InfoHub Logo

Baqyt degen — seniń bala kúnderiń,

Baqytsyz-aq baqytty bop júrgeniń.

                                              M. Maqataev

Úlken qalanyń shaǵyn kóshesi. Burynyraqta áldebir orystyń atymen atalǵan. Birneshe jyl buryn el tanıtyn batyr atamyzdyń aty berildi. Basqany bilmeımin, ózimiz osy kósheniń turǵyny ekenimizdi maqtan tutamyz. Bul kósheniń boıynda orys ta, káris te, uıǵyr da turady. Degenmen qazaǵy kóbeıip keledi...

Biz osy joldyń boıymen Talshyn ekeýmiz kúnige eki márte qatynaımyz. Tańda úıden balabaqshaǵa, keshte balabaqshadan úıge qaraı júrip ótetin jolymyz — osy. Biraq bizdiń jyldamdyǵymyz eki baǵytta eki túrli bolady. Óıtetin sebebimiz, erteńgilik Talshyn balabaqshadan keshigip qalmaý úshin múmkindiginshe jyldamyraq júrýge tyrysamyz. Keıde ýaqytymyzdan kesh oıanyp qalsaq, onda tipti az-kem júgirýimizge de týra keledi. Al keshte asyqpaı aıańdaımyz. Óıtkeni, biz qaı ýaqytta barsaq ta, Talshynnyń mamasyna báribir. Eń bastysy keshki asqa úlgersek bolǵany. Mamamyz segiz jarymnan keshigip qalsań, kirgizbeı qoıatyndaı tárbıeshi Janar apaı emes.

Qystyń qatý minezi qaıtyp, kóktemniń jaımashýaǵy belgi bere bastaǵan jaıly kún edi. Búgin de kúndegi ádetimiz boıynsha balabaqshadan shyǵyp, úıge qaraı asyqpaı aıańdap kelemiz. Talshyn ádettegideı ár nárseni surap, mazamdy alýda. Keıde tym-tym suraǵyshtap ketkende ashýlanyp qalamyn. Biraq bilmekke qumarlyǵy ekenin eskere otyryp, yqylassyz bolsam da, jaýap berýge tyrysamyn. Ár kún saıyn ártúrli taqyrypty sóz etemiz. Jáne bir qyzyǵy, biz myna kúni mynadaı taqyrypta sóılesemiz dep josparlamaımyz. Bizdiń jol boıyndaǵy áńgimemizdiń ne jaıynda bolatyny da aıaq astynan týyndaıdy. Búgingi áńgimemiz oılamaǵan jerden Jaratýshy ıemiz jaıynda boldy. Talshyn áýdem jerde turǵan pravoslavtardyń shirkeýin ıegimen nusqap:

— Áke, anaý orystardyń Qudaıynyń úıi me? — dedi.

— Nege olaı dediń? — dedim suraǵyna suraqpen jaýap berip.

— Óıtkeni, sheshem qazaqtar baratyn meshitti Allanyń úıi deıdi ǵoı.

— Qyzym, Qudaı jalǵyz. Ár ulttyń jeke-jeke Qudaıy bolmaıdy. Eger qazaqtyń óz Qudaıy, orystardyń óz Qudaıy bolatyn bolsa, onda bizdiń elimizdiń ózinde 130 Qudaı bolatyn edi. Ol durys emes. Olaı bolmaıdy eshýaqytta. On segiz myń ǵalamdy jaratqan bir ǵana Qudaı bar. Orysty da, qazaqty da jaratqan — bir Alla.

— Ańdar men qustardy she?

— Ańdar men qustardy da, barlyq ósimdikter men jándikterdi de sol Alla jaratqan.

— Onda nege bólek-bólek meshit salǵan.

— Óıtkeni, Qudaı bireý bolǵanmen, senimder ár túrli.

— Qudaı meshittiń ishinde otyrady ma?

— Joq, Jaratqan ıemiz aspanda, jeti qat kókte.

