Bilim berýde qazaqstandyq patrıotızmniń qundylyqtaryn qalyptastyrý
Bilim berýde qazaqstandyq patrıotızmniń qundylyqtaryn qalyptastyrý
“Qazaq balasyn ultjandylyq, otanshyldyq sezimde tárbıeleý, bilim berýdiń mektepke deıingi
júıesinen joǵarǵy oqý ornyna deıingi barlyq uıymdardyń mindeti. XXI ǵasyrda óz ultyn súıgen, birlikte bolǵan halyq qana tutastyǵyn saqtap qala alady.” (N. Á. Nazarbaev)
Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti N. Á. Nazarbaevtyń 2007jylǵy “Uly murattar uly nıetterden bastaý alady nemese damýshy memleketten - damyǵan elderge” atty Qazaqstan halqyna joldaýyndaǵy “Qazaqstan patrıotızm men saıası erik - jiger - jańa Qazaqstandy qurýdyń asa mańyzdy faktorlary” atty taraýynda “ Biz osy taıaýda ǵana Táýelsizdigimizdi atap óttik. Ótken jolymyz laıyqty boldy, al bizdiń birlesken sheshimderimiz ben tyndyrǵan isimizdiń nátıjeleri tańdanarlyqtaı boldy. Munyń bári de, jańa jalpy qazaqstandyq patrıotızmniń irge tasyn qalap, bizdiń Otanymyzdyń, bizdiń barsha kópultty jáne kóp konfesıaly qoǵamymyzdyń, bizdiń balalarymyzdyń tamasha keleshegi bar ekenine negizdi maqtanysh pen senimdilikti týyndatady”, dep Qazaqstandyq patrıotızm jańa Qazaqstandy qurýdyń negizgi tiregi ekenine toqtala otyryp, halyq óziniń erik - jigerin tarıhı aýqymdaǵy jobalardy iske asyrý úshin jumyldyrǵan kezde jańa damý deńgeıine jalpy qazaqstandyq patrıotızmniń irgesi qalanatynyn atap kórsetedi. Kóp ultty Qazaqstan halqy úshin Otansúıgishtik seziminiń rýhanı saladaǵy tatý - tátti tirlik, azamattyq kelisimge ǵana emes, memlekettik materıaldyq negizin nyǵaıtýǵa da tikeleı yqpaly bar. Otansúıgishtik rýh - qazaq eliniń álemdik órkenıetti elder kóshine qosylyp, dúnıejúzilik qaýymdastyqtan laıyqty oryn alýyna múmkindik beretin birden - bir kúsh.
Qazirgi kezde respýblıkamyzdyń egemendigi men beıbitshiligin saqtaýda tulǵanyń patrıottyq qundylyqtaryn damytý arqyly Qazaqstandyq patrıotızmdi qalyptastyrýǵa úlken mán berilip otyrǵandyǵy Qazaqstan Respýblıkasy konstıtýsıasynda, Qazaqstan Respýblıkasy “Bilim týraly” Zańynda, Qazaqstan Respýblıkasy Memlekettik “Bilim” baǵdarlamasynda, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń respýblıka halqyna joldaýlarynda, Qazaqstan Respýblıkasy tarıhı sanany qalyptastyrý, Qazaqstan Respýblıkasy mádenı - etnıkalyq bilim berý tujyrymdamalarynda,“Adam quqyq - tarynyń jalpyǵa birdeı deklarasıasynda ”,“Bala quqyǵy týraly deklarasıada”, úkimettiń qujattarynda jáne aǵymdaǵy basylym betterinde aıqyn ańǵarylady.
Búgingi tańda patrıotızm uǵymy tek memlekettik turǵyda ǵana emes, álemdik deńgeıde beıbitshilik pen tynyshtyqty saqtaý máselesi turǵysynan qarastyrylady. Qazaqstandyq patrıotızmdi álemdik tynyshtyq pen beıbitshilikti saqtaýdyń negizgi bir tuǵyry dep aıtýǵa bolady. Elimizdiń alǵashqylardyń biri bolyp ıadrolyq qarýdan bas tartýy, synaq alańdaryn jabýy, bul álemdik beıbitshilikti saqtaýǵa jasalǵan negizgi qadam bolyp tabylady.
