InfoHub Logo

“Tirshilik nárýyzdy denelerdiń ómir súrýi” atty mektepishilik bıologıa aptalyǵy
“Bilgenge marjan”atty bilim saıysy 9 synyp
Saıystyń maqsaty: Oqýshylardyń belsendilikterin arttyrý, jyldam oılaý, este saqtaý, ujymdasyp jumys jasaı otyryp nátıje shyǵarý, bilimge qyzyǵý daǵdylaryn qalyptastyrý.
Qatysatyn toptar:
Genetıka toby. Evolúsıa toby

Saıystyń barysy:
1. Oı sergitý.(Suraq - jaýap)
2. Bilim bırjasy.(Oılanyp jaýap berý)
3. Fantasıkalyq janýar.(Slaıd boıynsha)
4. Báıge.(Genetıka jáne halyqtyq pedagogıkaǵa baılanysty maqal - mátel jáne jumbaqtar)

İ. Oı sergitý.
“Genetıka” tobyna
1. Beıorganıkalyq qosylystardan organıkalyq qosylystardy sıntezdeıtin ne? (Avtotroftar)
2. Organızmderdiń naqtyly ortada tirshilik etip, urpaq qaldyrýyn qamtamasyz etetin jańa qasıetterdiń paıda bolýy.(Adaptasıa)
3. Birinshi bolyp ǵylymǵa bıologıa termınin engizgen kim? (J. B. Lamark)
4. Ch. Darvındi kishkentaıynan qandaı ǵylymdar qyzyqtyrdy? (Jaratylystaný, geologıa, botanıka, zoologıa)
5. Janýarlar men ósimdikterdiń qazba qaldyqtaryn zertteıtin ǵylym. (Paleontologıa)
6. Tuqym qýalaýshylyq pen ózgergishtikti zertteıtin ǵylym. (Genetıka)
7. Jańa belgiler men qasıetterge ıe bolý. (Ózgergishtik)
8. Tuqym qýalamaıtyn ózgergishtik. (Modıfıkasıalyq ózgergishtik)

“Evolúsıa” tobyna
1. Organıkalyq dúnıeniń kúrdeli jáne uzaqqa sozylǵan tarıhı damý prosesi.(Evolúsıa)
2. Evolúsıalyq teorıany qurastyrǵan danyshpan kim?(Ch. Darvın)
3. Evolúsıanyń negizgi qozǵaýshy kúshi.(Tabıǵı suryptalý)
4. Daraqtar sanynyń, júıelengen san alýandyqtyń artýy jáne aımaqtyń keńeıýi.(Bıologıalyq progres)
5. Daraqtar sany men olardyń júıelengen toptary sanynyń kemýi jáne aımaqtyń tarylýy.(Bıologıalyq regress)
6. Tuqymqýalaýshylyqty iske asyratyn ne?(Hromosomada ornalasqan gender)
7. Ata - ana belileri men qasıetteriniń urpaqqa berilýi.(Tuqym qýalaýshylyq)
8. Tuqym qýalaıtyn ózgergishtik.(Mýtasıalyq)

