InfoHub Logo

Mekteptiń qasyndaǵy qaraǵash,

Qara kózińdeı qararas.

(Maraltaı).

 Bizdiń aýylda tarlaý bir kóshede jalǵyz ósip turatyn qaraǵash bolǵan.

Múmkin, ol báıterek shyǵar, álde tarıhqa baı terek shyǵar, áıteýir, men úshin qaraǵash edi. Káriliginen bolar, jaz aılarynda az ǵana ýaqytqa jaıqalatyn da qaıtadan qalpyna keletin. Juqaltań japyraqtarynyń ǵumyry qysqa-tyn. Seldir butaqtary da qap-qara edi. Biraq, osy qara aǵashqa biraz qyz-jigitter basqa kózqaraspen qaraıtyn. Óıtkeni ol basqa tal-terekteı eleýsiz emes edi. Qasynan ótken árbir adam áldeneni esine alatyn. Bir jerinde qupıa syr jatqandaı qaraıtyn. Qysqasy, janarlarǵa jyly ushyrap turatyn. Osy qaraǵashqa qatysy barlar onyń ózderine degen ystyqtyǵyn sezinýshi edi. Kóbine-kóp jastar.

Bala kúnimde kórshiniń menen úsh-tórt jas úlken qyzy bolǵan. Sol qyzǵa ádemi bir jigit kelip júretin. Ekeýi qol ustasyp ketip bara jatatyn. Qyz ben jigittiń qol ustasqanyn qyzyq kóretin men jáne meniń qatarlastarym olardyń artynan ańdıtyn edik. Qorshaý-qorshaýdyń ishimen baıaý basyp júrip, qara aǵashtyń aınalasyndaǵy tasalarǵa tyǵylatynbyz. Bul — biz úshin qıyn da qyzyqty hám aýyrlaý operasıa edi. Bárimiz de kórinip qalmaýǵa tyrysatynbyz. Tek ár jerlerden qyltıǵan bastar ǵana kórinetin. Jańaǵy bizdiń nysanamyzdaǵy qyz ben jigit qaraǵashtyń túbine kelip aıaldaıtyn. Ózderine ǵana belgili uzaq-sonar áńgimeler aıtatyn. Biz estimeı tyńdaıtynbyz. Bizge kúbirlegenderi men kúlgenderi ǵana emis-emis estiletin. Biraq, anyq eshteme de estı almaımyz. Sonda da jalyqpaımyz.Únsiz múlgı túsemiz. Sebebi, árqaısymyz ishimizden bir nárse kútetinbiz. Taǵatsyz kútetinbiz. Ne kútetinimizdi bir-birimizge aıtpaımyz. Jáne ony bárimiz de biletin edik. Biraq, biz asyqqanymyzben, jigit múldem asyqpaıtyn. Álden keıin qyzdy aqyryn qushaqtaıtyn. Óńkeı bir balalar delebemiz qozyp, alaqanymyzdy ysyp-ysyp qoıamyz.

— Bastaıdy, qazir…, — deıtin edi qasymdaǵy bireýi jymyń etip.

— Neni?.. — deımin men bile tura bilmeı. Ol bolsa:

— Neni bolýshy edi… kınodaǵydaıdy,.. — deıdi sol jaqtan kózin almaǵan kúıi. Biraq, ol ekeýi túkti de bastamaıtyn. Aıaqtaryn asyqpaı basyp, úılerine qaraı aıańdaıtyn. Biz ústi-basymyzdy qaǵyp turyp jigitti jeti atasynan boqtaıtynbyz.

— Shirkin, onyń ornynda men bolsam ǵoı… — deıtin edi biri oıynan habar berip. Onyń ornynda bolsa, batyrymyzdyń ne isteıtinin bárimiz bilemiz. Sebebi, bárimiz de sol oıdamyz. Anaý ádemishe qyzdy qatty qushaqtap alyp, kınodaǵydaı súımekpiz. Mine, dúnıeniń qyzyǵy. Bárimizdiń kenezemiz keýip, aýzymyzdyń sýy quryp ańsaǵanymyz osy.