Patrıotızmniń qalyptasýynyń tarıhı alǵy sharttary ejelgi saq, ǵun, Túrki qaǵanaty, Altyn Orda, XYI - XYIII ǵ. ǵ., XIX ǵasyrdyń basyndaǵy ult - azattyq kóterilis, Ekinshi dúnıejúzilik soǵys kezinde negizi qalanyp, 1986 jylǵy qazaq jastarynyń elimizdiń táýelsizdigi úshin kúresi arqyly jalǵasyn taýyp, búgingi elimizdiń damýy úshin óz úlesterin qosyp jatqan Qazaqstan halyqtarynyń eńbekterinen kórinis taýyp jatyr. Búgingi mektep oqýshylaryna patrıottyq tárbıe berýdiń mazmuny: ár azamat tyń óz Otanynyń taǵdyryna, qaýipsizdigine, bolashaǵyna degen jaýapkershiligin seziný, memlekettik rámizderine, memlekettik tilge, tarıhqa, mádenıetke qurmetpen qaraý, sonymen qatar ózge ultty, olardyń saltyna, dástúrine, mádenıetine qurmetpen qaraý.
Tárbıeniń zańdylyqtaryna súıene otyryp, oqýshylarǵa patrıottyq tárbıe berý júıesi“mektep - otbasy - áleýmettik ortany” kiriktire otyryp, sabaq úrdisindegi jáne sabaqtan tys ýaqytta tyǵyz baılanysta júrgizilýi tıis. Jeke tulǵanyń boıynda patrıottyq qundylyqtardy qalyptastyrýǵa baılanysty sabaqta jáne sabaqtan tys ýaqytta sharalardy júrgizý bary - synda aldyma tómendegideı maqsat qoıdym: pán sabaqtaryndaǵy bilim mazmuny men synyptan tys ýaqyttaǵy júrgiziletin tárbıe jumystaryn ózara baılanystyra, ulttyq jáne jalpy adamzattyq qundylyqtardan bilim men tárbıe bere otyryp, elin, jerin súıetin jáne ony qorǵaı biletin patrıot - azamat tárbıeleý. Osy maqsatty júzege asyrýda negizgi mindetter:
- tulǵanyń patrıottyq qundylyqtaryn qalyptastyrý;
- ulttyq erlik dástúrlerden, ádet - ǵuryptardan nár ala otyryp, týǵan elge, jerge, ana tilge degen sezimderin, Otanǵa degen súıispenshiligin týǵyzyp, damytyp, qalyptastyrý;
- ulttyq rámizderdiń paıda bolýy jáne olardyń shyǵý tarıhyn bile otyryp, elimizdiń rámizderine degen qurmetti qalyptastyrý;
- Qazaqstan Respýblıkasynyń tutastyǵyn saqtaıtyn jáne halyqtar arasyndaǵy beıbitshilik pen dostyqty nyǵaıtatyn azamat tárbıeleý.
Urpaqtarymyzdy parasatty da boıynda azamattyq namysy bar elin, jerin súıetin azamat etip ósirgimiz kelse, búkil qoǵamdyq damýdyń negizin keleshek urpaq tárbıesine baǵyttaýymyz qajet. Bul baǵytta tarıh pániniń tárbıeleýshilik múmkindigi óte mol. Óıtkeni ol búkil adam balasynyń ǵasyrlar boıy jınaǵan tárbıesin baıandaıdy. Tarıh sabaǵy oqýshylardyń dúnıege ǵylymı kózqarasyn qalyptastyrady, ımandylyqqa, izgilikke tárbıeleıdi.
Mysaly:“Bizdiń ólke - Qazaqstan Respýblıkasy ” taqyrybyn ótkende “Otan” uǵymyna keńirek toqtalyp, Otan degenimiz adamnyń týyp ósken jeri, týǵan týysqandarymen birge turatyn atamekeni. Eliniń keńdigi, baılyǵy týraly bilgende maqtanysh sezimi oıanyp, bilýge qushtarlyǵy artady. Oqýshylardy otansúıgishtikke tárbıeleýde patrıottyq taqyryptardaǵy óleń joldaryn oqytý, maqal - mátel aıtqyzý úlken rol atqarady. Sabaqta ólkeniń, týǵan aýyldyń tarıhyn oqytý, murajaı derekterine súıený, otanshyldyq sezimdi tereńdetedi.
