda ájesi, — Qudaı Bektoryny kezdestirgennen saqtasyn.

Qaıyrboldy eseıip erjetti. Áskerden keıin Almatynyń ortalyǵyndaǵy restorannyń birine jumysqa turdy. Et pen kókónis týrap, qamyr ıleıtin as úıdiń qyzmetshisi bolyp bastaǵan talapty jigit bes jyl degende túngi restorannyń daıashysy dárejesine kóterilgen.

Bul egemendik alǵan kez edi. Aǵyny qatty osy azǵantaı jyldyń ishinde qoǵam tanymastaı bolyp ózgerdi. Kóp adam órge shyqty, kóp adam zamannyń tuńǵıyǵyna quldyrady. Qudaıǵa shúkir deıtin. Tamaq toq, kóshege kıip shyǵatyn birsydyrǵy kıim bar. Tapqan-taıanǵany qaladan táp-táýir páter jaldaýǵa da, atasy men ájesine járdemdesýge de jetetin. Biraq kóńildiń tereń túkpirinde áldebir mazasyz oı kúninde neshe oıanyp jegideı jeýshi edi. Bul kezde adamdar jappaı ómirdiń qyzyǵyn keshýge kirisken. Almatynyń ortalyq kósheleri qyzyl-jasyl shamdarmen sáýlelenip túngi ómir bastalady. Qymbat meıramhanalarǵa qymbat avtomobıl minip kelip túsip jatqan, aqylǵa sımas qymbat kıim kıip, áshekeı taǵynǵan adamdar... Qaıyrboldynyń basy aınalyp qalatyn. Ásirese túngi kafe-barlarǵa kelip tań atqansha otyryp shyǵarda aqshany destesimen tóleı salatyn baı balasy — kórkem qyzdar men kórikti jigitterdiń qylyqtaryn kórgende «apyraý, besikten beli shyqpaı jatyp qona salǵan bul qandaı baq» dep meńireıip, bir jaǵy kúızelip turyp qalatyn. Kedeıshilikte, árbir japyraq nan sanaýly joqshylyqta ótken balalyq shaq esine túsedi. Páterine qaıtyp kelip, osyndaı kóńilsiz oımen kúnin ótkizgen Qaıyrboldy demalmaǵan kúıi qaıtadan keshki jumysqa ketetin.

Áli esinde, jumadan senbige qaraǵan tún edi. Tún ortasynda restorannan shyqqan úsh boıjetken barǵa kelip otyrdy. Valútaǵa ǵana satylatyn qymbat kokteıl aldyryp, ózderi unatatyn blúzdi qoıǵyzyp qoıyp kóńil kótergen qyzdar tań ata esep aıyrysqanda barmen jigitpen arada ádepten aspaǵan, biraq yńǵaısyz jaǵdaı bolyp qalǵan. Qaıyrboldy qyzdardyń abyrjyǵan túrlerine qarap aqshalarynyń jetpeı turǵanyn túsingen.

Bireýi burynnan kelip júrgen senimdi adam. Juqa kók jibek kóılek kıgen sulý qyz barmenniń aldyna óziniń kýáligin qoıyp jatqanda shydaı almaı ketti. Qyzdardyń janyna jetip barǵan.

— Qansha jetpeıdi?

Barmen kýálikti kórsetti.

— Mine, kýáligin berip tur ǵoı.

— Olaı bolmaıdy, — dedi Qaıyrboldy.

Kýálikti alyp ıesine usyndy.

— Qansha jetpeıdi? — dedi sodan soń barmenge qarap.

Barmen aqshanyń somasyn aıtty. Daıashynyń bir aıda tabatyn shaılyǵy. Qaıyrboldynyń ishi ýdaı ashyǵan. Biraq aıtylǵan sóz — atylǵan oq. Sózge kelmeı aqshany sanap berdi.

— Rysarlar áli bar eken, — dedi qyzdardyń biri.

Bári rıza keıipte kúlgen. Kók kóılekti qyz shyǵar esikte turyp Qaıyrboldyǵa belgi berdi.

— Yńǵaısyz boldy, — degen Qaıyrboldy janyna kelgende, — Mine, mynany alyńyz.

Kórkine kóz toıǵandaı, gaýhar ornatylǵan aýyr altyn júzikti jigittiń alaqanyna saldy.

— Qoıyńyz, — Qaıyrboldy júzikti qyzdyń ózine usyndy, — Men sizge senemin ǵoı.

Qyz jymıyp kúldi, biraq júzikti almady.

— Men de sizge senemin, Qaıyrboldy.

Jigit qaıran qalǵan.

— Meniń atymdy qaıdan bilesiz?

— Sekret, — dedi qyz burylyp ketip bara jatyp, — Áli kezdesemiz dep oılaımyn.

Arada eki aıdaı ýaqyt ótti. Qyz endi kelmeıtin shyǵar dep sheshken Qaıyrboldy bir iske belin býǵan. Lombardta sarapshy bolyp isteıtin Sársen degen zerger dosy bar edi. Júzikti soǵan kórsetti. Sársen, kókshil alaý shashyp turǵan júzikti kórgende meńireıip qalǵan.

— Slýshaı, — dedi esin ázer jıyp, — Buny kimnen aldyń?

— Ony qaıtesiń? — dedi Qaıyrboldy masattanyp, — Odan da baǵasyn aıt. Qansha turady?

Sársen alaburtyp, júzikti aýdaryp-tóńkerip uzaq otyrdy.

— Men saǵan bylaı deıin, — dedi sodan soń kózi jaınap, — Senseń, men júzikti álemdik qatalogtan teksertip bereıin. Egerde koleksıalyq nárse bolmasa, egerde bir baıdyń úıinen nemese murajaıdan urlanyp izdeýde júrgen nárse bolmasa, onda shash etekten baıydyń, bala. Biraq tekserý úshin bul júzik birneshe kún meniń qolymda bolýy kerek.

Ekeýi osyǵan kelisken. Tórt kúnnen keıin dosy lombardqa kelip ket dep telefon shalǵan. Bulardy aq shashty, ashań júzdi adam qarsy aldy.

— Molodoı chelovek, — dedi ol, júzikti qardaı appaq shynynyń ústine qoıyp, — Biz katalogtan tekserdik. Sizge bul zat qashan keldi?

— Eki aıdaı ýaqyt boldy, — dedi Qaıyrboldy, — Aty-jónińizdi bilmeıdi ekem.

— Arıstarh Nıkanorovıch, — dedi ashań júzdi adam, — Endi jaqsylap tyńdap alyńyz. Men, ózime unaǵan asyl múlikti, ıesiniń tájirıbesizdigin paıdalanyp arzanǵa túsirip alatyn alaıaq emespin. Sondyqtan maǵan senińiz. Bul óte qymbat júzik. Aqylǵa sımaıtyndaı qymbat. Alaıda, ókinishke oraı, birde-bir katalogta aty atalmaıdy. Sonysymen kúmán týǵyzady. Túsinesiz be?

— Men, ózińiz aıtpaqshy, tájirıbesiz adammyn. Sondyqtan eshteńe aıta almaımyn, — degen Qaıyrboldy.

Arıstarh qolyna juqa aq bıalaı kıip júzikti aldy da ejikteı túsindire bastady.

— Mine, mynaý, ádepkideı aq, sary nemese qyzyl altyn emes. Jasyldaý, ıaǵnı, bul kenishten qorytylyp alynǵan altyn emes. Sıqyr arqyly jasalǵan alhımıalyq altyn. Kádimgi altynnan eki júz ese qymbat.

Qaıyrboldy kúlgen.

— Astapyralla!

— Al mynaý jer betinde óte sırek kezdesetin gaýhar. Zergerliktiń tarıhynda bundaı asyl tas bir-eki ǵana jerde aıtylady, — Arıstarh júzikti shynynyń ústine qoıdy.

— Sonymen túıin sóz, — dedi Qaıyrboldy.

— Túıin sóz bylaı, — Arıstarh sál oılandy, — Bul kem degende segiz mıllıon turatyn júzik.

— Segiz mıllıon teńge me? — dedi Qaıyrboldy.

Arıstarh osy áńgime barysynda birinshi ret kúlgen.

— Joq, molodoı chelovek. Teńge emes. Dollar. Segiz mıllıon dollar.

Qaıyrboldy ańyryp qaldy.

— Segiz mıllıon dollar? Qyljaqtap turǵan joqsyz ba?

— Joq, — dedi Arıstarh, — Ókinishke oraı, qyljaq emes.

— Ókinishi nesi? — dedi Sársen sózge aralasyp.

— Ókinishi sol, — dedi Arıstarh, — Bul júzikti sizder eshqaıda ótkize almaısyzdar. Óıtkeni bundaı múliktiń baǵasyn biletin rynok áli qalyptaspaǵan. Umytpasam qazaqta «Itke temir ne kerek» degen maqal bar edi ǵoı.

Qaıyrboldynyń kóńili sý sepkendeı basylǵan.

— Sonda túkke turmaǵany ma?

— Nege túkke turmasyn, — Arıstarh júzikti qaıtadan qolyna alyp meıirlene tamashalaǵan, — Kelisýge bolady.

Qaıyrboldy alǵa umsyndy.

— Qansha?

— Mysaly, men sizge jıyrma bes prosentin bere alamyn, — dedi Arıstarh, — Árıne, segiz mıllıonnyń emes. Bes júz myń dollardan jıyrma bes prosent.

