InfoHub Logo

Myna jaryq dúnıege kelgen ár adamnyń dittegeni bolyp, oılaǵannyń oraıy kelip, asyǵy alshysynan túsip, qaıǵy - muńsyz ómir keshýi ejelden - aq ekitalaı dúnıe ekeni talas týdyrmasy anyq.

Alaıda «bireýdiki bireýge qyz kóriner» demekshi ár taǵdyr ıesisi óz basyna úıirilgen sátsizdiktiń qara bultyn ǵana kórip, aınala tóńiregindegi adamdardyń taǵdyr - talaıyna jete mán bermegen. Olardyń da shýaqty kúnderimen qatar basyna bult úıirilgen sátteri az bolmaıtynyn esepke ala bermeıdi. Eń bastysy, óz basyndaǵy sátsizdiktiń bastaý kózi qaı tusta, oǵan ne sebep ekendigine oı júgirtip jatpaıdy.

Qıynshylyqqa qarsy turý, oǵan qarsy kúresý qaperine kirip shyqpaıdy. Sodan baryp táńirge, qala berdi jaryq dúnıege ókpe artady. «Jalǵan dúnıe...» osy bir san kókirekti jaryp shyqqan ókinish pen óksikke toly sóz tirkesi atam zamannan - aq aýyzdan - aýyzǵa, qulaqtan - qulaqqa jetip, tildik qordan berik oryn alǵan.Onyń elden elge, jerden jerge taraýyna ómir jaıly tolǵaqty oılaryn jyrlaryna arqaý etken jyraýlar men aqyndardyń da úlesi az bolmasa kerek.

Sol jurt sanasyna sińisti «dúnıe jalǵan» uǵymyna  jyraýlar men aqyndar arasynan alǵash ret Shákárim qarsy shyǵady. Ol óziniń «Dúnıe men ómir» atty óleńinde :

                                    Bilimdiler nasıhat kóp jazady,

                                    Adam úshin ýaıym jep jazady.

                                    Baıqap oqyp otyrsam sonyń bári,

                                   «Dúnıe sum, aldamshy» dep jazady. - Deı kelip óziniń de tirshilikke qadam basqanyn, rahatty da, beınetti de bastan keshkenin aıta kelip:

                                    Ómir boıy qýanbaq jyndy isi ǵoı,

                                    Keıde asyp, keıde sasyp, keıde qashtym, - dep túıedi.

Osy «asý», «sasý», «qashý» sózderiniń astaryna úńiler bolsaq, aqynnyń oraıly tusta asyryp - asyra siltegenin, keıde basyn páleden ala qashyp, keıde tyǵyryqqa tirelip sasqanyn aıqyn ańǵarar edik.

Munan ári ol raqat kórgen, qaıǵy kórgen tustardaǵy kóńil kúıin beıneleıdi. Alǵashqysynda: «Keýdesin soǵyp, jalǵannyń qaqqanyna kónbedim, qarsy jaldap shyǵa berdim», - dep lepirse, qaıǵy kórse: «Dúnıe jalǵan mine aldap aldy», - degenge tuıaq tireı otyryp, aqyn munyń bar bolǵany:  «Burynǵy jazǵandardyń sózi ornyǵyp, kóńilime qalǵandyǵy», - deıdi.

Kezinde ózim de: «Men de soqqy jedim dep sum dúnıeden kóp jazyp em, onyma ókindim men», - dep moıyndaıdy. Al osy shýmaqtaǵy oıyn aqyn:

                                Oılasam kórgen beınet, tartqan qaıǵy,

                                Bolypty ne bireýden, ne ózimnen, - dep túıindeıdi. 

Bul sandaǵan ǵasyr boıy qalyptasyp, qaǵıdaǵa aınalǵan «dúnıe sum, aldamshy» degen pikirdiń irgesin shaıqap, shańyraǵyn ortasyna túsirgen, sony pikir, tyń paıymdaý edi. Shákárim óziniń osy bir pálsapalyq oıyn: «Biz sókti dep toqtaı ma Alla atqan oq»,- dep aıshyqtaıdy.

Tirshilik ıesiniń atar tańy, batar kúni Allaǵa táýeldi ekenin:

                                 Kimde - kim qaıǵy tartyp, beınet kórse,

                                 Sum jalǵannyń qylǵany bul deı berse,

                                 Álbette bul taǵdyrǵa narazylyq

                                 Túbi Allaǵa qarsylyq ondaıǵa erse, - dep eskertedi.

Óz basyndaǵy keleńsizdikti kórmeı - bilmeı, dúnıeni jamandaýdy úıretken bilimsiz shala molda ekenin ashyp aıtady. Osy oraıda shyndyq pen jalǵannyń ara - jigin ashý aqynǵa da ońaıǵa soqpaǵany ańǵarylady. Aqyr sońynda:

                                    Dúnıe degen qyzyqqan isiń bolsa,

                                    Qyzyqtyrǵan kim seni oǵan sonsha.

                                    Paıdasyz, baıansyzyn bile tura,

                                    Qýa berdiń oılanbaı nege sonsha? - dep saýal tastaıdy.  

Dúnıeniń biryńǵaı dýmannan, raqattan ne bolmasa belsheden kesher beınetten turmaıtynyn tujyrymdap az sózben jetkizedi. Ǵalym Serik Elikbaıdyń: «Shákárim qazaq poezıasynda fılosofıaǵa jańa óris ashty, shyǵarmalaryndaǵy adamnyń aqylyna ózgeshe mán berýi ózine deıin ádebıette kóp kezdese qoımaıtyn jańa túr», - degende, bálkim, Shákárimniń basqa óleńderimen qatar biz sóz etip otyrǵan «Dúnıe men ómir» atty óleńin de qaperinde ustaǵan bolar.

Qalaı desek te aqynnyń tereń de tujyrymdy pálsapalary ómir soqqysynan kóz ashpaı, jigeri qum bolǵan jandardyń ózine tyń qýat berip, ómirge, dúnıege, taǵdyrǵa qatysty qalyptasyp qalǵan hám kúmándi hám tumandy kúńgirt oılaryna nur shýaqty sáýle túsirip, tyń qýatty, albyrt ta alǵyr  alǵa bastar tyń oıǵa jeteleri sózsiz.   

Súleımen Baıazıtov

---