“Qazaqstandyqtar Uly Otan soǵysy jyldarynda” taqyrybynda elimizdiń, týǵan aýylymyzdyń jeńiske qosqan úlesi týraly derekterdi paıdalandym.“Bókeı ordasyndaǵy Isataı men Mahambet bastaǵan kóterilis” taqyryptarynda ólke tarıhyna tereńirek úńilip, kóterilis basshylary týraly jazylǵan eńbekterden silteme bere otyryp, oqýshy boıynda maqtanysh sezimin týǵyzý, asyl qasıetterin oqýshy boıyna sińirýdi maqsat ettim.
Otanǵa qyzmet etý árbir jeke tulǵanyń tarıhtaǵy oryny men eńbeginen olardyń óshpes óneri men ǵulamalarynyń ósıetterinen úlgi alǵan, solardan rýhtanǵan urpaqtarymyzdyń patrıottyq kúshimen ólshenedi. Ekiniń biri týmysynan dara, ǵulama bolmaıdy, oqýdan, tańdaý, úırenýden baryp, adam ózin tolyqqandy etip tárbıeleıdi.
Qazaqstandyq patrıotızm degenimiz - qazaq memleketin Otanym dep seziný, basqa ulttyń qazaq halqyna syı - qurmetpen qaraýy, ár ulttyń quqyqtyq erkindigin qýattaı, týǵan jerin kórkeıtýge, qorǵaýǵa daıyn bolýy. Jalpy patrıottyq sezimniń qalyptasýy otbasy tárbıesinen bastaý alyp, óse kele mektepte ári qaraı damyp, júzege asady. Sondyqtan orta mekteptiń baǵdarlamalary men oqýlyqtarynyń ulttyq jáne qazaqstandyq patrıotızm múddesine qyzmet etetindeı mazmundy bolýy qajet.
Qoryta kelgende, urpaqtan urpaqqa mıras bolyp kele jatqan ulttyq jáne jalpy adamzattyq qundylyqtar arqyly tárbıe berý oqýshy boıyndaǵy sana - sezimdi, namysty, paryzdy qalyptastyrýmen qatar egemen elimizdiń táýelsizdigin, yntymaǵyn, birligin saqtap qala alatyn patrıot - azamat tárbıeleýge tolyq múmkindigimizdiń bar ekendigi anyq. Osy jolda silter baǵytymyz, kórseter jolymyz túzý bolsyn degim keledi.
“Qazaq balasyn ultjandylyq, otanshyldyq sezimde tárbıeleý, bilim berýdiń mektepke deıingi
júıesinen joǵarǵy oqý ornyna deıingi barlyq uıymdardyń mindeti. XXI ǵasyrda óz ultyn súıgen, birlikte bolǵan halyq qana tutastyǵyn saqtap qala alady.” (N. Á. Nazarbaev)
Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti N. Á. Nazarbaevtyń 2007jylǵy “Uly murattar uly nıetterden bastaý alady nemese damýshy memleketten - damyǵan elderge” atty Qazaqstan halqyna joldaýyndaǵy “Qazaqstan patrıotızm men saıası erik - jiger - jańa Qazaqstandy qurýdyń asa mańyzdy faktorlary” atty taraýynda “ Biz osy taıaýda ǵana Táýelsizdigimizdi atap óttik. Ótken jolymyz laıyqty boldy, al bizdiń birlesken sheshimderimiz ben tyndyrǵan isimizdiń nátıjeleri tańdanarlyqtaı boldy. Munyń bári de, jańa jalpy qazaqstandyq patrıotızmniń irge tasyn qalap, bizdiń Otanymyzdyń, bizdiń barsha kópultty jáne kóp konfesıaly qoǵamymyzdyń, bizdiń balalarymyzdyń tamasha keleshegi bar ekenine negizdi maqtanysh pen senimdilikti týyndatady”, dep Qazaqstandyq patrıotızm jańa Qazaqstandy qurýdyń negizgi tiregi ekenine toqtala otyryp, halyq óziniń erik - jigerin tarıhı aýqymdaǵy jobalardy iske asyrý úshin jumyldyrǵan kezde jańa damý deńgeıine jalpy qazaqstandyq patrıotızmniń irgesi qalanatynyn atap kórsetedi. Kóp ultty Qazaqstan halqy úshin Otansúıgishtik seziminiń rýhanı saladaǵy tatý - tátti tirlik, azamattyq kelisimge ǵana emes, memlekettik materıaldyq negizin nyǵaıtýǵa da tikeleı yqpaly bar. Otansúıgishtik rýh - qazaq eliniń álemdik órkenıetti elder kóshine qosylyp, dúnıejúzilik qaýymdastyqtan laıyqty oryn alýyna múmkindik beretin birden - bir kúsh.