Qaıyrboldy óz qulaǵyna ózi senbegen.

— Júz jıyrma bes myń dollar ma?

— Iá, — dedi Arıstarh, — Kelisesiz ǵoı?

— Árıne, — dedi qýanǵannan ishi aýyryp ketken Qaıyrboldy, — Kelispegende.

— Endigi áńgime bylaı, — Arıstarh oryndyqqa otyryp ústeldiń tartpasyn ashty. — Men sizderge aqshany osy jerde beremin. Biraq bul jaıynda eshkimge eshteńe aıtpaısyzdar. Meni bilmeısizder. Eger sizder meni umytsańyzdar, men de sizderdi umytamyn...

Páterge kelgennen keıin Qaıyrboldy bes myń dollardy Sársenniń qolyna ustatty.

— Komıssıonnyıyń.

Eki aptadan keıin aerovokzaldyń janyndaǵy eskileý úıden úsh bólmeli páter satyp aldy. Notarıýske aparyp qujattaryn zańdastyrdy.

Ázirge eshkimge eshteńe aıtpaıyn dep uıǵardy. Sebebi kóńili alań bolatyn. Ia baq, ıa sor ekeni belgisiz, áıteýir túsiniksiz bir nárseniń taqap kele jatqanyn sezgen.

Arada tórt aı ýaqyt ótkende beıtanys qyz boı kórsetti. Taǵy da jumadan senbige qaraǵan tún edi. Tún ortasynan aýa barǵa úsh qyz kirdi. Qaıyrboldy qaıran qalǵan. Úsh qyzdyń úsheýi sol ótkendegideı kıingen. Sodan soń, tań ata taǵy da... barmenmen shaǵyn daý-damaı boldy. Qaıyrboldy kúlip qyzdardyń janyna kelgen.

— Sizderdi qutqarý meniń mamandyǵyma aınalǵan sıaqty. Qansha jetpeı tur?

Barmen kálkýlátorǵa qarady.

— Úsh júz qyryq dollar.

Bul joly aqshasy kóp Qaıyrboldy jap-jańa júz dollarlyq tórt banknotty barmenniń aldyna tastaı saldy.

— Artyǵyn al, — dedi barmen.

— Keterde alamyn, — dedi Qaıyrboldy.

Qyzdardyń bireýi bunyń qolyn qysqan.

— Rahmet sizge. Siz naǵyz jigitsiz.

— Oqasy joq, — dedi Qaıyrboldy.

— Sizben ońasha sóılesýge bola ma? — dedi kók kóılekti qyz.

Qaıyrboldy kezekti klıentke qyzmet kórsetti de ústi-basyn túzep syrtqa shyqty. Qyz esiktiń aldyndaǵy oryndyqta otyr eken.

— Menimen áńgimelesýge ýaqytyńyz bar ma? — dedi Qaıyrboldy qasyna kelip jaıǵasqanda.

— Iá, — degen Qaıyrboldy, — Men bospyn. Jumys aıaqtaldy dese de bolady.

— Olaı bolsa júrińiz, qydyryp qaıtaıyq, — dedi qyz.

Ekeýi opera teatrynyń janyndaǵy parkti aralap uzaq júrgen. Jazǵy tań. Aýa qońyrsalqyn.

— Sizge rahmet, — dedi qyz, — Mine, bizdi ekinshi ret qutqaryp jiberdińiz.

Qaıyrboldy kúlgen.

— Men sizdi taǵy da bir júzik bereıin dep tur eken desem.

Qyz da kúldi.

— Joq, bul joly ondaı júzik bere almaımyn.

Ekeýi skameıkaǵa otyrdy.

— Al, endi meniń bir suraǵym bar, — Qaıyrboldy qyzdyń júzine bajaılaı qaraǵan, — Men sizderdiń aqshalaryńyzdyń jetpeı qalǵanyna eshqashan senbeımin. Sizdiń tastap ketken júzigińiz qansha turady, bilesiz be?

— Bilemin, — dedi qyz áldebir núkteden kóz almaǵan kúıi. — Segiz mıllıon dollar.

Qaıyrboldy túrshigip ketken. Qyz basyn kóterip kúle qarady.

— Sondaı-aq, álemdegi eń asyl, eń qymbat áshekeılerdi esepke alatyn katalogtardyń birde-bireýinde ol júziktiń joq ekenin de bilemin.

Qaıyrboldynyń júregi áldebir jamandyqty sezip syzdaı aýyrǵan. Alystan talyqsyp bir qorqynyshty áýen estilgendeı boldy.

— Olaı bolsa... osyndaı qymbat múlik ıesiniń... bir fýjer kokteılge aqshasy jetpeı qalǵanyn qalaı túsinýge bolady? Siz kimsiz ózi?

Qyz úndemegen kúıi tómen qarady.

— Jaýap berińiz, — dedi Qaıyrboldy.

Kenet qyz... bunyń júzine taǵy da kúle qaraǵan.

— Aıtpaqshy, páterińiz qutty bolsyn.

— Qaıdaǵy páter? — dedi Qaıyrboldy.

— Júziktiń aqshasyna satyp alǵan páterińizdi aıtam.

Qyz shalqaıa bere saqyldaı kúlgen.

Aldaý men arbaý týraly, jyryndy alaıaqtardyń ańǵal adamdardy túrli páleketke uryndyryp ketetindigi týraly áńgimelerge qanyq Qaıyrboldynyń oıy san saqqa júgirdi. Mynaý aldynda otyrǵan qyz áldebireýge qyzmet qylyp júrgen kázzap. Bireýler buny qurtpaq bolyp osy qyzdy jaldaǵan. Júzikti buǵan ádeıi bergen. Endi osylaısha ilindirip alyp, ómir boıy bopsalap qyzmetine júrgizbek. Osylaısha qor qylmaq.

— Qatelesesiz, — dedi qyz. — Meni eshkim de jumsaǵan joq.

Qaıyrboldy taǵy da qaıran qalǵan.

— Men sizge eshteńe aıtqam joq qoı.

— Aıttyńyz ne, oıladyńyz ne, báribir emes pe, — Qyz sýyq jymıǵan, — Eń bastysy kóńilińizde tur.

Bul qyz adamnyń oıyn oqı alatyn bolyp shyqty. Sharasy taýsylǵan Qaıyrboldy endi jalynýǵa kóshken.

— Aınalaıyn, qaryndas, aıtyńyzshy, siz kimsiz? Mende neńiz bar? Bul arandatýyńyzdyń maǵynasy ne? Sizge ne kerek?

Qyz taǵy da jumbaq jymıǵan.

— Ázirge sekret. Ýaqyty kelgende estısiz.

Qaıyrboldy ornynan aıqaılaı kóterilgen.

— Slýshaı, atańa nálet haıýan! Joǵal ári! Men qazir mılısıa shaqyram!

— Mılısıa deısiz be? — Qyz Qaıyrboldynyń júzine bajaılaı qaraǵan. — Mynaýyńyz jaqsy ıdeıa eken. Shaqyrsaq shaqyraıyq. Men júzigimniń urlanǵandyǵy jaıly aryz berem. Arıstarh Nıkanorovıch meniń sózimdi rastaıdy. Ózińiz ǵana emes, abaqtyǵa Sársen dosyńyzben birge barasyz.

Qaıyrboldy oryndyqqa sylq etip otyra ketti.

— Men seni izdep keldim, Qaıyrboldy, — dedi qyz aıaqastynan «senge» kóship, — Júzikten bastalyp tórt aıǵa sozylǵan hıkaıanyń bar syry osy — aq.

Qaıyrboldynyń kózinen qos tamshy jas sorǵalap túsken.

— Siz meni qurtýǵa kelgensiz ǵoı, — dedi daýsy qaltyrap.

— Jo-joq, — degen qyz buny ıyǵynan sıpap, — Júzik týrasynda qoryqpaı-aq qoı. Bopsaǵa bopsa qylyp aıta salǵanym ǵoı. Umyt ony.

Túngi kafe-bardan kóńil kóterip shyqqan birneshe adam jandarynan ótken. Qyz úndemeı qaldy. Qaıyrboldynyń kóz aldyna búkil ótken ómiri elestep ótken.

— Tyńdasańyz aıtaıyn, — dedi qarlyǵyp, — Men... áke-shesheden erte jetim qalyp ata-ájemniń qolynda óstim. Kedeı boldyq. It basyna irkit tógilgen zamanda qara nan, qara sýmen otyrýshy edik. Aqyrynda erjettim. Táýir kásipke ilindim. Jolym eshqashan ońaı bolǵan emes. Basqaǵa ózinen ózi kele salatyn nárse maǵan júz ese qıynǵa túsetin. Ómir boıy ózimniń talabymmen, ózimniń adal eńbegimmen ǵana nan taýyp júrgen adammyn.

Qyz sózdi bólmeı tyńdaǵan.

— Jalǵandy jalpaǵynan basqandarǵa emes, maǵan kelip urynǵanyńyz qalaı. Jaraıdy, mine, azǵantaı ǵana tirshiligim bar. Ábden qartaıǵan, qorǵansyz atam men ájem bar. Qalanyń túbinde turady. Eger men ketsem olar óledi de qalady. Káne, qamatyńyz, aıdatyńyz.

Qyz úndegen joq.

— Meniń bar jazyǵym, jetpeı turǵan aqshańyzdy tólep berdim. Men ne qyldym sizge? Álde jaqsylyqqa qaıtarǵan jaqsylyǵyńyz osyndaı ma?

