InfoHub Logo

Taqyryby: Bilim men tárbıe berýdiń jańa paradıgmasy (prezentasıasymen)

Memleket basshysy 2011 jylǵy halyqqa arnaǵan Joldaýynda HHİ ǵasyrdyń alǵashqy onjyldyǵyndaǵy áleýmettik - ekonomıkalyq belesterimizge qorytyndy jasap, 2020 jylǵa deıingi damýymyzdyń bilim salasyndaǵy baǵdaryn aıqyndap berdi, atap aıtqanda, tehnologıalyq turǵyda damyǵan, jańa álemdegi jańa Qazaqstan úshin eń negizgi basymdyqtyń biri – bilim salasy ekenine nazar aýdardy. Osyǵan oraı bizdiń táýelsiz, jas memleketimizdiń basty damý baǵyttarynyń biri – qazirgi bilim men ǵylymdy barynsha damytý bolyp tabylady. Bilim salasynyń ınovasıalyq damý jolyna sapaly kóshýine tikeleı baılanysty ekenin atap kórsetti. Bul mindetterdi sheshý úshin mektep ujymdarynyń, ár muǵalimniń kúndelikti izdenisi arqyly barlyq jańalyqtar men qaıta qurý, ózgeristerge batyl jol asharlyq jańa tájirıbege, jańa qarym - qatynasqa ótý qajettigi týyndaıdy

Qazaqstan bilim berý paradıgmasy QR Konstıtýsıasy, “Qazaqstan – 2030” strategıalyq baǵdarlamasy, bilim berý saıasaty, zańdar men resmı qujattardy tereń taldaý nátıjesinde qalyptasyp keledi.
Teorıalyq taldaýlar kórsetip otyrǵandaı, tarıhı kezeńde birin - biri almastyrýshy paradıgmalar nátıjesinde jańa ıdeıalar men prınsıpter, shyǵarmashylyq qatynastar men mádenıettiń damýyn tereń uǵynýdy talap etedi.

Sonymen, ǵalymdardyń pikirlerin tirek ete otyryp jáne taldaý nátıjesinde: bilim berýdiń jańa paradıgmasy – jańa órkenıettik baǵdar turǵysynda, memlekettik standarttarǵa saı, jan - jaqty damyǵan jeke tulǵany qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan, ıntellektýaldyq bilim ortalyǵy retindegi ınovasıalyq mektepte ǵylymı - ádisnamalyq negizdelgen bilim berýdiń konseptýaldyq modeli degen anyqtama berildi.
Bilim berý daǵdarysyna taldaý jasaý búginde eń aldymen adamnyń shyǵarmashylyq máni men rýhanılyqty damytýǵa baǵyttalǵan jańa bilim berý paradıgmalaryn jasaý qajettiligin túsinýge alyp keldi. Bul rette bilim berý praktıkasynyń negizgi mindetteri tabıǵat pen qoǵamnyń zańdaryn oqytý ǵana emes, sonymen birge, álemniń shyǵarmashylyq turǵydan qaıta jasalýynyń gýmanısik ádisnamasyn meńgerýge kómek berý jáne «adam - tabıǵat - qoǵam» júıesindegi qarym - qatynastardy úılesimdi etý bolyp otyr. Mundaı mindetterdiń negizgi maqsaty adamnyń shyǵarmashylyq áleýetin saqtaý men damytý bolyp tabylatyn ınovasıalyq bilim berý ǵana sheshe alady.

Bilim berý paradıgmalarynyń birinen - biri artyq, ne qalys qalǵan túrleri bolmaıdy. Olar óz kezeńindegi álemdi túsiný men pedagogıkalyq nysandardyń máni, oqý - tárbıe prosesiniń qurylymyna baılanysty bolady.
Bilim paradıgmasynyń kóp taraǵan túrleri az emes. Olarǵa mynalar jatady:
1. Dástúrli - konservatıvtik (bilim paradıgmasy);
2. Fenomenologıalyq (gýmanısik paradıgmasy);
3. Rasıonaldyq (tártiptilik paradıgmasy);
4. Tehnokrattyq;
5. Ezoterıkalyq.

Árbir paradıgma «ne úshin tárbıeleý kerek, oqýshylardy qandaı maqsatqa daıyndaý kerek, ne úshin ómir súremiz» degen suraqtarǵa jaýap beredi.
Máselen, dástúrli bilimdik paradıgmada bilim berýdiń basty maqsaty: «Bilim, bilim, qandaı jaǵdaıda da tek bilim». Munda órkenıet pen mádenıetti urpaqtan - urpaqqa jetkizý negizgi maqsat bolyp sanalady.
Fenomenologıalyq nemese gýmanısik paradıgmada jeke tulǵanyń ishki dúnıesin damytý, ony erikti, rýhanı jeke adam retinde taný jáne adamdarmen til tabysýynda erekshelený qabiletterin jetildirý qarastyrylady. Bilimniń gýmanıtarlyq paradıgmasynyń dińgegi - oqýshy emes, daıyn bilimdi meńgerýdegi aqıqatty túsinýshi adam. Munda oqýshy men muǵalim arasyndaǵy qarym - qatynas: yntymaqtastyq, ózara jaýapkershilik, óz pozısıasyn erkin tańdaý jaǵdaıynda dıalogtik ustanymda órbıdi.