— Onda nege meshitti Allanyń úıi deıdi?

— Óıtkeni, ol jerde adamdar Allaǵa qulshylyq jasaıdy.

Talshyn biraz ýaqyt únsiz qaldy. Onyń ne oılap kele jatqanyn bilemin. Jaratqan ıemiz jaıyndaǵy jaqsy oılaryn bólmeýge tyrysyp, men de óz oılarymmen jeke qaldym.

— Áke, — dedi Talshyn bir ýaqytta julyp alǵandaı.

— Áý.

— Biz Qudaıdy kóre alamyz ba?

— Iá, kóre alamyz.

Talshyn meniń jaýabyma qatty qýandy. Qýanǵany sol — bet-júzi alaýlap shyǵa keldi. Qyzyq, bala túgili keıde bizder — úlkenderdiń ózi Allanyń nurly dıdaryn kórmekke qushtarlana bermeıtinimiz anyq qoı. Ómirinde birde-bir ret ol jaıynda oılanyp kórmegen adamdar qanshama. Talshyn julyp alǵandaı:

— Sonda qashan, qaıdan kóremiz? — dedi.

— Oǵan deıin kóp ýaqyt bar, qyzym. Ol úshin adamdar tártipti bala bolyp ósip, úlkeıgende jaqsy adam bolyp ómir súrýi kerek. Sodan keıin úlken ata, apa bolǵan kezinde jany aspanǵa ushyp ketedi. Sol jaqta Allany kóredi, — dedim. Endi ǵana es jıyp, dúnıeni tanı bastaǵan qyzyma aqyrzaman jaıynda qozǵamaı-aq qoıaıyn dep sheshtim.

— Eger tártipti bala bolmasa, úlkeıgende jaqsy adam bolmasa, kórinbeıdi me sonda?

— Iá, nashar adamdarǵa kórinbeı qoıady.

Ol taǵy da únsiz qaldy. Naqty ne oılap kele jatqanyn bilmesem de, shamalaı alatyn sıaqtymyn. Rasynda da ol jańaǵy oıdyń tóńireginen alystamaǵan eken.

— Áke, onda Alla Dımaǵa kórinbeıtin shyǵar.

— Nege olaı dediń?

— Óıtkeni, ol degen tártipsiz bala. Tobymyzdaǵy qyzdardyń shashyn julyp, balalarǵa tıisip, jylata beredi.

— Joq, Talshyn. Olaı deýge bolmaıdy. Onyki jaı ǵana aqymaqtyq. Nemese essiz erkelik. Jaratýshy Allanyń meıirimi sheksiz. Jáne sonshalyqty keshirimdi. Ol Dımanyń aqylsyzdyǵyn keshiredi. Bar bolǵany Dıma úlkeıgende jaqsy adam bolsa bolǵany.

— Meniń ájem jaqsy adam boldy ǵoı. Alla ájeme kórine me?

— Árıne, kórinedi.

— Onda men de ómir boıy ájem sıaqty jaqsy adam bolamyn.

Bizdiń bul áńgimemiz kezekti baǵdarshamǵa kelgende ǵana úzildi. Oılanyp kele jatyp baıqamaı qalsam kerek, qyzym qolymnan tartyp:

— Áke, qyzyl janyp tur ǵoı, — degende baryp qana shoshyp oıanǵandaı qalt tura qaldym.

— Qyzyl janǵanda toqtaımyz. Sary janǵanda daıyndalamyz. Jasyl janǵanda júremiz. Bizge Janar apaı solaı dep úıretken. Al endi júreıik, jasyl jandy.