Qaıyrboldy, aıtarymdy aıttym, endi ne isteseń de óziń bil degendeı qyzdyń betine qaraǵan. Qyz bunyń qolynyń ústine qolyn qoıdy.

— Men seni sol sebepti izdep keldim ǵoı, Qaıyrboldy. Endi menimen júr.

Qyz ornynan turdy.

— Qaıda? — dedi Qaıyrboldy.

— Meniń úıime, — dedi qyz.

Medeýge baratyn joldyń oń qaptalyndaǵy qymbat aýdandardyń birinde turady eken. Ekeýi taksıden túsip qalyń baqtyń arasymen buldyrap uzaq júrgen.

— Mine, keldik, — dedi qyz, patshanyń saraıyna bergisiz úsh qabat záýlim úıdiń aýyr esigin ashyp jatyp.

Aq, qara, sary, qyzyl mármár dińgekter, ár buryshta zúbárjattan qashap jasaǵan alyp vazalar, tóbeden salbyrap turǵan altyn lústralar. At shaptyrym zalda kem degende júz adam sıatyn ústel. Aq dastarhannyń ústi qısaby joq tamaqtyń, sharaptyń túrleri... Qaıyrboldynyń kózi buldyrap ketti.

— Úı ózińdiki, — dedi qyz, — Qalaǵan ýaqytyńda kelesiń, qalaǵanyńsha jaılaısyń.

Ekeýden ekeý otyryp jaqsylap tamaqtanǵan. Birneshe daıashy únsiz qyzmet qylǵan.

— Al endi mán-jaıdy túsindirińiz, — dedi Qaıyrboldy sál shalqaıyńqyrap otyryp, — Meni bekerden beker ákelmegen shyǵarsyz bul jerge.

Qyz ornynan turdy.

— Er sońymnan.

Ekeýi uzyn dálizben júrip jer astyndaǵy qabatqa tústi. Qyzyl aǵashtan shaýyp shyńyltyrmen qaptalǵan aýyr esik ózinen ózi ashylǵan. Bular kúńirenip turǵan taǵy bir úlken bólmege kirdi. Samaladaı jaryq. Qabyrǵany jaǵalaı ornatylǵan qısapsyz sóreler. Bıikke qansha ketetini, bólmeniń alǵa qaraı qansha sozylatyny belgisiz.

— Bul bólme osylaı sozylyp baryp gıperkeńistikke, ıaǵnı, sheksizdikke ketedi, — dedi qyz.

Qaıyrboldy jan-jaǵyna úreılene qarady.

— Al, endi tanysýǵa bolady, — Qyz jaqyndap kelip Qaıyrboldynyń kózine kózin qadaǵan, — Men Bektorymyn.

Qaıyrboldy úndemeı tura berdi.

— Iá, ıá, sol baıaǵy periniń qyzy Bektorymyn, — degen qyz, adamnyń oıyn oqıtyn ádetimen, — Ájeń talaı aıtyp bergen «Er Tóstik».

— Men sizden sharshadym, — dedi Qaıyrboldy, — Qoryqqannan sharshadym.

— Qorqatyn sebebiń — sende júrek joq, — dedi Bektory.

— Meniń júregim eshqaıda ketken joq, — dedi Qaıyrboldy túrshigip, —Ózimde.

Bektory sál únsiz qaldy.

— Qazaqta qorqaq adamdy júregi joq adam deıdi, meniń aıtaıyn degenim osy ǵana, — degen sodan soń, — Árıne, sende júrek dep atalatyn nárse bar. Biraq sendegi júrek tek qandy ary-beri aıdaıtyn múshe ǵana. Erteńgi kúndi oılap sarǵaıǵan, bitpes úreıden ábden jansyzdanǵan bir japyraq et qana.

— Osy, adamnyń júregi degen qyzyq nárse, — degen taǵy da Bektory, — Ózi bar, ózi joq. Ózi joq, ózi bar.

— Sózińiz jumbaq, — dedi Qaıyrboldy, — Birin túsinip, birin túsinbeı turmyn.

Bektory kóńilsiz jymıdy.

— Aıtaıyn degenim, júrek, bar bolǵanda — joq. Ol, ózi joq bolǵanda ǵana bar.

Qaıyrboldy Bektorynyń júzine tańdana qaraǵan.

— Mysaly, osy seni-aq alaıyqshy. Sen ózińmen birge daıashylyqta júrgen qyzdy súıesiń. Esiń kete súıesiń. Árbir júrgen júrisin, ár sóılegen sózin tamashalap eljirep turasyń. Biraq sóz aıtýǵa batpaısyń. Sebep? Sebep, keýdeńdegi júrek dep atalatyn zıandy múshe aıtqyzbaıdy asyqtyq sózińdi, ıaǵnı, júregiń bar, biraq joq. Mysaly, talaı ret áli jetken adamdar kóshede saǵan tili tıdi, qıanattap ketti. Óziń jumys isteıtin túngi restoranda baı klıentter talaı ret qorlap, jábirlep ketti. Sen osynyń birde-bireýine jaýap qata almadyń? Nege? Óıtkeni, keýdeńdegi júrek dep atalatyn túkke de keregi joq nárse tilińdi baılady, aıtqyzbady. Iaǵnı, júregiń ózi bar, ózi joq. Seniń basyńnan ótken azǵantaı ómiriń — ketken ese men kek, taptalǵan armannyń tarıhy.

Bektorynyń bet qaratpaı sóılegen sózinen eseńgirep qalǵan Qaıyrboldy qabyrǵaǵa súıengen.

— Eshkim de... meniń ishimdi... bulaı aqtarmap edi.

Taǵy da únsizdik ornady.

— Al sol júrekti... bar qylý úshin, ne isteý kerek, — dedi bir kezde Qaıyrboldy.

Bektory short kesti.

— Bar qylý úshin ol júrekti joq qylý kerek!

Qaıyrboldy Bektoryǵa burylǵan.

— Iaǵnı...

— Iaǵnı, ol júregińdi maǵan berýiń kerek, — dedi Bektory.

— Qalaısha? — Qaıyrboldy taǵy da ańyryp qalǵan, — Men ólip qalmaımyn ba?

— Uǵyspadyq, — dedi Bektory, — Biz qazir fánı dúnıede turǵan joqpyz. Osyny qalaı túsinbeısiń.

— Sonda biz qaıdamyz? — dedi Qaıyrboldy, — Myna úı... myna baılyq...

— Sen osy úıdiń tabaldyryǵyn attaǵanda-aq fánıden ketkensiń, — dedi Bektory, — Sen qazir óńińde emessiń. Anyqtap aıtatyn bolsam, biz qazir seniń túpsanańda otyrmyz.

— İshimde osynsha saltanat bar ekenine eshqashan senbes edim, — dedi Qaıyrboldy daýsy dir etip.

— Sender, adamdar ózderińdi ózderiń bilmeısińder. Túk te bilmeısińder. Osy búkil dúnıe, ne kerektiń barlyǵy, búkil ǵarysh ózderińde ekenin, ózderińniń ishterińde ekenin bilmeısińder, — Bektory taqaý keldi, — Sonymen júregińdi maǵan beresiń ǵoı?

— Al ornyna? — dedi Qaıyrboldy.

— Al ornyna mármár júrek salyp berem, — dedi Bektory, — Men seniń júregińdi keýdeńnen aýyrtyp alaıyn dep jatqam joq. Mármár júrekke kelisseń boldy. Sol sátte júregiń ózinen-ózi maǵan kóshedi.

Bektory sórelerdi aralap ketti.

— Mine, qara. Mynaý óziń biletin adamdardyń júrekteri. Mynaý, sen jumys isteıtin restorannyń bastyǵynyń júregi.

Qaıyrboldy qyzdyń sońynan erip otyryp qaıran qalǵannan tanbady. Bankilerde áldebir suıyqtyń ishine salynǵan júrekter. Bektory ıeleriniń attaryn atap kele jatyr. Qaıyrboldy ózi tanıtyn birneshe kedenshi ofıserlerdiń, polısıa qyzmetkerleriniń, jumys babymen aldaryna barǵan taǵy da talaı úlken sheneýnikterdiń júrekterin kórdi. Olardyń, adamǵa degen aıaýsyzdyǵynyń, zorlyq-zombylyqtarynyń syryn endi túsingen. Adamdardyń bir-birine nege qıanat jasaıtynyn uqqan.

— Mine, barlyǵynyń júregi osy jerde deýge bolady, — Bektory sórelerdi ıegimen nusqady, — Mármár júrek yńǵaıly. Birdi-ekili adam bolmasa óziniń tiri júregin izdep kelgen eshkim joq.

— Barlyǵy bolǵanda qalaı? — dedi Qaıyrboldy, — Bul jerde qansha adamnyń júregi tur?

— Álmısaqtan, dúnıe jaratylǵannan bergi adamdardyń barlyǵynyń júregi, — dedi Bektory. — Búginde kózi tiri adamdardyń barlyǵynyń júregi osy jerde dese bolady. Sen sıaqty azǵantaı ǵana adam óz júrekterimen júr.

— Al óz júregimmen qalsam she? Júregimdi sizge bermesem she? — dedi Qaıyrboldy.

