InfoHub Logo

Taqyryby: Mektepke deıingi mekemelerde balanyń damý progresin jetildirý múmkindikteri
İ. Kirispe
Mektepke deıingi mekemelerde balanyń damý progresin jetildirý múmkindikteri
İİ. Negizgi bólim
Mektepke deıingi tárbıe men oqytýdyń qurylymy.
1. Bala tilin damytýdyń mańyzy.
İİİ. Qorytyndy.

Urpaq bolashaǵy – tárbıe men bilimde.
Elbasymyz Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń 2008 jyldyń 6 aqpanyndaǵy halyqqa Joldaýynda «Kishkentaı búldirshinderdiń damýyna yqpal etetin úzdiksiz bilim berýdiń alǵashqy satysy retindegi mektepke deıingi bilim berýge basa nazar aýdarǵan jón. Jáne bul satyny olardyń shyǵarmashylyq jáne ıntellektýaldyq qabiletterin damytýǵa arnalǵan tıimdi baǵdarlamalarmen qamtamasyz etý qajet. Árbir balalardyń bilim alýǵa, eńbekke jáne qorshaǵan ortaǵa beıimi, qarym - qatynasy naq osy kezeńde qalanatynyn esten shyǵarmaýymyz kerek» - dep aıtylǵan.

Jas urpaq tárbıesi sıaqty úlken mindetti sheshýge mektepke deıingi qoǵamdyq tárbıeniń orny erekshe. Olar ómir esigin jańa ǵana ashqan jas býyndar denesiniń, aqyl - oıynyń, sana - seziminiń damýyna, adamgershilik qasıetteri men estetıkalyq talǵamnyń qalyptasýyna jaǵdaı jasaıdy.

Mektep jasyna deıingi balalardy tárbıeleý maqsatty qoǵam talabynan týady. Óıtkeni elimizge Otanyn súıetin, bilimdi, moraldyq beınesi joǵary, shyǵarmashylyq eńbekke beıim, rýhanı dúnıesi baı, jetilgen adamdar qajet.

Tárbıe maqsatyn anyqtaý – qashanda qoǵam sheshetin qajetti másele, óıtkeni jas urpaqqa bilim men tárbıe berýdiń júıesin qurý, qoǵamdyq tárbıe oryndarynyń tıpteri, oqý - aǵartý mekemeleriniń sıpaty, oqý - tárbıe jumysynyń mazmuny, ádisi, formasy tárbıe maqsatyna baılanysty anyqtalady.

Búgingi tańda bilim berý júıesiniń alǵashqy býyny bolyp tabylatyn mektepke deıingi kezeńde balalardyń aqyl - oı qabiletin jan - jaqty damytý jáne tárbıeleý máselesine erekshe mán berilýde, sebebi osy kezeńde balalardyń aqyl - oı qabiletin damytý múmkindikteri mol. Ǵalymdardyń pikirinshe tabıǵı jaratylysynda aqyl - oı qabiletiniń alǵashqy sharttary 50 - 60% baıqalǵan. Balanyń aqyl - oı erekshelikteri jaratylysynan shyǵarmashylyq, izdenimpazdyq sıpattarǵa ıe, alaıda ony durys baǵytta damytý jaǵdaılary árqıly, sondyqtan balanyń aqyl - oı qabiletin damytý, onyń naqty baǵyttaryn aıqyndaý eń aldymen onyń jas jáne dara erekshelikterin eskerip tárbıeleýge baılanysty. Balalardyń tolyqqandy aqyl - oı tárbıesin sensorlyq prosesterdi qalyptastyrýdan bastaý qajet. Oılaý áreketin damytý sóıleýsiz múmkin emes. Bala tildi meńgere otyryp zattar, olardyń qajetteri, belgili týraly bilimderdi ıgere bastaıdy. Naqty baǵdarlama mazmunyna saı balalar qarapaıym matematıkalyq uǵymdardy meńgerý negizinde sanaý, salystyrý, zattardyń uǵyndyryp, enin, bıiktigin ólsheý, suıyq jáne sýsymaly zattardyń kólemin shartty ólsheýishterdiń kómegimen ólsheý, sondaı - aq jıyn, san, esepteý uǵymdaryn da dıdaktıkalyq jáne tanymdyq oıyndar arqyly úırenedi.

Bilim berýdiń eń tómengi satysy – mektepke deıingi kezeń jáne tulǵanyń damý irgetasy, oqý áreketin qalyptastyrýdyń eń qýatty kezeńi. Bul satydaǵy balanyń este saqtaý qabileti, qabyldaýy tómen bolǵanymen bilýge qushtarlyǵy zor bolady.
Damý ortasynyń negizinde tulǵanyń damýyn qamtamasyz etetin mektepke deıingi bilim berý mekemesi, balanyń tulǵasyn damytýda onyń jeke erekshelik múmkindikterin ashyp, tanym belsendiligin qalyptastyrý maqsatynda mynadaı mindetterdi sheshýi shart.

