InfoHub Logo

Kóbelek qýyp oınap júrgen balalar ádettegideı aspanda ushyp bara jatqan samolettiń artynan tura júgirdik. Bizdiń aýyldyń tóbesinen kúnde osylaı samolet ushady. Biz kún saıyn sol ushaqtyń artynan tura júgiremiz. Jáne ár kez osy bir jattandy sózdi aıtamyz. Barlyǵymyzdyń da daýysymyzda kádimgideı jalynysh bar. Almaty túgili myna turǵan aýdan ortalyǵyna da ala ketpesin bilemiz. Biraq bizdiń boıymyzdaǵy sol bir “birde bolmasa birde ala ketetin shyǵar” degen úmitimiz sóngen emes. Sol úmittiń jetegimen taǵy da aspandap ushyp bara jatqan samolettiń artynan júgirip bara jatyrmyz. Amal ne atańa nálettiń samoleti qansha jalynyshpen aıqaıǵa basyp, artynan qýsaq ta bizdi bul joly taǵy da ala ketpedi.

Júgire-júgire sharshap, barlyǵymyz da aýyldyń syrtyndaǵy jalǵyz terektiń kóleńkesine otyra kettik. Bárimiz únsizbiz. Tek qıalı Daryn ǵana ár nárseni armandap otyr. Ózi bir butaǵyna qonaqtap alǵan terekti nusqap:

— Shirkin, myna terek jaı ǵana terek bolmaı, alma aǵashy bolǵanda ǵoı, — dedi. Ol aıtyp aýyz jıǵansha Erbol:

— Ol aǵashtyń alma aǵashy bolmaǵany da durys boldy. Báribir sen ol almalardy kókteı jep taýysar ediń, — dedi. Onyń ol kekesinin Erlik jalǵady:

— Sen ishińe ıe bola almaı, shesheń baıǵus kúndiz-túni seniń shalbaryńdy jýýmen áýre-sarsańǵa túser edi.

Erboldyń kekesininiń jany bar. Bizdiń aýylda alma ósken emes. Bir de bir úıde alma aǵashy joq. Tek Ábin atanyń úıinde ǵana órik ósetin. Sol óriktiń eń qurymasa bir jyl sarǵaıyp piskenin kórgen emespiz ǵoı. Gúli túsip, tastaǵan túıinshekter sál úlkeıe bastaǵan kezinde biz urlyqty bastaımyz da terektiń ushar basyndaǵy sońǵy órikti jegen túni aıaqtaımyz. Ábin ata qansha qorysa da órikterin “jaýdan” qorǵap qalǵan emes. Biz túnniń jarymynan bastap, tań sholpany týǵanǵa deıin júrsek te, ár tún saıyn onnan, besten jesek te aınalasy eki aptanyń ishinde taýysyp bitetinbiz, sol beıshara órikterdi. Eger bizge “ózi qyshqyl, ózi kók” degen jumbaq jasyrsańyz, biz ony tez taýyp alamyz. Onyń jaýaby árıne órik. Sol órikterdi kókteı jep taýysyp júrgendikten shyǵar bizdiń uǵymymyzda órik degen kók bolady. Jáne onyń dámi tátti emes, qyshqyl bolady dep túsinetinbiz. Óriktiń tátti bolatynyn jáne onyń túsiniń kók emes sary ekenin Erliktiń Shonjy qalasyndaǵy ápkesi kelgende ǵana bilip, tań-tamasha bolǵanbyz. Mine, Erboldyń Darynǵa aıtqan kekesininiń osyndaı syry bar edi.

Kún tóbege kóterilgende ystyqqa shydamaı sýǵa túspek bolyp, eski kópir jaqqa qaraı bet aldyq. Bulardyń ishindegi eń kishisi men edim. Basqalary menen bir jas, eki jas úlken. Tipti tórt jas úlkenderi de bar. Degenmen kórshi bolǵandyqtan barlyǵymyz dos bolyp ylǵı birge oınaıtynbyz. Úlkendikterin paıdalanatyn bolsa kerek olar maǵan ylǵı álimjettik jasap júredi. Daryn kúndegideı júgirip kelip arqama minip aldy. Ara-tura: — Shúý, sary esegim, — dep tebinip qoıady. Ony kótermeske mende shara joq. Kótermeımin deseń urady. Taıaq jegennen góri osylaı arqama mingizip alyp, myqshyńdap esek bolǵanym artyq. Ol meniń arqama jaıǵasyp alyp janynda erip kele jatqan “jaıaý áskerlerge“ suq saýsaǵyn shoshaıtyp mańǵazdanyp áńgime soǵyp keledi. Daýysy ózinshe salmaqty:

— Darvınniń ilimine súıenetin bolsaq, bizdiń barlyǵymyz da maımyldan jaratylǵanbyz. Meniń de, seniń de, onyń da arǵy atalarymyz maımyl bolǵan. Eńbektiń arqasynda biz osylaı adam bolyp qalyptasqan ekenbiz.