— Óziń bilesiń, — dedi Bektory, — Óz qalaýyńda. Baıyrqa men baılyqta bolǵyń kelse júregińnen qutyl. Búgingi bostandyq, búgingi azattyq pen erkindik — aqshada. Azat bolǵyń kelse, erikti bolǵyń kelse, júregińnen qutyl. Al qalǵan kúnińdi kiriptarlyqta, quldyqta ótkizgiń kelse — osy júregińmen qal. Qaıtalap aıtaıyn, bári de óz qalaýyńda.

Qaıyrboldy qınala oılanyp turyp qaldy.

— Túsinem, — dedi Bektory, — Mursat bereıin. Shyǵa turaıyn.

Bektory shyǵyp ketti. Qaıyrboldy eki qolymen shekesin syǵymdap, meńireıip qansha otyrǵanyn bilmeıdi.

— Ata-babanyń arýaǵy, kómektesseńder qaıda qaldyńdar, — dedi aqyrynda tistenip, — Mine, men aıanyńdy, járdemińdi kúte-kúte sharshaǵan jetim qozy, óz nesibemdi tatýǵa kettim.

Sodan soń esikke qarap qatty daýystaǵan.

— Bektory, men daıynmyn!

— Kelisetinińdi bildim ǵoı, — dedi Bektory kirip kele jatyp.

— Ne isteý kerek? — dedi Qaıyrboldy.

— Eshteńeniń de keregi joq, — dedi Bektory, — Kelisseń boldy.

Qaıyrboldy oń qolyn keýdesine qoıdy.

— Kelistim.

— Jetkilikti, — dedi Bektory, — Júregiń mende.

Ekeýi saltanat bólmesine qaıtyp kelgen.

— Meniń úmbetim boldyń, — dedi Bektory, — Endi biz osyny toılap kóńil kóteremiz.

Daıashylar eki bokalǵa sharap quıdy. Qaıyrboldy ortalaı ishti. Murynnyń qanyndaı qoıý kúreń sharaptan neshetúrli jemis pen jıdektiń hosh ıisi shyǵady. Daıashy taǵy toltyrǵan. Bul joly túbine deıin ishti. Sodan soń taǵy ishti... Taǵy ishti... Jáne ishti... Odan keıin ne bolǵanyn bilmeıdi.

Kózin ashyp óziniń qaıda ekenin túsinbeı uzaq jatqan. Aqyryn turyp jan-jaǵyna qarady. Aerovokzaldyń janyndaǵy jupyny páterine múldem uqsamaıdy. Úıdi qarap shyqty. On bir bólme eken. Bir-birine uqsamaıdy. Bólmeniń bireýi qymbat taspen qaptalǵan bolsa, bireýi zaty túgil aty da belgisiz aǵashpen kómkerilgen. Birneshe jerde telefon apparattary tur. Vana kózdiń jaýyn alatyn qara mramormen bezendirilgen. At shaptyrym as úı. Ústel ústinde bir shısha tur. Birden tanydy. Bul jumys isteıtin túngi restorannyń baı klıentteri ǵana ishetin qymbat sharap. Bir bokal sharapty qaǵyp salǵan. Basy ilezde shaıdaı ashyldy. Osy kezde telefon shyr ete qaldy. Aqyryn alyp qulaǵyna tosqan.

— Alo.

— Bul Qaıyrboldy myrza ma eken, — dedi ar jaqtan Bektory.

Qaıyrboldy qýanyp ketti.

— Iá, men, men ǵoı. Bir jumbaq saraıda jatyrmyn.

— Ol seniń úıiń, Qaıyrboldy, — dedi Bektory, — Zaldaǵy ústeldiń ústinde úlken sary sómke jatyr ǵoı. Qujattyń barlyǵyn sonyń ishinen taýyp alasyń. Kerek qylǵanda meni oılasań boldy, jetip kelem. Al jaıla úıińdi. Jańa ómirdiń qyzyǵyn kór.

Telefon syrt etip óshti.

Qaıyrboldy sary sómkeniń ishindegi qaǵazdy ústeldiń ústine tóge salyp shetinen qaraı bastaǵan. Zańdastyrylǵan úıdiń qujaty. Sodan soń... sodan soń «Merkýrıı» halyqaralyq qarjy júıesiniń depozıtteri, shveısar bankisiniń depozıtteri. Depozıtter, depozıtter, depozıtter... Qaıyrboldy jan-jaǵyna urlana qarady. Ózinen basqa eshkim joq. Tús kórip otyrǵam joq pa dep ózin-ózi shymshyp kórdi. Óńi. Óńinde bolyp jatyr!

Ústel ústindegi kálkýlátordy alyp depozıtterdi eseptegende aqylǵa sımaıtyn mıllıondaǵan dollar bolyp shyqty.

— Boldy! — dedi aıqaılap, — Qosh bol, kedeılik, qurdymǵa ket, joqshylyq!

...Jańa ómirin menshik ıelenýden bastady. Áýeli ózi jumys isteıtin restorandy qalanyń mańaıyndaǵy, alys aımaqtardaǵy, et, kókónis, jemis-jıdek óndirip, ósirip jetkizip turatyn sharýashylyqtarymen qosa satyp aldy. Kezinde ózine teperish kórsetken basshylardy, ózine unamaıtyn adamdardy áı-shaıǵa qaramaı jumystan bosatty. Eshkim qarsylyq qylmaǵan, qujattaryn alyp ún-túnsiz kete bergen. Sol kúni bunyń qolastyna kelip restorannyń dırektory bolyp bekitilgen Sársen dosy qarsylasyp kórmek boldy.

— Qaıyrboldy, «Keń bolsań, kem bolmaısyń» degen, keshire salsań qaıtedi, — degen dosy, — Burynǵy jaýdan adal dos joq, esińde bolsyn. Kóbiniń bala-shaǵasy bar degendeı.

— Olar kimdi aıapty, — dedi Qaıyrboldy kúlip, — Kerek bolsa seni de qyzmetten bosatam. Bar, jumysyńdy iste.

Sodan soń janyna sheteldiń tilderine jetik, jón biletin birneshe adamdy alyp dúnıeni aralap saırandy saldy. Az jyldyń ishinde barmaǵan jeri qalmady. Parıj, London, Rım, Madrıd, Amsterdam... Muhıttan ótip Nú-Iork, Tokıo, Gonkongqa bardy... Álemdegi eń iri býrjýazıalyq kýrorttardyń kóbinde boldy... Qyzyq úshin Reseı olıgarhtary tańdap alǵan Kýrshevelde eki apta bolyp Shveısarıanyń qysqy kórkin tamashalap qaıtqan. Jáne barlyq jerde «Merkýrııdiń», shveısar taǵy basqa bankterdiń sıqyrly kredıt kártishkesinen aqsha toqtaýsyz tógiledi, esikter ózderinen ózderi ashylady, qyzmet óz-ózinen kórsetiledi. Aqsha ákeletin bostandyqtyń ne ekenin endi túsingendeı.

Janyndaǵy kómekshileri dúnıeniń qaı túkpirinde júrse de Almatyda ne bolyp jatqanyn Internet arqyly bilip berip otyrady. Bul kezde Sársen dárejesi ósip endi Qaıyrboldynyń is basqarýshysy bolyp taǵaıyndalǵan.

— Shef, kelgende aıtatyn áńgime bar, — degen birde, Parıjge telefon shalǵan Sársen.

Qys boıy demalyp kóktemgi Almatyǵa qaıtyp kelgende isker jigit aldyna úlken másele qoıǵan.

— Árıne, seniń kapıtalyń rentaǵa, prosentke ómir súrýge jetip jatyr, — dedi Sársen, — Biraq prosentke tirshilik keshken rante bolý saǵan jaraspaıdy.

— Sonda ne isteý kerek? — dedi Qaıyrboldy.

— Biz endi aqsha satýmen aınalysýymyz kerek, — dedi Sársen sıgaranyń hosh ıisti tútinin burq etkizip.

Qaıyrboldy oılanyp qaldy.

— Iaǵnı, kredıtpen aınalysý kerek qoı, solaı ma?

— Durys aıtasyń, — dedi Sársen, — Sen «Merkýrııdiń» eń baı klıentteriniń birisiń. Kelisip Almatydan bir ofıs ashsań.

Qaıyrboldy kúldi.

— Banktiń klıenti fılıal, ofıs ashqanyn qaıdan kórdiń?

Sársen de kúldi.

— Nıetiń bolsa boldy, bárin de jasaýǵa bolady.

— Bank aksıa satpaıdy ǵoı. Men ol jerde klıent qana bola alam, — dedi Qaıyrboldy.

— Olaı bolsa salǵan aqshamdy búkil prosentterimmen qaıtaryp alam de, — dedi Sársen, — Olar ózderi de kredıtpen aınalysady. Al sen pálenbaı mıllıon dollardy qaıtaryp alasyń. Árıne, «Merkýrıı» qaıyrshy bolyp qalmaıdy, biraq qarymy, múmkindigi sonsha aqshaǵa azaıady. Oıymsha, sen osyny aıtsań, olar Almatyǵa júgirip kelip bárin ózderi jasap beredi.

Sársen qolmen qoıǵandaı qylyp aıtypty. Birneshe aıǵa sozylǵan zańdastyrý jumystarynan keıin Qaıyrboldy nesıe beretin banktiń ıesi bolyp shyǵa keldi. Endi bir dollary ilezdiń arasynda on dollarǵa aınalatyn boldy. Alǵashqyda nesıe surap kelgenderdi ózi qabyldaıtyn. Keıinnen qaptaǵan kómekshiler barlyq jumysty óz moıyndaryna alǵan. Asa iri kredıtti ǵana bunymen aqyldasady. Al usaq-túıek bolyp jatqannan tolyq beıhabar.