Rasıonaldyq paradıgmaǵa oqýshyǵa bilimniń túrli tásilderiniń tıimdi jaqtaryn, ortaǵa beıimdelý, onyń oıy, sezimi jáne is - áreketterimen sanasý, olardy meńgertý jatady.
Tehnokrattyq paradıgmanyń negizgi maqsaty – dál ǵylymı bilimder. «Bilim - kúsh» adamdy baǵalaý, onyń bilimi, múmkindikterimen anyqtalady. Adamnyń qasıeti onyń bilimi, tártibi jáne ony tasymaldaýshy retinde tanylady.

Ezoterıkalyq paradıgma – oqýshynyń tabıǵı kúshi. I. Kolesnıkovtyń pikirinshe, adamnyń qorshaǵan álemmen is - áreketiniń joǵary deńgeıi basym kórsetiledi. Munda adamnyń aqıqatqa máńgilik ózgermeıtin qatynasy kórinýi tıis. Bul jerde oqýshynyń damýyndaǵy muǵalimniń adamgershilik, psıhologıalyq, fızıkalyq fýnksıalary erekshe uǵym bolyp tabylady.

Elbasymyz óz halqyna joldaýynda «Bilim berý reformasy – Qazaqstannyń básekege qabilettiligin qamtamasyz etýge múmkindik beretin asa mańyzdy quraldarynyń biri. Bizge ekonomıkalyq jáne qoǵamdyq qajettilikterine saı keletin osy zamanǵy bilim berý júıesi qajet»dep atap kórsetti. Bala janynyń baǵbany, jas urpaqqa bilim men tárbıe beretin muǵalim ádepti, oı - órisi keń, jan - jaqty bilimdi, ustamdy, óz oıyn shákirtine anyq, dál jetkizetin bolýy tıis. K. D. Ýshınskıı: «Muǵalim – óziniń bilimin úzdiksiz kóterip otyrǵanda ǵana muǵalim, al oqýdy, izdenýdi toqtatqanymen onyń muǵalimdigi de joıylady»,- degen. Endeshe muǵalim únemi izdenip, bilimin tolyqtyryp otyrsa, onyń ómirlik ustanymy turaqty, kúsh - qýaty, kóńili árdaıym joǵary, sabaq berý sapasy arta túsedi. Kez kelgen oqytý belgili mólsherde adamdy damytady. Oqýshynyń adam retinde qalyptasýy belsendilik arqyly júzege asady. Rasıonaldy paradıgmaǵa bilimdi meńgertýdiń tıimdi jaqtaryn meńgertý jatsa, onda balany oqyta otyryp, onyń erkindigin, belsendiligin qalyptastyrý, óz betinshe sheshim qabyldaýǵa daǵdylandyrý bolyp tabylady. Bul rette ózim sabaqta qoldanyp júrgen «Oqý men jazý arqyly syn turǵysynan oılaýdy damytý» baǵdarlamasyna toqtalaıyn. Syn turǵysynan oılaýdy damytý baǵdarlamasy álemniń túkpir - túkpirinen jıylǵan bilim berýdiń birlesken eńbegi. Tájirıbeni júıege keltirgen Djınnı L Sıtl, Kýrtıs S. Meredıt, Charlz Templ. Joba negizi J. Pıaje, L. Vygotskıı teorıalaryn negizge alady. Bizdiń elimizge Djordj Sorostyń ashyq qoǵam ınstıtýty Soros – Qazaqstan qory arqyly kelgen.

Synı turǵydan oılaý strategıalarynyń oqýshylardy erkin sóıleýge, sóz ushqyrlyǵyn ushtaýǵa, óz oıyn qysylmaı jetkize bilýge mol áseri bar. Sabaq qurylymy úsh kezeń boıynsha júzege asyrylady. Osy úsh kezeń arqyly oqýshylardy oılaýǵa jetelep, qyzyǵýshylyǵyn oıatyp, shyǵarmashylyq qabiletin arttyrýǵa, belsendilikke yntalandyrýǵa bolady.
Sabaq qurylymy úsh kezeń boıynsha júzege asyrylady.
1. qyzyǵýshylyqty oıatý
2. maǵynany ashý
3. tolǵanys
Sabaq qurylymynyń jospary
1. Qyzyǵýshylyqty oıatý --------- Maǵynany ashý ---------------- 3. tolǵanys
strategıalary --------------------- strategıalary
↓----------------------------------------------------↓------------------------------↓
Oı qozǵaý ---------------------------- Venn dıagramsy ----------- avtor oryndyǵy
↓----------------------------------------------------↓-------------------------------------↓

Toptastyrý t. b --------------- bes joldyq óleń t. b ------------------- esse t. b
Ár kezeńge sáıkes ádister de jınaqtalǵan.
1 - kezeń - qyzyǵýdy oıatý – bul úırený úrdisi. Ol oqýshynyń biletini men jańa bilimdi ushtastyrýdan turady. Munda oıdy qozǵaý júzege asady. Oqýshy óziniń biletinin eske túsiredi, qaǵazǵa jazady, talqylaıdy.