— Ottapsyń, — dedim shydamaı ketip, ony ústimnen aýdaryp tastap.

Mine, sodan bastalǵan taıtalas biz ózen boıyna jetkenge deıin jalǵasty. Balalardyń birazy meni qostap, birazy Darynnyń jaǵyna shyqty. Daryn men Darvınniń ilimin qostaǵan Erlik:

— Men de solaı oılaımyn. Óıtkeni Erbolǵa qarańdarshy, — dedi. Barlyǵymyz Erbolǵa qaradyq. Shyndyǵynda Erbol dosymyz beti tompaıyp, qulaǵy qalqaıyp, jaq súıekteri shodyraıyp maımylǵa uqsaıtyn. Jáne terekten terekke sekirgende oǵan eshkim ilese almaıtyn. Onysy azdaı ózi sál búkshıip eńkishteý júretin. Bir qyzyǵy ony barlyǵymyz atyn atamaı “maımyl” dep mazaq qylatyn edik. Keıde erkeletip “maımysh” deıtinbiz. Ol dálel retinde sony alǵa tartty.

Biz ary talasyp, beri talasyp bir sheshimge kele almadyq. Týra bıge júgingen daýshylar qusap barlyǵymyz ózen jaǵasynda qoı baǵyp júrgen Toıboldy moldaǵa baryp, daýymyzdy aıtyp, sheship berýin suradyq. Toıboldy ata Darynnan:

— Adam maımyldan jaratylǵan degendi saǵan kim aıtty? — dedi. Daryn:

— Bıologıadan beretin Qarlyǵash apaı aıtty,—dedi. Sol kezde ashýyna minip alǵan molda atamyz Darynǵa:

— Onda sen bıolog apaıyńa aıtyp bar. Maımyldan bir jaratylsa aqyly soǵan jetken Qarlyǵash apaıyń men sondaı adamdy kelin qylyp otyrǵan sonyń komýnıs qaıynatasy jaratylǵan shyǵar. Basqala-rymyz topyraqtan jaratylǵanbyz. Balshyqtan ılen-genbiz, — dedi.

Sonymen daýymyzdy sheship alyp, sýǵa túsip jatqanbyz. Daryn ózen jaǵasyndaǵy balshyqtarmen oınap otyrǵan. Qasyna jaqyndap barsaq balshyqtan adamnyń sulbasyn jasap jatyr eken. Kádimgideı aıaq-qoly, basy men keýdesi bar adamnyń poshymyn jasapty. Óziniń arǵy atasynan qan arqyly kelgen músinshilik qasıetin barynsha salsa kerek, myna balshyq adamynyń bet-beınesi de quddy tiri adamdikindeı eken.

Biz qaıtyp bara jatqanda ol:

— Eı, Qudaıshyldar! Mine, balshyqtan ıledim adamdaryńdy ádemilep. Erteńge deıin tursyn. Imam atalaryńnyń aıtqany ras bolsa erteń osy bala bizben birge sýǵa túsip, oıynymyzǵa qosylady. Atyn “Adam-Ata” dep qoıamyz. Sodan keıin ol óziniń bir tal qısyq qabyrǵasyn sýyryp alyp, ózine “·aýa Ana” jasaıdy. Sol ekeýinen sender sıaqty kóp-kóp urpaq taraıdy, — dep kekesinmen kúldi.

Biz barlyǵymyz úıge qaraı kettik.

Ertesi kúni tórt kózimiz túgel shomylýǵa keldik. Jol boıynda Darynnyń balshyq adamyn sóz qyldyq. Biz barǵanda bir bala sýǵa shomylyp júretin sıaqty kórinip ketti. Barsaq Darynnyń adamy sol keshegi balshyq qalpynda eken. Tipti, onyń ústine at aýnasa kerek, byt-shyty shyǵypty. Biz sony áńgime qylysyp turǵanda molda atamyz keldi. Men ol kisige kesheli bergi tirligimizdi baıandap berdim. Atamyz qamshysyn alyp tura umtyldy.