Ózi jaıly, qolastyndaǵy bank júıesi jaıly baspasózde neshetúrli syn maqalalar jazylyp jatqanyn emis-emis estıtin. Biraq bul kezde Qaıyrboldy jerdiń tartylys kúshi áser etpeıtin orbıtaǵa shyqqan, eshbir zańǵa baǵynbaıtyn adamǵa aınalǵan. «Barǵa barsha beredi» degendeı, ústi-ústine tógilgen qısapsyz aqsha týystyq sezimdi de, ardy da, uıatty da, bárin umyttyrǵan. Baq qonǵan kúni taksı jaldap qala túbinde turatyn atasy men ájesiniń úıine bardy. Tún ishi edi. Tanys qaqpanyń aldyna kelip uzaq turdy. Biraq óz boıynan eshqandaı sezim taba almady. Qyzyq dedi qaıran qalyp. Áke-sheshemnen es bilmeıtin kezimde aırylyppyn. Kempir-shal... atam men ájem tárbıelep ósirdi. Ákem de, sheshem de osylar edi. Biraq nege júregim selt etpeıdi. İshimde nege yqylas-peıil joq. Mynaý turǵan jupyny úıden, bastan ótken kiriptar ómirden nege jırenem... Bilmeımin... Áıteýir myna qaqpaǵa kirgim kelmeıdi... Osyny ǵana bilem.

Burylyp júre bergen. Odan keıin ómirdiń qyzyǵyna toly qarbalas bárin umyttyrdy. Tek bir ret, joly túsip, janynda qanshama kúzetshi-oqqaǵarlary bar, áldeneshe mashına bolyp aýyldyń ortalyq jolymen syrnaılatyp-kerneıletip ótip bara jatqanda, Sársen artyna burylyp: — Aıtpaqshy, seniń ájeń osynda turmaýshy ma edi. Hali qalaı eken ol kisiniń? — degende sasyp qalyp, shopyrǵa belgi berip toqtatqan. Mashınadan túsip, oqqaǵarlarynyń birine júz dollar aqsha berip, ata-ájesiniń adresin aıtyp qoıa bergen. Sodan keıin esine alǵan emes.

Bul kezde qolastyndaǵy bank alpaýytqa aınalǵan. Alǵan nesıeni qaıtara almaı qanshama adam barynan aırylyp tilenshige aınaldy, qanshama oshaqtyń oty óshti. Bankke qarsy qanshama qylmysty is qozǵaldy, biraq para berýdiń, korrýpsıanyń tehnıkasyn jete meńgergen Qaıyrboldy, bir jýrnalıs jazǵandaı «qandaı jaýynnan bolsa da shylanbaı qurǵaq shyǵatyn». Jaza kórmeý adamdy azdyrady. Bárin satyp alyp úırengen Qaıyrboldy basqada múdde bar, namys bar, tirshilik bar dep bilmeıtin. Jer betinde men jáne meniń tilegim men qalaýym ǵana bar deıtin.

Birde, pálenbaı ýaqyt suranyp júrip qabyldaýǵa ázer ilingen adam kelgen aldyna. Ashań, aq shashty. Kózi reńsiz. Ábden sharshaǵany, júdegeni kórinip tur. Kire óziniń qıyn jaǵdaıǵa urynǵanyn aıtyp jalynyp-jalbarynǵan.

— Nesıe aldyńyz ǵoı? — dedi Qaıyrboldy, — Qaıtarýdyń merzimi keldi ǵoı?

— Iá, keldi, — dedi ótinish ıesi. — Biraq bıznes sondaı nárse. Onda prognoz bolmaıdy. Ne bolatynyn aldynala bile almaısyń. Taǵy bir merzim kesheýildetseńiz. Men mindetti túrde qaıtaram.

— Kepilge ne qoıyp edińiz? — dedi Qaıyrboldy.

— Páterim men búkil bıznesimdi qoıǵan edim, — dedi aq shashty adam, — Aıańyzshy. Meni emes, bala-shaǵamdy aıańyzshy. Erteń tentirep ketemiz ǵoı. Siz de qazaqtyń balasy emessiz be.

— Jaraıdy, — dedi Qaıyrboldy ústel ústindegi noqatty basyp.

Esikten Sársen kirdi.

— Myna adamnyń kredıtin kesheýildetýge jarlyq shyǵar, — Qaıyrboldy ótinish ıesine meńzegen, — Árıne, jańa prosent belgileńder.

Aq shashty adam qýanǵanynan jylap jibere jazdady.

— Rahmet, aınalaıyn, — degen kózindegi qaımyjyq jasty súrtip, — Bul jaqsylyǵyńdy eshqashan umytpaımyn.

— Jaqsy. İske sát, — dedi Qaıyrboldy.

Sársenge, sen qala tur degendeı belgi berdi. Aq shashty adam shyǵyp ketti.

— Qansha kredıt alyp edi? — dedi Qaıyrboldy.

— Bes júz myń dollar, — dedi Sársen. — Bıznesi sátsiz bolyp...

— Biz endi, jylap-eńirep kirgenderge keńshilik jasaı beretin, aqsha shashatyn mesenat emespiz, demeýshi emespiz, — Qaıyrboldy kerilińkirep otyrdy, — Biz bankpiz.

— Durys aıtasyń, — dedi Sársen.

— Sondyqtan eshqandaı kesheýil bolmasyn, — dedi Qaıyrboldy, — Zalogqa ne qoıdy, zań jolymen alyńdar. Sodan keıin aıtarym, budan bylaı bundaı ótinish ıeleri maǵan kirmeıtin bolsyn. Qaptaǵan qyzmetker ne úshin otyr. Sol jaqtan qaıtarylsyn. Meniń aldyma kelmesin.

— Qup bolady, — dedi Sársen.

Budan keıin dırektorlar keńesiniń tóraǵasy Qaıyrboldyǵa usynyspen kelgen adamdar ǵana kirgiziletin boldy. Aryz aıtýshylar kelýin toqtatty. Ózi tómen tap, ótinish ıesi bolyp júrgende kórgen qorlyqtaryn umytqan joq. Sol ótken ómir tájirıbesi boıynsha qolastyndaǵy banktiń qabyldaý bólmelerinde, operasıalyq zaldarynda qandaı qıanattar istelinip jatqanynan tolyq habardar bolatyn. Biraq ne estise de, ne bilse de selt etpeıtin.

Adamnyń degeni emes, Allanyń degeni bolady eken. Kóktemniń shýaqty kúni meımanhanada belgilengen bir syrly kezdesýge asyǵyp kele jatqan. Krem tústes «Bentlı» zymyrap kelip meımanhananyń aldyndaǵy shaǵyn alańǵa buryla bergende qatar-qatar tireýdeı qylyp sý shashyp turǵan fontannyń tasasynan qolynda shelegi bar bir bala júgirip shyqty. Shopyr tejegishti aıamaı basqan. Biraq bári de zaıa eken. Bala soqqydan avtomobıldiń kapotyna shyqty da eki qolyn jaıyp baryp bir qaptalǵa qulap tústi.

— Ne istediń sen? — dedi Qaıyrboldy aıqaılap, — Nege osynsha qatty keldiń?

— Keshirińiz, aǵa, — dedi óńi shúberekteı qýarǵan shopyr, — Myna jerden atyp shyǵatynyn kim bilgen.

Jerde jatqan balanyń janyna jurt jınalyp qaldy.

— Jaraıdy endi, — dedi Qaıyrboldy, — Bolary boldy. Birdeńe qylyp qutylarmyz. Áýeli kóreıik.

Bular topqa taqaǵanda balanyń janynda júresinen otyrǵan meımanhananyń shveısary ornynan turyp qynjyla bas shaıqaǵan.

— Áttegen-aı. Osy jerde mashına jýyp kúnin kórip júrgen bala edi. Sondaı jaqsy edi ózi.

Sodan soń Qaıyrboldynyń aldynda ıile qaldy.

— Marhamat. Kirińiz. Sol baıaǵy ózińizdiń jaqsy kóretin bólmeńiz. Daıyn tur.

Qaıyrboldy jurtty kıip-jaryp balanyń janyna bardy.

— Tiri me?

— Joq, — dedi turǵandardyń biri. — Ólip qalǵan sıaqty.

Balanyń betine úńilgen Qaıyrboldy kenet aıqaılap jibere jazdap, ózin-ózi áreń tejegen. Bala bunyń ózinen aınymaıdy eken! Ázer júrip mashınanyń janyna keldi. Esikti ashyp taǵy turdy.

— Qaıtamyz, — dedi sodan soń, otyryp jatyp.

Shopyr sál ańyryp qaldy, artynsha uıqydan oıanǵandaı asyǵys mashınany otaldyrdy.

...Úıge júgirip kirgen Qaıyrboldynyń aldynan aspaz áıel shyqqan.

— Myrza...

— Qoıa turyńyz, — dedi Qaıyrboldy qolyn siltep, — Ekinshi qabattaǵy kabınetke sıgara, kofe, konák keltirińiz.

Aspaz áıel suraǵandaryn aldyna ákep qoıǵanda meńireıip otyrǵan Qaıyrboldy konáktiń bótelkesin dereý ashyp jóppeldeme birneshe bokaldy toltyryp ishken. Iesiniń bundaı ádetin buryn kórmegen aspaz áıel ernin jymqyryp tómen qarady.