Talshyn ekeýmiz aq jolaqtyń ústimen ótip, úlken joldyń jıegindegi jaıaý júrginshilerge arnalǵan soqpaqqa tústik. Talshyn aıaǵyn apyl-tapyl basyp, aldyma túsip alyp jyldam júrip kele jatyr. Dúkenniń aldynda múgedekterge arnalǵan arbada eki aıaǵy tizesinen kesilgen orta jastaǵy er kisi otyr. Júzi jazdyń ystyǵynda aptapqa kúıip, qysta aıazǵa qarylyp, ábden totyqqan. Talshyn ádettegideı qaltasynan 15 teńgesin alyp, múgedek kisiniń aldyndaǵy qorapqa tastady. Bul aqshany anasy tańda táttige dep bergen. Múgedek kisi betin sıpap, «Alla jarylqasyn» dep qala berdi. Talshyn bir jymıyp qoıdy da:

— Búginshe bıtámin jemeı-aq qoıaıyn. Myna aǵa nan alyp jesin, — dedi.

Osyndaıda oılanasyń… «Áke balany ǵana emes, bala da kerek jerinde, belgili bir mólsherde ákeni tárbıeleıdi» degen támsildiń ras ekenine taǵy da kóz jetsizesiń. Áıtpese mundaı múgedekterdiń árqaısysyna burylyp qarap, ár kezdesken saıyn qorabyna aqsha tastaı bermeıtinimiz shyndyq qoı.

— Áke, bul kisiniń balalary joq pa sonda?

— Bilmeımin.

— Joq shyǵar. Áıtpese kún sýyqta búıtip otyrǵyzyp qoımas edi ǵoı.

Nege oǵan keıbir adamdar ǵana aqsha beredi de, keıbir adamdar bermeıdi.

— Óıtkeni, eki aıaǵy bútin demeseń, deni saý adamdardyń ózderinde de aqsha kóp bola bermeıdi. Jáne myna aǵaǵa úkimet aı saıyn aqsha tólep turady.

— Aıaǵy joq bolǵany úshin ba?

— Iá.

Jany jańa jaýǵan qardaı kirshiksiz taza, kóńili taý sýyndaı móldirep, kúlkisi tasbulaqtaı syldyrlap turǵan qyzymnyń árbir qylyǵyna qarap, qýanyp kelem. Adamnyń boıyndaǵy meıirim azaıyp turǵan ýaqyt qoı. Onyń ústine birin-biri baýyr kóretin aýyl da emes. Talas pen tartysqa toly qarbalas qala. Jer betinen joǵalyp bara jatqandaı kórinetin meıirimniń jas júrekterde qaıta túlep, búr jaratynyn kórip, kóńil jubatasyń. Menińshe, Alla taǵala eshkimdi de qatygez qylyp jaratpaıdy. Ár pendesiniń júregine ómirine jeterlik meıirim quıady. Tek óse kele, eseıe kele ár túrli sebeptermen joǵaltyp alatyn sıaqtymyz. Keıde ózimizdiń qatygezdengenimizben qoımaı, júrekteri meıirim men mahabbatqa toly búldirshinderdi de qataıtyp alamyz ba dep qorqamyn. Biz búlinip boldyq qoı. Búlinbegende nemiz qaldy? Shirkin-aı, osy perishteler adamdyq tabıǵatynan alystamasa eken dep tileımin.

— Áke, men birden ekinshi synypqa barsam qaıtedi?

Talshynnyń myna oqys suraǵy meni qalyń oıdyń arasynan sýyryp aldy.

— Nege?

— Óıtkeni, men áriptiń bárin bilemin. Jaza da alamyn, oqı da alamyn. Tipti sanaı da alamyn.

— Osy sen qanshaǵa deıin sanaı alatyn ediń?

— Mıllıonǵa deıin.

— Qalaı sonda?

— Men buryn júzge deıin sanaı alatynmyn. Súıtsem, júzge deıin sanap úırengesin ári qaraı kete beredi eken ǵoı. Mysalǵa júz degennen keıin júz bir, júz eki dep sanaı beresiń. Eki júzden, úsh júzden keıin de solaı.

— Al, myńǵa jetkende she?

— Ol da qıyn emes. Myń bir, myń eki dep kete beredi de, ári qaraı bir myń bir júz elý bes dep jalǵasa beredi.

— Degenmen óz qataryńmen birge oqyǵanyń durys.