— Atańa nálet kúnáїarlar! Sender adam jaratatyndaı Qudaı emessińder. Senderge ondaı qudiretti kim beripti. Qudaı ǵana jarata alǵan, — dep barlyǵymyzdy qamshynyń astyna aldy. Arasynda kúnási joq men de kettim. Biz sol qamshydan keıin “adam operasıasyn“ qaıtyp jasaǵan emespiz. Topyraqtan jaratylǵan-dyǵymyzǵa ımandaı sendik. Tek keıin qaıtadan topyraqqa aınalatynymyzdy oılaǵanda kóńilimiz qulazyp qaldy. Shirkin, adamdar ólmeı júre beretin bolsashy. Meniń balań túısigim sol kezde topyraqqa degen qudiretti sezingendeı boldy. Eger biz topyraqtan jaratylǵan bolsaq, biz nege sol topyraqty taptap júrmiz. Meniń boıymda belgisiz bir qorqynysh paıda bolyp, topyraqty taptaýǵa batylym barmady. Taptamasqa taǵy amal joq. Adamdardyń topyraqta izi qalatyny sol eken-aý. Biz topyraqtan jaraldyq. Jáne taǵy topyraqtan nár aldyq. Topyraqsyz bizdiń kúnimiz qarań. Men jerden bir ýys topyraq alyp mańdaıyma bastym. Al dostarym bolsa ózen jaǵasynda bir-birine sý shashyp oınap júrdi.

Aıtpaqshy sýǵa túsýge bizben birge qyzdar da keletin. Árıne, qyzdar syrt kıimderimen túsedi. Bir kúni bizdiń aýylǵa aýdan ortalyǵynan Súırik esimdi qyz keldi. Ol da bizdiń kórshi qyzdarǵa qosylyp sýǵa túsýge baryp júrdi. Jáne nege ekenin qaıdam, sol qyz basqalardy mensinbeı júrip, maǵan kóńili tústi. Múmkin júzim jyly bolǵan shyǵar. Álde eshkimde joq “adıdasyma” qyzyqty ma eken? Áıteýir sol qyz maǵan jaqyn júrdi. Ol kelgeli beri Daryn da maǵan tıisýin qoıyp, tynyshtalyp qalǵan. Buzyq bolyp kóringisi kelmese kerek. Biz shomylatyn ózen aýyldan qashyqtaý edi. Sol ózenge barǵansha jáne qaıtar jolda da men Súırikti qushaqtap júrdim. Qushaqtaǵanda, salmaq salmaı oń qolymdy onyń ıyǵyna tastap qoıamyn. Basqa qyzyqtyń dámin tata qoımaǵan men úshin sonyń ózi úlken lázzat edi. Daryn, shirkin, sony da qyzǵanyp, jan tappaıdy-aý. Bir qyzyq jeri sýǵa túsip bolǵannan keıin Súırik maǵan kalgotkimdi syǵysyp jibershi deıtin. Ekeýmiz toǵaıdyń ishine kirip, tasalaý jerge baryp, sonyń kalgotkisin syǵatynbyz. Kún saıyn syǵysyp júrdim. Endi onyń yńǵaısyzdaý ekenin bilemin. Adamnyń namysyna keletin uıattaý tirlik ekenin balań kóńil sezbeıdi emes, sezedi. Deı turǵanmen ózgelerdiń ishinen seni tańdap alyp, ózin qushaqtatyp júrgen qyzdyń aıtqanyn qalaı oryndamassyń. Onyń ústine shynymdy aıtsam kalgotki syǵysý ózime de ishteı unaıtyn sıaqty. Osylaı kúnder óte berdi. Bir kúni tynysh júrgen Daryn maǵan qaıtadan tıisýdi bastady. Sóıtsem oǵan qyzǵanyshy maza bermepti. Kúndegideı ózenge bet alyp bara jatqan kezimizde ol meni jeke shaqyryp alyp:

— Qashanǵy sen syǵysasyń. Súıriktiń kalgotkisin búgin men syǵysamyn. Sen syǵyspaımyn dep aıt, — dedi.

Men kelisimimdi berdim. Endi she? Uryp úırengen judyryq qańǵyp júrip taǵy da tıip ketýi múmkin ǵoı. Ádettegideı shomylyp bitken kezde Súırik maǵan qarap:

— Buırabas, kalgotkimdi syǵysyp jibershi, — dedi.

— Joq, óziń syǵyp ala salshy. Nege ekeni syǵysqym kelip turǵan joq, — dedim. Shyntýaıtyna kelsek syǵysqym kelip-aq tur ǵoı. Biraq “senarı” boıynsha osylaı isteýime týra kelip tur. Syqqyzbasym syqqyzbastyń keri bolyp tur da. Osy sátti paıdalanǵan Daryn ornynan ushyp turyp:

— Onda men syǵysaıyn, — dep Súıriktiń janyna jetip bardy. Biraq Súırik ol kútkendeı istegen joq. Kerisinshe basyn mańǵazdana kóterip:

— Rahmet. Búginshe syqpaı-aq kıe salaıyn, — dedi de burylyp ketip qaldy. Ol meniń bulaı isteýimniń sebebin bilgendikten de ádeıi osyndaı qadam jasasa kerek. Daryn bolsa turǵan ornynda qatty da qaldy.