Ózimiz súımesek te súıýge jaǵdaıy bar jańaǵy jigittiń súıgenin qalaımyz. Sonyń ózi lázzat sıaqty. Biraq, ol da tegi…

Osy ádetimizben talaı kúnimiz ótti. Biz eseıdik. Bozbalalyqqa endi ǵana aıaq basqan jetkinshekterdiń alǵashqy qyzyǵýshylyǵyn oıatqan, tipti solardyń uǵymynda Qozy men Baıandaı bolyp, máńgi birge ǵumyr keshetindeı kóringen ol ekeýi de eki bólinip ketken… Jigitimiz kúnderdiń kúninde basqa bir qyzǵa úılendi. Al, qyzymyz Almatyda alańsyz oqýyn jalǵastyra berdi. Ekeýiniń arasynda ne boldy, nege renjisti, ol jaǵy bizge belgisiz. Bilýge qushtarlanbadyq ta.

* * *

Náılá ekeýmiz qarańǵy túnde alańsyz uzaq qydyrdyq. Ádemi áńgimelerimiz de kóp aıtyldy. Syrymyz da taýsylar emes. Appaq qardy aıaýsyz keship kelemiz. Tún rahatyn bólisip, únsiz óbisip te qoıamyz. Eshkim bara bermeıtin tarlaý bir kóshege buryldyq. Áýdem jerdegi terekti kórsetip:

— Ana bir qaraǵashtyń astynda turaıyqshy. Áıtpese, myna qar ekeýmizdi basyp qalar, — dedi ol. Biz japalaqtap jaýǵan qar túıirshekterinen tasalanbaq bolyp qaraǵashty panaladyq. Ol meniń áńgimelerimdi tyńdap turyp ózi de áldenelerdi sóz qylyp ketti. Oıynda eshteńe joq, jany taza. Al men bolsam, sonaý bala kezimizdegi kirshiksiz elesterge erip kettim.

…Ol ekeýi de dál osy jerde turatyn edi. Biz bolsaq anaý jerde tyǵylyp jatatynbyz. Bir kezdegi sol ekeýindeı Náılá ekeýmiz de uzaq sonar áńgime aıtyp turmyz. Biraq, bizdi ańdyp jatqan bir kezdegi ózimizdeı balalar kórinbeıdi. Olar nege ańdymaıdy eken? Bálkim bular úshin bundaı jaǵdaılar qyzyqsyz shyǵar. Bul kúnginiń balalaryn kompúter erte eseıtip jiberdi ǵoı. Bizder úshin keremet edi. Ýaqyt-aı deseńshi. Keshe ǵana edi ǵoı. Anaý jerde jatyp alyp, osynda turǵan jigitti “ynjyq” dep keketkenimiz. Sonda men: “Qazaqtar súıisýshi me edi. Eger, olar súıisse qazaq bolmaı qalady ǵoı. Kınodaǵy adamdar ǵana súıisedi ǵoı” dep oılaýshy edim. Mine, endi, sol súıistiń de qazaqqa jat emestigin tolyq túsingen kez de keldi. Ásirese, dostaryma qosylyp: “shirkin, seniń ornyńda bolsam ǵoı…” degen yshqynysym esime túskende ózimdi-ózim ustaı almaı kúlip jiberdim. Náılá ań-tań.

— Ne boldy? — deıdi.

— Túk te bolǵan joq, — dedim. Onyń bilgisi kelgenimen, men aıtpaı qoıdym.

— Jáıdan jáı saý adam kúledi me? — dedi.

— Onda jyndymyn, — dedim.

— Qoıshy! Men senen adam qusap surap turmyn. Sen bolsań qyljaq qylasyń, — dep ókpeleı qaldy.

Men oǵan amalsyzdan aıtpaq boldym. Osy terektiń túbine kúnbe-kún tún saıyn qyz ben jigittiń kelip turatynyn, bizdiń olardy ańdıtynymyzdy, búgingi turǵan ekeýmizdi bir kezdegi biz sıaqty balalar nege ańdymaıdy eken dep oılaǵanymdy, tezirek súıisse eken dep jatqanymyzda ekeýiniń túkti de tyndyrmaı úılerine ketip qalatynyn, jigitti “ynjyq” dep boqtaıtynymyzdy, bári-bárin aıtyp berdim. Ol qyzyǵa tyńdady. Bárin aıta kelip: — “Shirkin, seniń ornyńda men bolsam ǵoı” deýshi edim. Endi sol jigittiń ornynda turmyn, — dedim kúlip. Ol bolsa:

— Seni de bireýler boqtap turmasyn. Ne qarap tursyń, kel endi, — dedi ázildeı kúlip. Men ony qushaǵyma qysyp, uzaq súıdim. Ázili qandaı ádemi. Uıańdaý jáne shynaıy.