- Balanyń ishki belsendiligin damytýǵa arnalǵan qajetti múmkindikter jasaý;
- Ár balada onyń jeke dara qasıetteri men qabiletterin ashyp, olardyń ómir súrýge qajetti salalarǵa ornyǵýyna múmkindik kórsetý;
- Ár balany tulǵalyq erekshelikterin ashyp kórsetýge jáne ony damytýda kómegin tıgizetin jańa joldardy izdestirý;
- Ár balanyń tulǵasyna degen qurmet pen súıispenshilikti qamtamasyz etetin qarym - qatynasty ornatý;
- Tulǵaǵa áser etýdegi belsendi ádisterge baǵdar jasaý;
Mundaı pedagogıkalyq tehnologıalardyń jan - jaqty taraǵany oń nátıjesin tanyp jatqan birqatar túrlerin ataýǵa bolady.
- Syn turǵysynan oılaýdy damytý tehnologıasy arqyly álemdi, sharlaý, esse qurý, tirek syzbalar ádisterin úırense.
- Oıyn arqyly oqytý, bilim berýdi izgilendirý tehnologıasynda qarapaıymdylyq, kishipeıildilik, ózara túsinýshilik sezimderin baýlıdy.
- Oqytýdyń aqparattyq tehnologıalary arqyly mýltımedıalyq quraldardy paıdalaný.
- Psıhofızıologıalyq talaptardy basshylyqqa ala otyryp kompúterlik oıyndardy qoldaný. Mektepke deıingi balalardyń ata - analaryna kezdesken problemalardy birlesip sheshý múmkindigin bere otyryp, olardy bilim berý men tárbıe berý prosesine tartýǵa mindetti.
Otbasynda ata - analarǵa pedagogıkalyq bilim óte qajet, sebebi ata - ana bala tárbıesiniń maqsat, mindetterin aıqyn túsinbeı bala tárbıesiniń joldary men amaldaryn oıdaǵydaı iske asyra almaıdy.
Ata - analarmen áńgime kezinde ósip kele jatqan sábıdiń múmkindikteri zor, biraq olar sheksiz emes ekendigin olarmen birge ótkiziletin trenıńterde eskertý qajet.
Balanyń múmkindikterin eskermeı damýdy jedeldetýge bolmaıdy, sondaı - aq damý barysynda kidiriste bolmaý qajet. Sondyqtan ata - ana erte sábılik jáne mektepke deıingi jastaǵy balalardyń damýynyń psıhofızıologıalyq kórsetkishin bilýi mańyzdy.
Búgingi tańda biz «Mektepke deıingi tárbıe men oqytýdyń» jańa standartymen jumys isteýdemiz. Oqý júktemesi 5 bilim salasy boıynsha júrgiziledi: Olar «Densaýlyq», «Qatynas», «Tanym», «Shyǵarmashylyq», «Áleýmettik orta».
Mektepke deıingi tárbıe men oqytýdyń negizgi mazmuny bilim berý qyzmetiniń nátıjesi retinde balanyń quzyrettiligin qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan.

1. Densaýlyq saqtaý quzirettiligi:
- óziniń fızıkalyq densaýlyǵyn oılaýǵa jáne tirshilik is - áreketiniń
qaýipsizdik erejesin saqtaýǵa;
- qozǵalys daǵdylaryn meńgerýge;
- túrli oqıǵalarǵa qatysty óziniń emosıalyq kúıin bildirýge;
- densaýlyq saqtaý negizderimen jeke bas gıgıenasynyń daǵdylaryn meńgerýge múmkindik beredi.
2. Kommýnıkatıvtik - tildik quzirettilik:
- aýyzsha qatynastyń alýan túrli quraldaryn ana tilinde jáne basqa tilderde qarym - qatynas pen ózara is - áreket qurýda paıdalanýǵa;
- tildiń qajetti leksıkalyq jáne gramatıkalyq quraldaryn taldaý jáne olardy oıyndarda, sózdik shyǵarmashylyqta jáne is - árekettiń basqa túrlerinde paıdalanýǵa múmkindik beredi
3. Tanymdyq quzyrettilik:
- qorshaǵan ortaǵa qyzyǵýshylyq bildirýge;
- alǵa qoıylǵan mindetterge parapar qyzmet tásilderin tańdaýǵa;
- alǵa qoıylǵan maqsatqa jetýge;
- ekologıalyq bilimdi meńgertýge;
- suraqtar qoıýǵa, eksperıment jasaýǵa, sebep - saldarlyq baılanystar ornatýǵa;
- qurastyrylymdyq is - árekettegi oıdy júzege asyrýǵa;
- zattardy olardyń jalpy túsinigi negizinde biriktirýge jáne olarǵa aýyzsha anyqtamalar berýge múmkindik beredi.
4. Shyǵarmashylyq quzyrettilik:
- mýzyka, óner týraly bilimder negizine qyzyǵýshylyq tanytýǵa;
- kórkem týyndylar jáne halyqtyq shyǵarmashylyqqa óziniń qatynasyn bildirýge múmkindik beredi;
- kórkem quraldarmen (tús, yrǵaq, pishin, kompozısıa jáne t. b.) jeke kórkem obrazdar jasaýǵa múmkindik beredi.
5. Áleýmettik quzyrettilik:
- tártipke parapar minez - qulyqtyń balamasyn tańdaýǵa;
- óz múmkindiginiń shegin bilýge;
- eresektermen jáne qurdastarymen birlesken qyzmetke qosylýǵa;
- qazaq jáne Qazaqstan Respýblıkasynda turatyn mádenı qundylyqtaryn túsinýge múmkindik beredi.