InfoHub Logo

Sandaǵan jyldar boıy keńestik kezeńniń shilterli shymyldyǵy óskeleń urpaqtyń kózinen tasa, sanasynan aýlaq ustaýǵa tyrysqan. Shákárim Qudaıberdiulynyń esimi ádebıet álemine qaıta oralýy, onyń shyǵarmashylyǵy men áýelden - aq azdy - kópti tanys aǵa býyn ókilderin aqyr sońynda ádilettiń saltanat qurǵanyna táýba degizse, jańa talap jas óskinderdiń sanasyn dúr silkindirip, tanym kókjıegin keńeıte túsken, solaı bolý da zańdylyq edi.

Osy turǵyda fılosofıa ǵylymdarynyń kandıdaty Asan Omarov: «Búkil alash jurty Shákárimdi rýhanı ustaz, ekinshi Abaı dep   qurmet tutqan»,- deıdi. Sol qurmetke arada ótken belgisizdik jyldary da kóleńkesin túsire almady. Aqyn Shákárim esimi aqtalǵannan keıin kózi tirisinde ıelengen óziniń tarıhı taǵyna qaıta jaıǵasty. Bul tusta ony keıbir qalam ustaǵandar: «Shákárim á, degennen – aq ne jazsa da ózinshe jazǵan, tipti aqyn retinde qalyń qaýym Abaı ekeýin qatar tanyǵan»,- dese , endi biri Shákárimniń alǵashqy óleńderinen Abaıdyń til mádenıeti, sóz úlgisi anyq baıqalatynyn aıtady.

Kúni keshege deıin keńestik kezeń qalyptastyrǵan bir izdilikten arylyp, Abaı jáne onyń izin ala shyqqan aqyndardyń shyǵarmashylyǵy tóńireginde pikirdiń san alýandyǵy qalyptasa bastaǵanyn baıqaımyz. Bul, bizdińshe, az olja emes.

Qalaı desek te Shákárimniń Abaıdy ustaz tutqany, ony óziniń ǵana emes, jalpy qazaq jastarynyń ustazy retinde tanyǵany aqıqat. Tipti Abaıdy sol tustaǵy qazaq qoǵamyndaǵy «Bir bilimdi danyshpan» dep atap kórsetedi. Óziniń «Jastarǵa» atty óleńinde:

                                                Óshpes ómir, taýsylmas mal bereıik,

                                                Bir bilimdi danyshpan jan tabaıyq, - dep ortaǵa oı tastaı kelip:

                                                Al endi olaı bolsa kimdi alaıyq,

                                                Qazaqta qaı jaqsy bar kóz salarlyq, - dep saýal qoıady.   

                                                Saq bolaıyq bir shoqyp, bir qaralyq,

                                                Qaraýyldar mezgil ǵoı tur qaralyq

                                                Júz aıtqanmen ózgeniń bári nadan,

                                                Jalynaıyq Abaıǵa, júr baraıyq.  

Osy shýmaqtaǵy  «júz aıtqanmen ózgeniń bári nadan» deýi onyń Abaıdan basqa qarańǵylyq tumanyna tumshalanǵan jurtty jaryq sáýlege bastaı alatyn jan joq ekenin ashyq aıtýy ýaqyt dertine shıpa- dárý bolatyn jandy tamyrshydaı tap basýy kóregendik emes pe?!

Al :

                                                 Ómirzaıa bolmastyq óner úıret,

                                                 Aqylyńdy aıama bizge uqpas dep

                                                 Bizden úmit úzbe delik.

                                                 Aramdyqpen, aldaýmen kún ótkizbeı,

                                                 Ótirikke ólgenshe shynǵa óleıik.

Bul tek Shákárimniń ǵana emes, tirshiliktiń kózge túrtse kórgisiz qalyń tumanyna tumshalanyp, tyǵyryqqa tirelip, qarańǵylyq, nadandyq shyrmaýyndaǵy qam kóńildi ondaǵan, júzdegen qazaq jastarynyń arman - múddesi, et - júregi «elim» dep soqqan, aq nıetti, adal jandy qazaq jastarynyń jan syry, basqasha aıtsaq, kózdegen múddesi ǵoı.

Shákárim «ómirzaıa bolmastyq óner úıret» deý arqyly Abaıdyń ózderi ómir súrip otyrǵan qoǵamdaǵy ordaly oıdyń tunyq tunbasy bolýmen qatar ónege shashar ónikti istiń bastaýy ekendigine kóz jetkizip, óner úıreter jón silter kisi bolsa, qazaq jastarynyń bas shaıqamasyna degen nyq senimin aıǵaqtaı túsedi.

Ózimiz de aldanyp, ózgeni de aldaýmen kún ótkizbeıik. Ótiriktiń tútinine tunshyǵyp, ólgenshe shyndyq úshin basymyzdy báıgege tigeıik dep úndeıdi. «Ońamyz ba Abaıdan bata almastan?» - degen saýal tastaı otyryp, jastardyń júreginde namys otyn tutatyp, jiger - jalynyn alaýlatýdy maqsat tutady.

Buǵan áste shúbá keltirýge bolmas. Oǵan Shákárimniń óner - bilimge yntyqqan jastardy Abaı tóńiregine toptastyryp qana qoımaı, solardyń kóshbasshysy bolýy aıǵaq emes pe?! Buǵan Turlyǵul esteligindegi: «Bizdiń ishimizdegi eń úlkenimiz Shákárim boldy», - deýi aıǵaq.

Shákárimniń biz sóz etip otyrǵan «Jastarǵa» atty óleńi 1897 jyly Abaıdyń kózi tirisinde jazylyp, jurt arasyna taraǵan. Sol tustaǵy Abaıdyń qadir -  qasıetin jete túsinbeıtin kózi soqyr zamandastarynyń kópshiligi osy óleń arqyly onyń qoǵamdaǵy ornyn bir sát oısha zerdelep, tyń kózqaras qalyptastyrǵan da bolar.

Áıteýir Shákárimniń  jastarǵa: «Jalynaıyq Abaıǵa, júr baralyq»,- dep oı tastaýy sol tustaǵy qazaqtyń kózi sál - pál ashyq, kókiregi sál - pál oıaý bóligin bir sátke dúr silkintip, Abaıdy rýhanı sarqylmas sarqyramasynan sýsyndaýǵa, shól basýǵa, óner - bilim qýýǵa yqpal etkeni talassyz.

... Jalpy Shákárimniń «Jastarǵa» atty Abaıǵa arnalǵan osy óleńi, menińshe, qazaq oqyrmandaryna (ótkenine de, búgingisine de, erteńgisine de) olja salǵan, sala bermek eki erekshelik bar. Onyń alǵashqysy - kózi tirisinde - aq Abaıdy ultymyzdyń uly ustazy retinde tanýy, ekinshisi - Abaıtanýdyń alǵashqy altyn árpi bolyp jazylýy.

Súleımen Baıazıtov

---