— Keshki jańalyqtan kórgen shyǵarsyńdar, — dedi Qaıyrboldy aspaz áıelge qarap.

— Iá, kórdik, — dedi aspaz áıel, — Biraq biz senbedik. Sizdiń olaı etýińiz múmkin emes.

Qaıyrboldy taǵy bir bokaldy toltyryp ishti.

— Baıǵus, áıteýir tiri eken, — dedi aspaz áıel. — Myrza, búgingi qonaqtarǵa ne daıyndaýymyz kerek.

Qaıyrboldy selk ete qaldy.

— Tiri deısiń be? Qaıda eken?

Aspaz áıel qýanyp basyn ızegen.

— Iá, tiri. Biraq aýyr eken. Reanımasıada. Sonymen búgingi qonaq...

— Qonaǵyńdy qoıa tur, — dedi Qaıyrboldy, — Jandosty shaqyr.

Azdan soń osy úıdiń ulanǵaıyr sharýasyn basqaratyn Jandos kirdi.

— Shaqyrdyńyz ba, — dedi elýlerdegi jyly júzdi adam.

— Jandos, jaǵdaı bylaı, — dedi Qaıyrboldy, — Anaý búgingi apatqa túsken bala qaı aýrýhanada jatyr sony bil. Sodan soń meniń atymnan Sovmınniń aýrýhanasymen sóıles te, balany sonyń reanımasıasyna aýystyr. Qansha aqsha, qandaı kómek kerek, bárin uıymdastyr. Tyndyrǵannan keıin aıtarsyń.

* * *

Qaıyrboldy reanımasıa bólmesine kirgende shashyn qyraý shalǵan, jas óńdi dáriger ornynan turyp qarsy júrgen.

— Ótinem, — degen bıazy daýyspen, — Reanımasıa jalǵasyp jatyr. Bala sıstemanyń astynda. Bir ret qana qarańyz. Eshteńege qol tıgizbeńiz. Shyǵyp ketińiz.

Túngi shammen jaryqtanǵan bólmege kirip balanyń janyna otyrǵan Qaıyrboldy kópke deıin qaraýǵa júregi daýalamaı basy salbyrap otyrǵan da qoıǵan. Esiktiń syrtynda turǵan dáriger jótelip belgi bergende aqyryn kóz qıyǵyn tastady da yńyrana terbelip ketti. Bala kezinde óz basynan ótken bir hıkmet kóz aldyna kelip tura qalǵan. Birinshi klasty bitirgen. Jaz. Qaıyrboldy shópshilerdiń aýylynda qaıraqshy atasyna kómektesedi. Birde maıa salyp júrgen jigitter Qaıyrboldyny sýsyn alyp kelýge jumsaǵan. Qolyna ashyǵan kóje quıylǵan bıdon ustaǵan Qaıyrboldy ózine qaraı zymyrap kele jatqan jeńil mashınany kórdi. Birden tanyǵan. Sovhoz dırektorynyń «Volgasy». Yǵysyp joldan aýlaqtaý turǵan. Biraq yrjalańdap jalǵyz kele jatqan shopyr Qaıyrboldyny «Volganyń» oń qaptalymen aıamaı soǵyp ótken. Esin jıǵanda joldyń ústinde jatyr eken. Shoshynǵan atasy, — Balam-aý, máshıne kele jatqanda joldan shyǵyp turmaısyń ba, — dedi bunyń ústi-basyn sıpalap, — Qudaıǵa shúkir, aman qaldyń.

Reanımasıadan shyqqannnan keıin bir jyl boıy synǵan súıekterin bitirip emdegen. Qaıyrboldy aýylǵa múgedek bolyp oraldy. Óziniń joldan aýlaqta turǵanyn dáleldeı almaǵan. Zań oryndaryn jolatpaı, aýyl arasyndaǵy ǵana sot bolǵan. Shopyr eshteńeni moıyndamady.

— Aıdalada turǵan adamdy mashınamen qýyp júrip qaǵatyndaı meni jyn uryp ketip pe, — degen ádetinshe yrjalańdap, — Kórdińizder ǵoı, joldyń ústinde jatty.

Keıinnen aýyldyń bir jigiti bulardyń úıinen shaı iship otyryp, —

— Borashty bilemiz ǵoı, — degen, — Balany qaǵyp, sodan soń joldyń ústine jatqyzyp qoıǵan ǵoı. Bıdondaǵy kóje jıyrma metr jerde tógilip jatyr. Kim senedi bundaıǵa. Átteń zań durys bolsa, sottatýǵa bolar edi. Amal ne.

— E, bularǵa ne isteı alasyń, — dep edi sonda atasy kúrsinip, — Nashardyń kórgen kúni sol, áne.

Qaıyrboldy balanyń betine qaıta úńilip, kóńili buzyldy. Kishkentaı álsiz deneniń ajalmen alysyp, jannyń áne-mine úzilip keteıin dep jatqany kórinip tur. Táltirektep dálizge shyqty. Dáriger qoltyǵynan súıep tahtaǵa otyrǵyzdy.

— Sabyr etińiz. Áli úmit bar. Kimińiz edi?

Qaıyrboldy daýsy qarlyǵa jaýap qatty.

— Eń jaqyn adamym.

— Júrińiz, meniń kabınetime baraıyq, — dedi dáriger.

Qaıyrboldyny bólmege ertip kirip, aldyna jarty staqan spırt qoıdy. Ústine sý qosty.

— İshińiz, bundaıda paıdasy tıedi.

Qaıyrboldy iship saldy. Qaltasynan alúmını konteınerge salynǵan sıgarany sýyrdy.

— Bola ma?

— Iá, sizge bolady, — dedi dáriger.

Qaıyrboldy hosh ıisti tútindi qushyrlana jutyp az otyrdy.

— Dáriger, tyńdańyz, — dedi sodan soń, — Ótinem. Joq, jalbarynam. Osy balany qutqaryńyz. Bar ónerińizdi salyńyz. Ókinbeısiz. Qandaı dári kerek, qansha aqsha kerek, qysylmańyz, aıtyńyz, bárin berem. Tek tiriltińiz. Eger osy bala tiri qalsa men búkil ómirińizdi qamtamasyz etem. Mynaý aýrýhanany sheteldiń eń ozyq tehnıkasymen jabdyqtap berem. Tek baryńyzdy aıamańyz.

— Bul bizdiń paryzymyz, — dedi dáriger, — Qoldan kelgenniń bárin de isteımiz. Al siz, endi úıińizge qaıtyńyz. Demalyńyz.

Bir apta boıy bel sheshken joq. Qyzmetke barmady. Kúni boıy úıde, aýrýhanadan habar kútip, meńireıip otyrady da qoıady. Segizinshi kúni túske qaraı dáriger telefon soqqan.

— Quttyqtaımyn, — degen tolqynysyn jasyra almaı, — Balańyz ajaldy jeńdi. Biraq óte álsiz. Taǵy biraz jatýy kerek.

Júrýge jaraǵanda balany úıine aldyrdy. Ábden saýyqqannan keıin mán-jaıdy suraǵan. Qalanyń túbinde Tuzdybastaý degen jerde turady eken.

* * *

Bular bir jaǵyna jantaıyp jatqan qaqpany ashyp kirip kelgende aýlada samaýyr tutatyp jatqan kári áıel qolyndaǵy kerneıdi jerge túsirip alyp, aýzy ashylyp turyp qalǵan. Sodan keıin kelip balany bas salǵan.

— Jaryǵym-aý! Qulynym-aý! Qaıda júrsiń! Asylym! Men seni izdedim ǵoı! Aıryldym dep jyladym ǵoı! Jylaı-jylaı kózim sýaldy ǵoı!

Kórshiler jınalyp qaldy. Aýlanyń syrtynda turǵan altynmen aptaýly mashınalarǵa, qymbat kıingen bir top adamǵa, kórisip jylap jatqan ana men balaǵa qarap ań-tań. Bir aqsaqal adam: — Áı, Jumaǵaısha, qoı endi. Balańnyń tiri ekenine qýanbaısyń ba, — dep basý aıtqan, — Myna adamdardy qańtaryp turǵyzyp qoıǵanyń ne? Úıge kirgizseıshi.

Jupyny úıde keshke deıin qonaq bolǵan.

— Balamdy aman alyp qalypsyz. Rahmetten basqa ne aıtaıyn sizge, — degen Jumaǵaısha qoshtasarda,— Bar bolsam at mingizer edim. Batamen alqaǵannan basqa ne keledi qoldan.

— Rahmet, eshteńeńizdiń keregi joq, — dedi Qaıyrboldy, — Odan da men qolqabys qylaıyn sizderge.

Erteńine kabınetke Sársendi shaqyrtty.

— Anaý áıeldiń búkil jaǵdaıyn bilshi, qandaı kómek kerek eken, qalaı kómektesýge bolady, — degen dosynyń betine qarap otyryp, — Eki kúnde osy sharýany tyndyrshy.

— Shef, onyń biletin eshteńesi joq, — dedi Sársen, — Anyqtap ta qoıdym. Bul, baıaǵyda, osydan tórt jyl buryn bizden kredıt alyp kúıip ketken adam. Sonyń úıelmeni. Áıeli, balalary.