2 - kezeń – maǵynany taný. Munda oqýshy jańa aqparatpen tanysady., taqyryp boıynsha jumys isteıdi, tapsyrmalar oryndaıdy. Oqýshy óz betimen jumys jasap, belsendilik tanytady.

3 - kezeń – «oı – tolǵanys dıagramsy» Bul kezeńde oqýshylar strategıalardyń laıyqtysyn tańdaıdy. Ár oqýshy osy tusta óz shyǵarmashylyǵyn kórsete alady. Syn turǵysynan oılaý – synaý emes shyńdalǵan oılaý. Bul baǵdarlama arqyly oqýshylar belgili bir mazmunǵa syn turǵyda qarap mol aqparattar aǵymynan ózine qajettisin tańdap alýǵa, sanaly sheshim qabyldaýǵa, suraq qoıa bilýge, ár kez sol suraqqa jaýap izdeýge úırenedi, oqýshy oıy damıdy. Ereksheligi: oqýshynyń qyzyǵýyn arttyra otyryp, qıalyn damytýǵa arnalǵan. Muǵalim oqýshynyń bilim alýǵa baǵyttalǵan is - áreketin baqylaı alady, baǵyt - baǵdar beredi. Oqýshylar jańa sabaqty, aqparattardy óz betimen meńgeredi

Mysaly 6 - synypta ádebıet páninen Saıyn Muratbekovtyń «Qylaý» áńgimesin tómendegishe ótkizdim.
Sabaqtyń maqsaty. bilimdilik - áńgime keıipkerlerine taldaý jasaı otyryp, áńgimeniń taqyryby men ıdeıasyn ashý.
Damytýshylyq - oqýshynyń sóıleý tilin damytý, óz oıyn erkin, jatyq jetkize bilýge, qorytyndy jasaı bilýge daǵdylandyrý.
Tárbıelik – qaıyrymdylyqqa, adal dostyqqa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: praktıkalyq sabaq
Sabaqtyń ádisi: «syn turǵysynan oılaý» tehnologıasynyń strategıalary, suraq - jaýap,

1. «Qyzyǵýshylyqty oıatý» oı shaqyrý.
«Qaı sát beınelengen?» Sataıdyń sózderinen mysaldar keltirip, qaı kezde aıtylǵanyn tabý. «Áı, beımazasyn - aı osy shaldyńİ», «Shirkin - aı, eń bolmasa on mınýt uıyqtar ma edi?», «Qara ishikti oranyp ap, aýnaı ketip uıyqtasa, shirkin!», «Mundaıda qasqyr kezdesýi múmkin – aý!» t. b Oqýshylardyń sabaqqa degen qushtarlyqtary baıqalady, belsendilikpen jaýap beredi. Pánge degen qyzyǵýshylyqtary artady.

2. Toptastyrý strategıasy
- Sataı kim? degen saýal tóńireginde oqýshylar mynadaı jaýaptar jazypty.
Oqýshy, 7 - synypta oqıdy, ákesiniń qolǵanaty, jaqsy joldas.
Maǵynany taný (2 - kezeń)

Sózdikpen jumys.
Qylaý - sóziniń maǵynasyn ashý.
1. Shyǵarma nege «Qylaý» dep atalǵan?
2. Shyǵarmada Sataıdyń minez - qulqy qalaı tanylǵan?
3. Sataıdyń Rabıǵamen kezdeskendegi minez - qulqy qalaı berilgen?
4. Sataı men Rabıǵaǵa minezdeme berý.

Kesteni toltyrý
Erkin jaýap» startegıasy:
1. Sataı boıyndaǵy qaı sát senderdiń óz bastaryńnan ótti?
2. Ákesiniń aqyly Sataıdy nege yzalandyrdy?
Bul suraqqa balalar: - Úlkender bir aıtqandaryn qaıta - qaıta aıta bermese ǵoı, biz de osylaı yzalanamyz,- dep jaýap berdi.
3. Sataıdyń mektep týraly oılary qandaı? Osyǵan óz kózqarastaryń qandaı?
4. Sataı Rabıǵaǵa degen balań sezimin qalaı bildirdi?
«Oı - tolǵanys» kezeńi - sabaqty bekitý. «Venn dıagramsy»
«Qylaý» áńgimesi men «Meniń atym - Qoja» povesindegi keıipkerlerdi salystyr.
«INCERT» kestesin toltyrý.
Bekitý: A. Eńsepovtyń «Balalyq» atty týyndysyn tyńdaı otyryp, «Rabıǵa men Sataıdyń dostyǵy» atty shaǵyn shyǵarma jazý. Sýret salýǵa bolady.
Qorytyndylaý:
1. Senderge shyǵarma unady ma? Nelikten?
Úıge tapsyrma berý.
Uljannyń shyǵarmasynan úzindi:
« Júz teńgeń bolǵansha, júz dosyń bolsyn» degendeı Sataı ózine taǵy bir dos tapty.