Qaıtar jolda Súırik maǵan erteń ketetinin aıtty. Men únsiz jolyń bolsyn degendeı qyldym. Al ol bolsa meniń bul nemquraıdylyǵyma ókpelegendeı bolyp:

— Sen ne meni jaqsy kórmeısiń ba? — dedi. Men oǵan ózimniń jaqsy kóretin altynshy “b” klasynda oqıtyn qyzym týraly aıtyp berdim. Súırik biraz jer únsiz júrdi da:

— Ol qyzdy qaıtesiń. Ol senen úlken ǵoı. Onyń ústine onyń jigiti bar eken, — dedi. Men oǵan:

— Meıli bola bersin. Men ony jaqsy kórip júre berem. Keıin jigitimen ursysyp qalǵanda menimen júredi. Soǵan deıin kútemin, — dedim. Bir kezde Súırik meniń kózime kózin qadap turyp:

— Túnde men seni túsimde kórdim, — dedi.

— Ne istep júr ekenbiz?

— Aıtpaımyn, ony qaıtesiń.

— Járaıdy aıtpasań aıtpaı-aq qoı. Tek sol túsińde kórgenińdi óńimizde qaıtalaıyq, — dedim. Súırik kúlip jiberdi de:

— O—o—o,.. qýyn qara…— dedi.

Biz sol túni tań atqansha uıyqtaǵan joqpyz. Klýb jaqtaǵy parktiń ishindegi sákide otyrdyq. Tań atyp kele jatty. Sol kezde ǵana meniń batylsyz-dyǵymnan sharshaǵan Súırik:

— Sen meniń túsimdegini óńimizde qaıtalaıyq dep ediń ǵoı, — dedi. Men oǵan:

— Iá, solaı dep aıtqanmyn. Túsińde ne bolyp edi? — dedim. Ol maǵan kúle qarap:

— Betimnen súıip alǵansyń,.. — dedi. Men onyń betinen súımek bolyp umsyna bergenimde ol maǵan jalt qarap edi, ernim onyń betine emes ernine tıip ketti…

Arada aı ótti me, jyl ótti me, kún ótti me bilmeımin. Múmkin sanaýly mınýttar, tipti sekýndtar ótken bolar. Áıteýir uzaq ta qysqa tátti sát ótti. Ol maǵan asylyp turǵan qalpynda kózin ashyp:

— Sen meniń túsimde ernimnen súıgen joq bolatyn-syń, — dedi. Endi óń men tústiń ortasynda turǵan adam neni ajyratyp jarytsyn, jarqynym-aý. Múmkin osylaı shatasqanymyz da jaqsy bolǵan shyǵar.

Ekeýmizdi osynaý shyryn sátten onyń apasynyń aıqaıy oıatty. Etegine súrinip-jyǵylyp:

— Ittiń ǵana qyzy-aı, qaıda júrsiń? Túni boıy seni izdep uıyqtamadym, — dep attandatyp kele jatyr eken. Qasynda meniń sheshem bar. Ekeýmiz qasha jóneldik. Ekinshi kósheni aınalyp baryp, ekeýmiz de úıdi-úıimizge kirip kettik. Bul túni biz Súırik ekeýmiz ǵana emes, onyń apasy men meniń sheshem de uıyqtamady. Bul tún osy kóz ilmegen tórteýdiń ekeýi úshin lázzatqa, ekeýi úshin azapqa toly boldy.

Ol sol kúni óziniń aýylyna ketip qaldy. Qatty jaqsy kórmesem de kádimgideı baýyr basyp qalyptym. Shomylýǵa barǵym kelmeı eriksiz bardym. Sýǵa túsip júrgende Daryn maǵan soqtyǵyp, daýysyn akterlarsha qubyltyp:

— Tólegenjan, Jibek ketip Jaıyqtyń sýy tartylǵandaı bolyp otyrsyń ba? Qulazyǵan kóńilińe em bolar, kel sýǵa tús, — dep tıisti. Men Darynnyń kelekesine qalǵym kelmeı ketip qalýdyń amalyn tappaı turǵam. Aspannan taǵy da samolet ushyp bara jatty. Bul jolǵy baǵyty bizdiń aýyl jaq eken. Men sony paıdalanyp samolettiń artynan tura júgirdim.

— Eı, samolet, samolet, Almatyǵa ala ket.

---