— Ol kim? — dedi Qaıyrboldy, — Bizden kim nesıe almady. Qaısysy este qaldy deısiń. Onyń ústine, men keıinnen, iri kredıt alatyndarmen ǵana kezdestim ǵoı.

— Esińizde bolar, aq shashty, ashań kelgen adam. Nesıeni qaıtarýdy kesheýildetseńizder dep kelgen, — Sársen ústel ústindegi jáshikten bir sıgara alyp tutatty.

— Odan keıin ne istedik? — dedi Qaıyrboldy.

— Ne isteýshi edik, — dedi Sársen, — Kepilge qoıǵan úıin, bıznesin, bárin aldyq.

Qaıyrboldynyń sanasynda bir qaqpaq sart etip ashylǵandaı boldy. Aq shashty júdeý adamnyń, neshe aı turyp bunyń qabyldaýyna ázer ilingeni, osy kabınette turyp qalaı jalynyp-jalbarynǵany, óziniń ol adamdy aldap shyǵaryp salǵany, bári esine túsken.

— Bes júz myń dollar alǵan. Bárin et bıznesine salǵan. Bir úıir jylqy alyp baqtyryp qoıǵan. Sodan soń aıaqastynan jut bolyp maly qyrylyp qalǵan. Mine, sol sebepti saǵan jolyǵýǵa kelgen ǵoı, — Sársen ornynan turyp terezeniń janyna bardy.

— Álsiz adam ǵoı, — dedi sózin jalǵap, — Páterinen, bıznesinen aırylǵannan keıin kóp uzamaı qaıtys bolǵan. Áıeli, bala-shaǵasy qaladan aýylǵa kóshken. Turmystaryn óziń kórdiń ǵoı. Anaý áıel seni tanyp otyr. Tek kóńilińe qarap eshteńe demedi. Onyń ústine balasyn ólimnen alyp qaldyń.

— Ol balany ólimnen alyp qalǵan men emespin, — dedi Qaıyrboldy, — Kóresi jaryǵy bar degen sóz. Odan keıin, ol, dárigerlerdiń eńbegi.

Ornynan turyp kabınetti ary-beri kezip uzaq únsiz júrdi. Ústelge eki judyryǵyn tirep kúrsinip taǵy turdy.

— Bylaı isteımiz, — dedi taǵy bir sıgarany tutatyp, — Eresek, kámeletke tolǵan balasy bar ma?

— Iá, — dedi Sársen, — Bar.

— Búkil bıznesin qaıyryp berý kerek, — Qaıyrboldy ornyna otyryp tez-tez jarlyq bere bastady, — Bizge ketken páterine parapar páter alyp berińder. Qaladan. Sodan soń baıaǵydaǵy bes júz myń nesıeni zańdastyryp qoldaryna ustatyńdar. Sodan soń...

— Shef, bir otbasyna osynyń ózi jetip artylatyn ıgilik, — degen Sársen. — Osymen toqtaıyq.

— Jaraıdy, — dedi Qaıyrboldy — Osy sharýalardy tyndyr. Taǵy da tilekteri bolsa kóre jatarmyz.

...Úıge kelgennen soń kabınetke tósek saldyrdy. Biraq uıyqtamady. Kórer tańdy kózben atqyzǵan. Balalyq shaǵyn, túrin kóre almaı ketken ákesi men sheshesin, bar-joǵy belgisiz atasy men ájesin, sońǵy alasapyran segiz jyl ómirin oılady. Tańerteń tastúıin bekingen. Shaıyn bappen asyqpaı ishti. Jaqsylap qyrynyp, dýsh qabyldady. Muzdaı kıindi. Sodan soń mashınaǵa minip taýǵa qaraı tartqan.

Tanys jolmen júrip otyryp izdegenin tez tapty. Záýlim úıdiń bólmelerinde tyrs etken dybys joq. Sol baıaǵy baılyq pen saltanat. Zalda jasaýly dastarhan. Eshteńege qol tıgizgen joq. Dálizben júrip jerasty uraǵa keldi. Qyzyl aǵashtan shapqan esik dybyssyz ashyldy. Qaıyrboldy jap-jaryq bólmege kirip qabyrǵa boılaı sozylǵan sórelerdiń janyna taqaǵan.

— Keldiń be? — dedi tanys daýys.

Qaıyrboldy selt etken joq. Jaımen buryldy. Bektory.

— Iá, keldim, — dedi.

Daýsy sezimsiz shyqty.

— Bilgem, — Bektory eljireı jymıǵan, — Qaıtyp kelgen sanaýly adamnyń birisiń. Sol úshin rızamyn.

— Mynalar eshqashan qaıtpaıdy, — Iegimen sórelerdi meńzedi, — Júreksiz júrgen unaıdy eken. Júreksiz júrgennen sharshamaıdy eken, jalyqpaıdy eken. Kóbi qurdymnyń shetinde tur. Al kóbi qurdymǵa baıaǵyda qulap ketken.

Kenet jer-dúnıe solq ete qaldy. Qaıyrboldy jan-jaǵyna qaraǵan.

— Bul kele jatqan apattyń belgisi, — dedi Bektory

— Neniń apaty? — dedi Qaıyrboldy úreılenip.

— Jannyń, rýhtyń, ımannyń apaty, — Bektory Qaıyrboldynyń janyna keldi.

— Bektory, ýaqyt ótip bara jatyr, — degen Qaıyrboldy.

Bektory alaqanyn Qaıyrboldynyń keýdesine tıgizdi.

— Mine, qaıtardym.

Sol sát Qaıyrboldynyń boıyn baıaǵyda umyt bolǵan sezimder kernep jónelgen. Qýanysh ta, qaıǵy da, súıinish te, qamryq pen muń da bar edi qaıtyp kelgen túısikte.

...Syrtqa shyqqan Qaıyrboldy mashınasyn kóre almady. Artynsha ústindegi óziniń burynǵy qarapaıym kıimin tanyp, bárin túsinip, rahattanyp turyp kúlgen. Sodan soń Medeýdiń jolymen tómen qaraı asyǵyp jóneldi Almatyǵa.

Ol keıin ájesimen keshý aıtysyp tabysady, atasynyń tórt jyl buryn dúnıeden qaıtqanyn estip qaıǵyrady, aqyrynda ózi súıgen qyzǵa júregi daýalap asyqtyq sózin de aıtady. Biraq bunyń bári keıin bolady. Al qazir ol Almatyǵa, óziniń Almatysyna asyǵyp bara jatyr edi.

* * *

Saǵyndyq oıanǵannan keıin kórgen túsin paıymdap óziniń kim ekenin esine túsire almaı uzaq jatqan. Qyzyq dedi myrs etip. Men nege túsimde basqa adam boldym. Basqa adam bolǵanyna, Qaıyrboldy degen adam bolyp ómir keshkenine záredeı kúmán joq, sebebi sol adam bolyp týǵanyna, basynda sol taǵdyrdan basqa taǵdyr bolmaǵanyna ımandaı sendi. Sebebi, ol jerde Saǵyndyq degen adam joq edi. Atymen joq edi. Bul dúnıege jaratylmaǵandaı. Biraq men basqa adammyn ǵoı dedi qaıran qalyp. Nege túsimde meniń ómirimnen eshqandaı nyshan joq. Nege Qaıyrboldymyn. Nege restoranda qyzmet qylatyn daıashymyn. Men Saǵyndyq Tileshev, shyndyǵynda qazaq teledıdarynda qatardaǵy telejýrnalıst-redaktor bolyp qyzmet etpeýshi me edim.

Bir shyny kofe iship jumysqa attandy. Kele sala kúndelikti qarbalasqa kirip ketken. Tústiń shamasy edi. Kóshege shyǵyp kelgen qyzmettes qyz redaksıaǵa daýryǵyp sóılep kirgen.

— Áı, Saǵyndyq, foıede seni bir qyz tosyp tur. Takaıa krasavısa. Erkek túgili áıel ǵashyq bolǵandaı.

Saǵyndyq shashyn asyǵys túzep jiberip syrtqa bettedi. Teris qarap turǵan qyzdy birden tanyǵan. Selt etken joq, qoryqqan joq.

— Amansyz ba, Bektory.

Bektory burylyp jylushyraı kúlgen.

— Amansyń ba, Saǵyndyq.

Ekeýi syrtqa shyqty.

— Qaıda baramyz? — dedi Saǵyndyq.

— Kavaler degen atyń bar emes pe, — dedi Bektory, — Osy mańaıdaǵy bir kafege baraıyq.

— Qarsy bolmasańyz «Almaty» restoranyna baraıyq, — Saǵyndyq qyzǵa qolyn usynǵan.

Kún edáýir ystyq bolǵanymen restorannyń ishi salqyn eken. Daıashy dastarhan mázirin aldaryna qoıyp ketip qaldy.

— Men shaı ishsem bolady, — dedi Bektory.

Saǵyndyq jeńil-jelpi tamaqqa tapsyrys berip, shylymyn tutatyp, ornyǵyp otyrdy.

— Seniń kúıińdi túsinem, — degen Bektory az únsizdikten keıin, — Meniń izdep kelip saǵan jolyǵýym, odan keıin basyńnan ótken ótkelek, bunyń bári aqylyńa ázer sıyp tur. Suraq suraýǵa boıyńdaǵy týabitti mádenıetiń jibermeıdi. Sol sebepti barlyǵyn men ózim aıtyp bereıin.

