InfoHub Logo

Jáýtikov Orynbek Ahmetbekuly (1911-1989) - ǵalym, fızıka-matematıka ǵylymdarynyń doktory, profesor, Qazaqstan Ǵylym akademıasynyń akademıgi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen ǵylymı jáne tehnıka qaıratkeri, Qazaqstannyń Memlekettik syılyǵynyń laýreaty.

Qaraǵandy oblysy Aqtoǵaı aýdanynda dúnıege kelgen.

1920-1930 jyldary aýyldyq mektepte, keıinnen Qarqaraly qalasyndaǵy mektepte oqyǵan. 1934 jyly Qazaq pedagogıkalyq ınstıtýtynyń (Abaı atyndaǵy Qazaq Ulttyq pedagogıkalyq ýnıversıteti) fızıka-matematıka fakúltetin úzdik bitirip, Lenıngrad memlekettik ýnıversıtetiniń (Sankt-Peterbor memlekettik ýnıversıteti) aspırantýrasyn tamamdaǵan. 1934-1951 jyldar aralyǵynda Qazaq pedagogıkalyq ınstıtýtynda assısent, aǵa oqytýshy, dosent, dekan, dırektordyń ǵylymı jumystar jónindegi orynbasary, kafedra meńgerýshisi bolǵan. 1945 jyly Qazaq KSR Ǵylym akademıasynda Matematıka jáne mehanıka sektory ashylyp, keıinnen Matematıka jáne mehanıka ınstıtýty qurylǵan. 

O.Jáýtikov 1945-1965 jyldar aralyǵynda Qazaqstan Ǵylym akademıasynyń Matematıka jáne mehanıka sektorynda aǵa ǵylymı qyzmetker, sektor meńgerýshisi, 1965-1969 jyldar aralyǵynda Qazaqstan Ǵylym akademıasynyń Matematıka jáne mehanıka ınstıtýtynyń dırektorynyń orynbasary, zerthana meńgerýshisi, 1969-1989 jyldar aralyǵynda Qazaqstan Ǵylym akademıasy Prezıdıýmynyń múshesi, Fızıka-matematıka ǵylymdary bólimshesiniń akademık-hatshysy qyzmetterin atqarǵan. 1985-1989 jyldary Qazaqstan Ǵylym akademıasynyń Matematıka jáne mehanıka ınstıtýtynda zerthana meńgerýshisi bolǵan. 

Negizgi ǵylymı eńbekteri qozǵalystyń ornyqtylyq teorıasyna, matematıka, fızıka teńdeýlerine, dıfferensıaldyq teńdeýlerdiń sheksiz júıelerine, teorıalyq jáne qoldanbaly mehanıkaǵa, matematıka tarıhy men onyń metodologıasyna arnalǵan. 

O.Jáýtikov - respýblıkalyq fızıka-matematıka mektebin uıymdastyrýshylardyń biri. Bul mektep qazir Orynbek Jáýtikovtiń esimimen atalady. Ol respýblıkamyzda matematık ǵalymdardy daıyndaýda jáne matematıkany nasıhattaýda kóp eńbek sińirip, otandyq matematıkter mektebin qalyptastyrdy. 1958 jyly akademık O.Jáýtikov alǵash ret qazaq tilinde matematıkalyq taldaý týraly oqýlyǵyn shyǵarǵan. Ol 200 den astam ǵylymı eńbekterdiń, ǵylymı-tanymdyq kitaptardyń, metodıkalyq jumystardyń, kóptegen oqýlyqtardyń avtory. Belgili ǵalymdar A.Lápýnovtyń, S.Kovalevskııdiń, N.Lobachevskııdiń, S.Sobolevtiń, M.Lavrentevtiń, K.Persıdskııdiń, Q.Sátpaevtiń, taǵy basqalardyń ómiri men shyǵarmashylyq qyzmetteri týraly zertteýlerin ǵylymı-tanymdyq kitaptary men maqalalarynda jarıalaǵan. 

Akademık O.Jáýtikov Keńes Odaǵy men shetelderde ótken osy zamandaǵy matematıka jáne mehanıka problemalaryna arnalǵan kóptegen sıezer, kongrester men konferensıalarǵa, sımpozıýmdarǵa qatysqan. 

Orynbek Ahmetbekuly Almaty qalasynda oqýshylardyń Kishi ǵylymdar akademıasyn uıymdastyryp, akademıanyń kóp jyldar boıy Qurmetti prezıdenti boldy. 

O.Jáýtikov matematıka ǵylymyn damytýǵa jáne fızıka-matematıka bilimderin jetildirýde zor úles qosyp, ǵylymı-pedagogıkalyq kadrlardy daıarlaǵany úshin Oktábr revolúsıasy, 2 ret «Qurmet Belgisi» ordenderimen, kóptegen medaldarmen, Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesi Prezıdıýmynyń Qurmet gramotalarymen marapattalǵan. 

Qazaqstannyń eńbek sińirgen ǵylymı jáne tehnıka qaıratkeri, Qazaqstannyń Memlekettik syılyǵynyń laýreaty akademık-ǵalym Orynbek Jáýtikov 16 mamyr kúni 1989 jyly qaıtys boldy. 

Qazaq KSR Mınıstrler Keńesiniń qaýlysymen akademık-ǵalym O.Jáýtikovti máńgi este saqtaý maqsatynda Almaty qalasyndaǵy Respýblıkalyq fızıka-matematıka mektebi men Qarqaraly qalasyndaǵy №1 orta mektebine esimi berilgen. 

Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti men Abaı atyndaǵy Qazaq Ulttyq pedagogıkalyq ýnıversıtetinde úzdik oqyǵan stýdentterge arnalyp O.Jáýtikov atyndaǵy stıpendıa taǵaıyndalǵan. Almaty qalasynda ǵalym O.Jáýtikov turǵan úıdiń qabyrǵasyna memorıaldyq taqta ornatylǵan. 

---