Qazirgi kezde respýblıkamyzdyń egemendigi men beıbitshiligin saqtaýda tulǵanyń patrıottyq qundylyqtaryn damytý arqyly Qazaqstandyq patrıotızmdi qalyptastyrýǵa úlken mán berilip otyrǵandyǵy Qazaqstan Respýblıkasy konstıtýsıasynda, Qazaqstan Respýblıkasy “Bilim týraly” Zańynda, Qazaqstan Respýblıkasy Memlekettik “Bilim” baǵdarlamasynda, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń respýblıka halqyna joldaýlarynda, Qazaqstan Respýblıkasy tarıhı sanany qalyptastyrý, Qazaqstan Respýblıkasy mádenı - etnıkalyq bilim berý tujyrymdamalarynda,“Adam quqyq - tarynyń jalpyǵa birdeı deklarasıasynda ”,“Bala quqyǵy týraly deklarasıada”, úkimettiń qujattarynda jáne aǵymdaǵy basylym betterinde aıqyn ańǵarylady.
Búgingi tańda patrıotızm uǵymy tek memlekettik turǵyda ǵana emes, álemdik deńgeıde beıbitshilik pen tynyshtyqty saqtaý máselesi turǵysynan qarastyrylady. Qazaqstandyq patrıotızmdi álemdik tynyshtyq pen beıbitshilikti saqtaýdyń negizgi bir tuǵyry dep aıtýǵa bolady. Elimizdiń alǵashqylardyń biri bolyp ıadrolyq qarýdan bas tartýy, synaq alańdaryn jabýy, bul álemdik beıbitshilikti saqtaýǵa jasalǵan negizgi qadam bolyp tabylady.
Patrıotızmniń qalyptasýynyń tarıhı alǵy sharttary ejelgi saq, ǵun, Túrki qaǵanaty, Altyn Orda, XYI - XYIII ǵ. ǵ., XIX ǵasyrdyń basyndaǵy ult - azattyq kóterilis, Ekinshi dúnıejúzilik soǵys kezinde negizi qalanyp, 1986 jylǵy qazaq jastarynyń elimizdiń táýelsizdigi úshin kúresi arqyly jalǵasyn taýyp, búgingi elimizdiń damýy úshin óz úlesterin qosyp jatqan Qazaqstan halyqtarynyń eńbekterinen kórinis taýyp jatyr. Búgingi mektep oqýshylaryna patrıottyq tárbıe berýdiń mazmuny: ár azamat tyń óz Otanynyń taǵdyryna, qaýipsizdigine, bolashaǵyna degen jaýapkershiligin seziný, memlekettik rámizderine, memlekettik tilge, tarıhqa, mádenıetke qurmetpen qaraý, sonymen qatar ózge ultty, olardyń saltyna, dástúrine, mádenıetine qurmetpen qaraý.
Tárbıeniń zańdylyqtaryna súıene otyryp, oqýshylarǵa patrıottyq tárbıe berý júıesi“mektep - otbasy - áleýmettik ortany” kiriktire otyryp, sabaq úrdisindegi jáne sabaqtan tys ýaqytta tyǵyz baılanysta júrgizilýi tıis. Jeke tulǵanyń boıynda patrıottyq qundylyqtardy qalyptastyrýǵa baılanysty sabaqta jáne sabaqtan tys ýaqytta sharalardy júrgizý bary - synda aldyma tómendegideı maqsat qoıdym: pán sabaqtaryndaǵy bilim mazmuny men synyptan tys ýaqyttaǵy júrgiziletin tárbıe jumystaryn ózara baılanystyra, ulttyq jáne jalpy adamzattyq qundylyqtardan bilim men tárbıe bere otyryp, elin, jerin súıetin jáne ony qorǵaı biletin patrıot - azamat tárbıeleý. Osy maqsatty júzege asyrýda negizgi mindetter:
- tulǵanyń patrıottyq qundylyqtaryn qalyptastyrý;
- ulttyq erlik dástúrlerden, ádet - ǵuryptardan nár ala otyryp, týǵan elge, jerge, ana tilge degen sezimderin, Otanǵa degen súıispenshiligin týǵyzyp, damytyp, qalyptastyrý;
- ulttyq rámizderdiń paıda bolýy jáne olardyń shyǵý tarıhyn bile otyryp, elimizdiń rámizderine degen qurmetti qalyptastyrý;
- Qazaqstan Respýblıkasynyń tutastyǵyn saqtaıtyn jáne halyqtar arasyndaǵy beıbitshilik pen dostyqty nyǵaıtatyn azamat tárbıeleý.
