InfoHub Logo

Jarlyq Qazaq dalasynyń, Orta Azıanyń, ishinara Sibirdiń 19 ben 43 jas aralyǵyndaǵy er azamattaryn tyl jumystaryna (qorǵanys qurylystaryn jáne áskerı qatynas joldaryn salý, maıdan óńiri mańaıynda joldar salý, t.b.) “rekvızısıalaýdy” (“jumyldyrý”, “áskerge shaqyrý” emes) josparlady. Bul ashyq ári kúshpen, jabaıy tásilmen júrgizildi. Bas shtabtyń salǵyrt salyǵy boıynsha tyl jumystaryna Qazaq dalasynan, Orta Azıadan 400 myń adam, onyń ishinde qazaqtar mekendegen barlyq oblystardan 240 myńǵa jýyq adam alý josparlandy.

Birinshi kezeńde 19 – 31 jas, ekinshi kezeńde 32 – 43 jas aralyǵyndaǵy azamattar alynbaqshy boldy. Olardyń tizimin jasaý jergilikti bolys basshylaryna júkteldi. Patsha ókimetiniń jergilikti ákimshilik oryndary isti jedeldetý úshin bolys, starshyn jáne “qurmetti aqsaqaldarmen” jınalystar ótkizip, “Maýsym jarlyǵyn” buljytpaı tez oryndaý kerek degen sheshim qabyldady.

Atalǵan Jarlyq kazaq dalasyn óte aýyr jaǵdaıǵa qaldyrdy. Tyl jumystaryna jumyldyrý (mobılızasıalaý) egin ónimderi men pishen jınaý, maldy qysqy jaıylymdarǵa aıdaýǵa daıyndyq kezinde júrgizildi. Eńbekke jaramdy búkil er-azamattardy shaqyrý qonys aýdarýshylar paıdasyna únemi jer tartyp alýmen negizgi shaıqalǵan qazaq sharýashylyǵynyń ekonomıkalyq bazasyna zor nusqan keltirdi. İs júzinde jurtshylyq ashtan kyrylýǵa dýshar boldy. Baıyrǵy halyqty tyl jumystaryna shaqyrý halyqtyń ashý-yzasyn týdyryp, Orta Azıa halyqtarynyń Reseı otarshyldyǵyna qarsy qýatty kóterilisiniń bastalýyna sebepshi bolyp, aqyry jergilikti jerde patsha ókimetine qarsy halyq narazylyǵynyń kúrt kúsheıýine alyp keldi. Halyq narazylyǵy kúnnen-kúnge óris alyp, sońy Qazaqstandaǵy on altynshy jylǵy kóteriliske ulasty.

Sol kóterilistiń negizgi oshaǵy Torǵaıdaǵy Amageldi Imanov bastaǵan ult-azattyq kúres bolyp tabylady.

---