Bektorynyń daýsy qol sozym jerdegi jumyr tastan qalanǵan bulaqtyń syldyrymen jarasyp, ertegideı terbep jónelgen.

— Adamzat óziniń osy jolǵa qalaı túskenin, búgingi kúıine qalaı jetkenin bilmeıdi. Sebebi aqyly kemis. Adamzat búgingi ahýalyna bir kúnde kelgen joq. Jáne adam, ınsan, álmısaqtan arǵy kóne dúnıede múldem basqa bolǵan. Aq pen qara, jalǵan men aqıqat, jamandyq pen jaqsylyq degendi senderdiń mıy aýysyp ketken fılosoftaryń oılap shyǵarǵan. Dúnıede óz betinshe turǵan jamandyq ıakı jaqsylyq bolmaıdy. Qandaı da bolmasyn sóz ıakı is óziniń aıtylýynyń nemese tyndyrylýynyń yńǵaıyna qaraı jaman, ıa jaqsy bolyp shyǵýy múmkin. Aqyldy táýiptiń tilektestikpen aıtqan ótirigi aýyrýǵa shıpa bolady. Osyny ótirik dep kórshi. Álemdegi eń izgi degen aqıqat, anturǵan munafuqtyń aýzynan shyqqanda bylǵanysh keptegi jalǵan sóz bolyp shyǵady. Budan keıin ony qalaı aqıqat sanaısyń.

Búginde sender jamandyq, ótirik, jalǵan dep sanaıtynnyń barlyǵy kóne dúnıede jaqsylyqtyń, shyndyq pen aqıqattyń jartysy, solarǵa aparatyn jol sanalǵan. Senderdiń uǵymdaryńdaǵy jyn menen peri, shaıtan men sheráli, ázázil, kóne dúnıede izgilik jolyndaǵy perishte ataýlynyń syńarlary bolyp sanalǵan. Ol kezdegi adam qur sózge emes — naqty iske senetin, isti ǵana shyn sóz sanaıtyn. Kóne adamnyń oıy, sózi jáne isi bir jerden shyǵatyn. Qudaıdyń sózi men isi sıaqty. Sodan keıin jerdi ǵana emes, búkil bolmysty astań-kesteń etken sumdyq apat keldi.

Bektory aldyna qoıylǵan shaıdan bir urttap az únsiz qaldy.

— Ol ne apat? — dedi Saǵyndyq, — Qaıdan kelgen?

Bektory muńaıa jymıǵan.

— Aspannyń syryn kim bilgen. Bul zaýaldyń nelikten kelgenin, bolmystyń qaı túkpirinen bizge qaraı atylǵanyn kúni búginge deıin eshkim aıtyp bere almaıdy. Áıteýir keldi, bárin kúıretti de ketti. Adam, perishtege teńesken izgi edi, ımandy edi, aqyly qıyrdaǵyny shalatyn kemel edi. Biraq osy álemdik, ǵaryshtyq apattan keıin adamzat baqytsyz bolyp qaldy. Aqyly kemis, jarymjan bolyp qaldy. Kemis aqyl zorlyq-zombylyqqa ákeldi. Osynyń bári asqyna kele aqyrynda búgingi keneýsiz qıanatqa ulasty. Osynyń saldarynan, biz, adamnyń kókiregine, kóńiline perishtemen qatar, teń uıalaǵan biz — periler, jyndar, sońynda jamandyq ıesi bolyp shyqtyq. Alaıda, bizdiń atymyz ózgergenmen zatymyz ózgermedi. Jaratqan Ie moınymyzǵa artqan mindetti adal atqaryp kelemiz.

Bektory jalt etip Saǵyndyqqa bir qaraǵan.

— Ne aıtqyń kelgenin túsinem. Dúnıege jamandyqtan ne paıda demeksiń ǵoı. Janynda jamandyq turmasa jaqsylyqtyń jaqsylyq ekenin qaıdan bilesiń. Qarsysynda jalǵan men ótirik turmasa aqıqattyń aqıqat ekenin nendeı tıanaqqa súıenip bildiń. Joldyń serti — adasý, adasyp baryp túzelý. Eki túrli páktik bar. Bireýi anadan týǵandaǵy, kúná men zına, qıanattan beıhabar, tájirıbesiz, minezsiz páktik. Ekinshisi, bu dúnıeniń barlyq satylarynan qan keship júrip ótken, ótse de laılanbaı qalǵan páktik. Adam bolyp qalam deseń osynyń bárinen ótýge, osynyń bárin kórýge mindettisiń. Mine, osy qasiretti ótkelektiń bárinen ótkizetin, biz, jyndar, periler.

— Sózińiz asyl, Bektory, — dedi Saǵyndyq tómen qaraǵan kúıi, — Tek bir ǵana túıtkil bar. Men nege basqa adamnyń kebin kıdim, osy túsiniksiz.

Bektory shaıyn iship otyra berdi.

— Aıtaıyn, — dedi sodan soń kúrsinip, — Dúnıe barǵan saıyn qıyndap, adamdardyń bir-birine degen kóńili barǵan saıyn sýyp barady. Qazaqtan peıil ketti. Buryn jaqsylyǵy asyp-tógilgen, tóńirektegi jurttyń bárine pana bolyp, sharapaty jetken qazaq, endi ózine qaıyrym qyla almaı otyr. Sen Qaıyrboldynyń taǵdyryn keshtiń. Qaıyrboldy bolyp kedeıshiliktiń qorlyǵyn da, baılyqtyń ıgiligin de kórdiń. Asyp-tasqan meımananyń nege aparyp soǵatynyna da kóziń jetti. Sen óziń múldem tanymaıtyn adamnyń taǵdyryna telindiń. Bógdeniń taǵdyryn óz taǵdyryńdaı keshkendikten sen sol Qaıyrboldyny endi ózińdeı kóresiń. Urpaq endigi jerde bir-birine osyndaı baýyrmal bolmasa, ómir súrý qıyn bolady.

Bektory ornynan turdy.

— Aman bol, Saǵyndyq.

— Bektory, ketpeńizshi, — dedi Saǵyndyq meńireıip otyryp.

— Meni ketedi dep kim aıtty, — dedi Bektory jymıyp, — Men senimen ǵana amandasyp turmyn. Óıtkeni saǵan endi meniń keregim shamaly. Men elden ketpeımin. Eshqashan da. Periniń qyzy Bektory qazaqqa ámanda kerek.

Esikte bir sát qana bógelip, qolyn bulǵady. Sodan soń basyn bıik ustap, shyǵyp júre bergen.

* * *

...Saǵyndyq túngi restoranǵa kelip shetki stolǵa otyrǵan. Terezeniń aldynda sóılesip turǵan qyzdardyń bireýi janyna keldi.

— Ne buıyrasyz?

— Maǵan Qaıyrboldy qyzmet qylsa dep edim, — dedi Saǵyndyq, — Onyń ústeli qaı jerde?

Daıashy qyz tańdana qaraǵan.

— Qaıyrboldy deısiz be? Ol kim?

Endi Saǵyndyqtyń tańdanatyn kezegi keldi.

— Kimi qalaı? Osy restoranda jumys isteıtin daıashy.

Daıashy qyz ádeppen jymıǵan.

— Keshirińiz, bul bir túsinispeýshilik. Qaıyrboldy degen daıashy bizde eshqashan bolǵan emes.

— Men on jyldan beri osy restorandamyn, — degen odan keıin, — Zavzaldy shaqyraıyq. Múmkin sol kisi biler.

Zaldyń meńgerýshisi, qalyń qaıratty shashyn qyraý shalǵan, egdeleý kelgen deneli adam eken.

— Qaıyrboldy Namazbekov deısiz be, — dedi mańdaıyn ýqalap, — Laqap aty emes pe eken?

— Joq, azan shaqyryp qoıǵan aty — dedi endi kúlkisi kele bastaǵan Saǵyndyq.

— Onda keshirińiz, — Meńgerýshi qolyn jaıdy, — Men otyz bes jyldan beri osy qyzmettemin. Ondaı adam eshqashan bolmaǵan bizde.

Saǵyndyq ornynan turdy.

— Jaraıdy, mazalaǵanym úshin keshirim ótinem.

— Otyryńyz, dám tatyńyz, — dedi meńgerýshi.

— Kelesi joly, — Saǵyndyq syrtqa bettedi.

Kóńilinde eshqandaı kúmán, eshqandaı saýal qalmaǵan.

— Sen peri emessiń — perishtesiń! — degen, samaladaı jarqyraǵan Almatynyń túngi kóshelerin tamashalap kele jatyp, — Jasa, Bektory!

* * *

«Men zamanymda kedeılikti de, baılyqty da kórdim. Basyma neler kelip, neler ketpedi. Kedeı edim. Kedeı bolsam da kóńilimmen baı edim. Baı boldym, Baı bolsam da — kedeı boldym. Aqshasy kóp qaıyrshy boldym. Tastan saraı saldyrdym, altyndy ýystap shashtym. Biraq keýdemdegi júregim de tas edi. Mine, men qazir eshkimnen artyq ta emespin, kem de emespin. Tirshiligim bir basyma jetedi. Esesine keýdemde tiri júregim bar. Kóńilimde adamdarǵa degen qurmet pen yqylas-peıil bar...

Saǵyndyq qalamyn qoıyp, ústelden sheginińkirep otyrdy da terezege qarady. Qalyń baqtyń ar jaǵynan Almatynyń ǵajaıyp tańy atyp kele jatyr edi.

---