— Men de sony aıtam ǵoı, áke.

— Onda sol qatarlaryńmen birge birinshi synypqa bar.

— Joq siz meni túsinbeı qaldyńyz. Meniń tobymdaǵy Dımalar meniń qatarym emes qoı. Olar áli árip tanymaıdy. Ony aıtasyz sanaı da almaıdy. Sondyqtan men olarmen birge birinshi synypqa baryp áýre bolmaı, birden óz qatarymmen birge ekinshi synypty oqı bereıin.

— Jaraıdy, qyzym, ony jazda sheshermiz. Múmkin qyrkúıekte seni ekinshi synypqa qabyldatarmyz. Biraq asyqpaǵan da jón.

— Áke, men tezirek ósip, saǵan kómekteskim keledi.

«Armanshyl qyzym meniń!» dedim ishteı súısinip. Osylardyń armany ǵoı bizge qanat bitirip júrgen… Bular bolmasa marǵaý tirlik meńdegen sary mysyq qusap jata bergimiz keledi-aý pesh túbinde.

Áne anaý bir tusta qos qabatty ásem úı tur. Talshyn sol úıge qatty qyzyǵady. Bizdiń sondaı úıimiz bolsa ǵoı dep armandaıdy. Búgin taǵy da kóz almaı qarap kele jatyr. Álden keıin:

— Áke, biz qashan osyndaı úı salamyz? — dedi.

Men de ádettegideı:

— Asyqpa qyzym, bizde bári de bolady, — dedim. Eń alǵash kórgende ne degeni de esimde. Bul úıdi alǵash kórgende:

— Áke, anaý úıdi qarashy, — degen.

— Iá, kórdim, — degenmin nemquraıdylaý.

— Kúshti, ıá, — degen ol súısine qarap.

— Iá, — degenmin men sońy nemen aıaqtalar eken dep.

— Biz de osyndaı úı salaıyqshy, — degen.

Sodan bergi armany — sol. Bir bólmeli jataqhanadan zerigip te ketedi-aý, shamasy. Ózimizdiń úıimiz bolsa, ol úıdiń aýlasy keń bolsa, oıyn alańynda qum úıilip jatsa dep armandaıdy. Eger solaı bolsa, ózinen keıingi inisin arbasyna salyp súırep, arasynda qumǵa oınatar edi. Al jataqhanada turatyndyqtan oǵan ondaı múmkindikter týa qoımaıdy. Qaptaǵan mashınalardan qaýiptenemiz. Bul kúnde aýlalarda balalar oınaıtyn da oryn qalmaı barady. Qaı jerge kirseń de, ıin tiresken mashınalar turady.

Mashına demekshi, biz qyzym ekeýmiz keıde ony da armandap qoıamyz. Ásirese qystyń kúnderi aıaz qysqanda qatty qınalyp ketemiz. Úı men balabaqshanyń arasyndaǵy 1 shaqyrymnan asa jer kún sýyǵanda 3 shaqyrymǵa tatıdy-aý. Birde kún qatty sýyq boldy. Qar borap berdi. Jyldam júrmek turmaq, qarys qadam attaý muń. Sóıtip, áreń júrip kele jatqanymyzda, kórshi turatyn bir kisi toqtap, bizdi jetkizip salǵan edi. Talshynnyń sol kezdegi qýanyshynda shek bolmady. Qýanyp turyp qaıyrymdy aǵasyna:

— Rahmet, aǵaı, — degen. Kúnniń sýyǵyna tońbaı, jyp-jyly mashınamen jetip kelgendi kim jek kórsin.

— Bizde de osyndaı mashına bolsa ǵoı, — dep edi maǵan úmitpen qarap. Sodan keıin:

— Asyqpasaq, bizde bári de bolady, ıá, áke, — dedi.

Ádeıi meniń sózimdi aıtqan. Bir shetinen ózin jubatyp, ekinshiden, meniń sharasyz qalpymdy aıaǵan shyǵar.