Urpaqtarymyzdy parasatty da boıynda azamattyq namysy bar elin, jerin súıetin azamat etip ósirgimiz kelse, búkil qoǵamdyq damýdyń negizin keleshek urpaq tárbıesine baǵyttaýymyz qajet. Bul baǵytta tarıh pániniń tárbıeleýshilik múmkindigi óte mol. Óıtkeni ol búkil adam balasynyń ǵasyrlar boıy jınaǵan tárbıesin baıandaıdy. Tarıh sabaǵy oqýshylardyń dúnıege ǵylymı kózqarasyn qalyptastyrady, ımandylyqqa, izgilikke tárbıeleıdi.
Mysaly:“Bizdiń ólke - Qazaqstan Respýblıkasy ” taqyrybyn ótkende “Otan” uǵymyna keńirek toqtalyp, Otan degenimiz adamnyń týyp ósken jeri, týǵan týysqandarymen birge turatyn atamekeni. Eliniń keńdigi, baılyǵy týraly bilgende maqtanysh sezimi oıanyp, bilýge qushtarlyǵy artady. Oqýshylardy otansúıgishtikke tárbıeleýde patrıottyq taqyryptardaǵy óleń joldaryn oqytý, maqal - mátel aıtqyzý úlken rol atqarady. Sabaqta ólkeniń, týǵan aýyldyń tarıhyn oqytý, murajaı derekterine súıený, otanshyldyq sezimdi tereńdetedi.
“Qazaqstandyqtar Uly Otan soǵysy jyldarynda” taqyrybynda elimizdiń, týǵan aýylymyzdyń jeńiske qosqan úlesi týraly derekterdi paıdalandym.“Bókeı ordasyndaǵy Isataı men Mahambet bastaǵan kóterilis” taqyryptarynda ólke tarıhyna tereńirek úńilip, kóterilis basshylary týraly jazylǵan eńbekterden silteme bere otyryp, oqýshy boıynda maqtanysh sezimin týǵyzý, asyl qasıetterin oqýshy boıyna sińirýdi maqsat ettim.
Otanǵa qyzmet etý árbir jeke tulǵanyń tarıhtaǵy oryny men eńbeginen olardyń óshpes óneri men ǵulamalarynyń ósıetterinen úlgi alǵan, solardan rýhtanǵan urpaqtarymyzdyń patrıottyq kúshimen ólshenedi. Ekiniń biri týmysynan dara, ǵulama bolmaıdy, oqýdan, tańdaý, úırenýden baryp, adam ózin tolyqqandy etip tárbıeleıdi.
Qazaqstandyq patrıotızm degenimiz - qazaq memleketin Otanym dep seziný, basqa ulttyń qazaq halqyna syı - qurmetpen qaraýy, ár ulttyń quqyqtyq erkindigin qýattaı, týǵan jerin kórkeıtýge, qorǵaýǵa daıyn bolýy. Jalpy patrıottyq sezimniń qalyptasýy otbasy tárbıesinen bastaý alyp, óse kele mektepte ári qaraı damyp, júzege asady. Sondyqtan orta mekteptiń baǵdarlamalary men oqýlyqtarynyń ulttyq jáne qazaqstandyq patrıotızm múddesine qyzmet etetindeı mazmundy bolýy qajet.
Qoryta kelgende, urpaqtan urpaqqa mıras bolyp kele jatqan ulttyq jáne jalpy adamzattyq qundylyqtar arqyly tárbıe berý oqýshy boıyndaǵy sana - sezimdi, namysty, paryzdy qalyptastyrýmen qatar egemen elimizdiń táýelsizdigin, yntymaǵyn, birligin saqtap qala alatyn patrıot - azamat tárbıeleýge tolyq múmkindigimizdiń bar ekendigi anyq. Osy jolda silter baǵytymyz, kórseter jolymyz túzý bolsyn degim keledi.
You Might Also Like
-
Sabaqtyń taqyryby: Beıorganıkalyq qosylystar klastaryn qaıtalaý.
-
Sabaqtyń taqyryby: Baýyrjan Momyshuly «Ushqan uıa» romanynyń úzindisindegi ulttyq tárbıe, ónege halyq danalyǵy.