İİ. Bilim bırjasy.
“Genetıka” tobyna
1 - suraq. “Jorǵalaýshylar ǵasyry” qaı zaman? Ol zaman nege “jorǵalaýshylar ǵasyry” dep ataldy?
Jaýap: Mezozoı zamany. Uzaqtaǵy 165 mln jylǵa sozylǵan mezozoı zamanyn organıkalyq dúnıeniń damý tarıhynda “jorǵalaýshylardyń ǵasyry” dep ataıdy. Óıtkeni jorǵalaýshylar tirshilik ortasyna jaqsy beıimdelip, ósip, keńinen tarala bastaıdy.
2 - suraq. Eń alǵash paıda bolǵan tiri organızmder avtotoftar ma, álde geterotroftar ma?
Jaýap: Alǵashqy tiri organızmder daıyn organıkalyq zattarmen qorektenetin geterotroftar bolǵan.
3 - suraq: Eń alǵash fotosıntez ósimdiktiń qaı túrinde júrdi?
Jaýap: Kók jasyl baldyrda.
“Evolúsıa” tobyna
1 - suraq. Ataqty amerıkandyq ekonomıs Smıt osy zat týraly bylaı degen eken:“Bul zattyń qajettiligi sonshalyqty, onsyz ómir súrý de múmkin emes jáne óte arzan, al ómirge eshqandaı da paıda keltirmeıtin almaz óte qymbat baǵalanady”. Bul qandaı zat?
Jaýap: Sý
2 - suraq. Burynyraqta grýzınder men cherkester qyzdaryna ıneniń ushyn sheshek irińine batyryp, ony qyzdarynyń denesine ınemen jyryp jiberetin bolǵan. Sheshek epıdemıasy adamdardy qyryp jiberetin bolsa, nege bulaı jasaǵan?
Jaýap: Sheshek aýrýyna qarsy ımýnıtet qalyptastyrý úshin.
3 - suraq. Qaraǵaılar arasyndaǵy jaryq úshin kúres, qasqyrlardyń jemtigi úshin bir - birimen qaqtyǵysy kúrestiń qaı túrine jatady?
Jaýap: Tirshilik úshin túrishilik kúres.

İİİ. Fantasıkalyq janýar.
Slaıdta dene músheleri ártúrli janýardan qurastyrylǵan sýret beriledi. Qaı múshe qandaı janýardyki ekenin ajyratý qajet.
“Genetıka” tobyna
Fantasıkalyq qus: Basy ‒ búrkit
Moıny ‒ aqqý
Denesi ‒ pıngvın
Aıaǵy ‒ túıequs

“Evolúsıa” tobyna
Fantasıkalyq janýar: Basy ‒ buǵy
Moıny ‒ kerik
Denesi ‒ jolbarys
Aıaǵy ‒ lama
Quıryǵy ‒ at

IV. Báıge.
Maqaldyń jalǵasyn tabý.
1. Tektiden tekti týar....(saralanyp)
2. Terińdi ózgerte alsań da,...(tegińdi ózgerte almassyń)
3. Aıaǵyn kórip asyn ish,...(anasyn kórip qyzyn al).
4. Jeti atasyn bilgen er,...(jeti jurttyń qamyn jer).
Jeti atasyn bilmegen,...(qulaǵy men jaǵyn jer).
5. Jurtyńdy aýystyra alsań da,...(ultyńdy aýystyra almaısyń).
6. Saltyńdy aýystyra alsań da,...(halqyńdy aýystyra almaısyń).

Mátelder
1. Aǵash kórki ‒ japyraq,...(adam kórki shúberek).
2. Dári shópten ‒ shyǵady,...(dana kópten shyǵady).
3. Dala kórki ‒ mal,...(ózen kórki tal).
4. Taý bulaǵymen kórikti,...(bulaq kuraǵymen kórikti).
5. Qorańda malyń bolsyn,...(kósheńde talyń bolsyn).
6. Aǵash ekseń aıalap,...(basyńa bolar saıabaq).

Jumbaqtar.
1. Jazda jaınaıdy, kúzde jaıraıdy.(japyraq)
2. Moıny suraq belgisi, bul qandaı kól qusy.(aqqý)
3. Buıra tulymy jelmen oınaıdy, qyzyl muryny jerge boılaıdy.(sábiz)
4. Quıryǵy on qarys, bul aıbatty...(jolbarys)
5. Aıbat sheger alystan, ań patshasy...(arystan)
6. Ýyljyǵan albyrt, dámi ǵajap...( almurt)

Qorytyndy: Ádilqazylar alqasy pán muǵalimimen birigip saıysty qorytyndylady. Saıys kezinde oqýshylardyń belsendiligi kúsheıdi. Pánge burynǵydan da qyzyǵa tústi. Top músheleri ujymdasyp jumys jasaı otyryp tanymdyq qyzyǵýshylyqtary damydy.
İ oryn ‒ Genetıka
İİ oryn ‒ Evolúsıa
Bilim saıysy óz maqsatyna jetti. Ár top bilimderine sáıkes marapattalyp rıza bolyp qaıtty.