Qazir de sol ár túrli armandardyń ıiriminde kele jatyr. Adamdy bıikke shyǵaratyn da, jetistikke jetkizip, baqytty etetin de sol arman emes pe? Barlyq jaqsylyqtar armandaýdan jáne sol armanǵa umtylýdan turmaı ma? «Armansyz adamnyń qanatsyz quspen teń» ekendigin biletin men Talshynnyń armanyna qanat bitirip turamyn ylǵı.

— Talshyn, bizdiń ózimizdiń úlken úıimiz bolǵanda sen ol úıge ne isteısiń? — dedim men ádeıi.

— Ol úıdiń aýlasy keń bola ma? — dedi ol.

— Iá.

— Ol úıde tal-terekter bola ma?

— Bolady. Bolmasa ózimiz egemiz.

— Iá, aıtpaqshy ózimiz egemiz bárin. Bizdiń baqshamyzda alma, almurt, shıe, órik — bári ósetin bolady. Jáne jáı ǵana terekterde de ósedi. Sol jaı terekterge qustyń uıasyn jasaımyz. Oǵan qustar kelip balapan shyǵarady.

— Qustar shıelerińdi jep ketse, qaıtesiń? — deımin men qaıter eken dep.

— Joq, meniń qustarym aqyldy qustar bolady. Olar jemis-jıdekke tıispeıdi. Olar jemisterge tıispes úshin qaryndary toq bolý kerek. Al olardyń qaryndary toq bolý úshin, biz olardyń uıalaryna jem salyp turamyz.

Mine, armanymyz ben qıalymyzdyń, ár túrli taqyryptaǵy áńgimelerimizdiń áserimen úıge de jaqyndap qaldyq. Ómir joly da osy kóshe joly sıaqty emes pe? Jol-jónekeı jaqsy da, jaman da kezdesedi. Qaltarysy men bultarysy da kóp. Bir maqsatty betke alyp júrip óte shyǵasyń. Qazir úıge kiremiz, kıimimizdi sheshemiz. Sodan keıin qolymyzdy jýyp, keshki tamaq daıyn bolǵanǵa deıin teledıdar qarap, kitap oqyp biraz ýaqyt ótkizemiz. Odan keıin jarym saǵat átkenshek tebemiz de, taqpaq jattaımyz. Sosyn toǵyz jarymda uıqyǵa jatyp, tańǵy jetide oıanamyz. Sodan keıin taǵy da ózimizdiń úırenshikti jolymyzben balabaqshaǵa baramyz. Talshyn sonda qalyp, men jumysyma ketemin. Sodan keıin keshke qaraı taǵy da úıge qaraı asyǵamyz. Osylaı ómir jalǵasa bermek.

Talshyn menen eki-úsh adym jerde aldyǵa bastap bara jatyr. Oń qolyn júrek tusyna qoıyp alyp, ánurandy shyrqap keledi.

— Meniń elim,

Meniń jerim.

Gúliń bolyp egilemin, elim,

Týǵan jerim meniń, Qazaqstanym! — dedi de qalt tura qaldy. Sodan keıin maǵan tiktep qarady da:

— Áke, Qazaqstan meniki ǵoı, ıá? — dedi.

— Iá, Qazaqstan seniki, — dedim kúlip.

Ras, bul seniń eliń, seniń jeriń! Sen osy eldiń egilgen gúlisiń, tógilgen jyrysyń, qyzym. Týǵan jeriń — seniń Otanyń. Bul — seniń Qazaqstanyń. Sende bári de bolady. Sál shyda.

Úıge kirgen boıda boıyn qýanysh kernegen Talshyn kıimin sheship jatqan sheshesine:

— Apa, bizdiń Qazaqstanymyz bar ǵoı. Bizde bári de bolady. Biraq sál shydaýymyz kerek eken, — dedi.

— Shydaýyndaı-aq shydap kelemiz ǵoı. Qashan bolar eken? — dedi shydaýdan basqaǵa amaly joq anasy.

---