Ol álden ýaqytta:

— Armanyń oryndaldy ma? — dedi.

Men oǵan:

— Ony menen emes, andyp jatqan batyrlardan sura, — dedim. Ekeýmiz qosarlana kúldik.

— Biraq, bizdi eshkim de ańdyp jatqan joq qoı, — deıdi.

— Meıli. Áıteýir, men óz rólimdi tolyq oryndadym. Andymasa ózderi bilsin, — dedim.

— Ekeýmiz sol ekeýiniń jolyn qýyptyq qoı. Osy terektiń burynǵy qojaıyndary úılenip pe edi?

— Joq, ekeýimizdiń óz jolymyz bar. Olardyń jolymen júrmeımiz.

— Nege? Sen olarǵa qyzyǵyp óspep pe ediń?

— Iá, biraq…

— Ne biraq?

— Ol ekeýi renjisip ketken. Olardyń jolyn bermesin. Meniń senimen renjiskim kelmeıdi. Osy terektiń janynan keteıikshi, — dedim sózimdi aıaqtaýǵa demim jetpeı aptyǵyp. Boıymdy úreı bılep, áldeneden kúdiktenip, mazam ketti.

— Terektiń ne qatysy bar? — dep ol maǵan únsiz erdi.

— Qardyń astynda júrgen jaqsy ǵoı, bir orynda tura bergenshe, — dep aldaı saldym.

* * *

Arada taǵy da jyldar ótken. Kósheden ótip bara jatyp baıaǵy sol qara aǵashqa keziktim. “Odan beri de eki jyl bolypty-aý” dedim kúbirlep. Boıymdy saǵynysh pa, álde muń ba, birtúrli jyly sezim kernedi.

Aýyldy saǵynyp-aq qalyppyn. Almatyda júrgende anda-sanda qaraǵashty esime alyp qoıýshy em. Endi, mine, janynda turmyn. Eki jyl buryn Náılá ekeýmiz osy qaraǵashtyń túbinde turyp edik. Sol kezde áldeneden sekemdengendeı me edim? “Oǵan qara aǵashtyń ne qatysy bar?” — dep edi ol. Men “Olardyń jolyn bermesin” degen edim.

Qaraǵash… Uzyndyǵy bir qulashtaı ǵana bolarlyq túbirtegi qalypty. Kesip tastaǵan eken. Otyndyqqa kerek bolǵan ǵoı.

E-e… Sóıtip qaraǵash ta janyp ketti de. Biraz ýaqyt únsiz turdym.

Qaıdaǵylar esime túsip, kóńilim qulazydy.

“Náılá qazir qaıda júr eken?

Senimen renjiskim kelmeıdi demep pe edim? Amal ne?..

Hosh, qara aǵash!

Baqytty bol, Náılá…”

Artyma qaraı-qaraı qaraǵashtan alystap bara jattym. Ol da únsiz qoshtasyp turǵandaı…

Bir kúni bala kúnimde ańdyp júretin kórshiniń qyzymen kezdesip qaldym. Biraz áńgimelestik. Áńgime arasynda: — Buryn senderdi ańdýshy edik. Qaraǵashtyń túbinde turýshy edińder ǵoı, — dedim.

— Kesip tastapty ǵoı ony, — degende, men shynymen tań qaldym. Aýylǵa barǵanda ony bul da kórgen eken. Bul da men sıaqty qımastyqpen qaraǵan eken. Umytyp ketken shyǵar desem. Qaraǵash buǵan da ystyq bolǵany ǵoı. Túsindim…

“Meniń jasymmen shamalas,

Qurbym ediń ǵoı — qara qas.

Qamyǵyp qalǵan joq pa eken?

Qasynan ótseń sıpaı sal,

Meniń shashymdaı… Qaraǵash! — dep kósilipti Maraltaı aqyn. Osy aqynnyń da óziniń qaraǵashy bolǵan sıaqty.

Náılá, sen de sóıt! Qasynan ótseń, qaraǵashty sıpaı sal. Qamyǵyp qalmasyn…

---