InfoHub Logo

Búgingi bala tili qazirgi qoǵamda kóptegen kishkentaı balalardyń tili kesh shyǵyp, baıaý damyp jatyr. Bul bizdiń qoǵam úshin úlken másele. Balanyń endi ǵana tili shyǵyp, ártúrli sózderdi aıtyp bastaýy eń keremet kezderdiń biri. Biraqta balanyń tili óz jasyna saı emes, kesh shyǵýy alańdatarlyq jaǵdaı. Bul jaǵdaıdyń týyndaýyna kóptegen sebepter bar. Bala qursaqta jatqanda ananyń kóp aýrýy nemese jıi ashýǵa boı aldyrýy, ata-ananyń bala tiline durys kóńil bólmeýi jáne t. b. sebepshi bolady.

Kóptegen ata-analar balasy tynysh otyrýy úshin telefon, gadjetterdi berip, ınternetten múltfılm, túrli vıdeolardy uzaq kórsetip qoıady. Balamen sóılesýge ýaqyt bólmeı, óz isterimen aınalysady. Bul balanyń ózimen-ózi bolyp, óz álemine kirip ketýine sebepshi bolady. Balaǵa ata-ana, baýyrlary túsinbese de sóılep, qulaǵyna qazaqsha sózderdi sińire berýi kerek. Ásirese bala aınalasyndaǵy álemin tanı bastap, bir jastarynda kórgenin qaıtalaı bastaǵanda sóılesý, oǵan qarap áńgime aıtyp, oınatý óte mańyzdy. Balaǵa únemi televızor qaratyp qoımaı qurastyratyn oıynshyqtar berip, jan-janýarlar, túrli-tústi oıynshyqtar, ártúrli formalarǵa salý sekildi oıynshyqtar bergen paıdaly.

Ata-anaǵa balamen birge oınaýǵa ýaqyt bólip úırený kerek. Úsh jasta sóılemeı júrgen balany erterek dárigerge aparyp tirketip, logoped pen psıholog, defektologtarǵa aparyp, em qabyldaý kerek. Erterek aldyn almasa balanyń tilin shyǵaryp sóıletý qıyndap ketedi. Mamandarǵa aparyp, arqasy men eki qolyna, tiline, betine massaj jasatýy qajet. Ata-ana úıden de balamen jumys jasaýy óte mańyzdy. Balanyń ýaqytynda sóılemeýi qazirgi urpaqtyń qasireti bolyp tur.

Qazaq halqy nanym-senimder men yrym-tyıymdarǵa baı halyq. Bala tiliniń kesh shyǵýyna baılanysty túrli yrymdarda bar. Sonyń biri — óńeshpen qylǵyndyrý. Bul yrymdy naǵashy jurty isteıdi. Qoıdyń óńeshin alyp, balanyń moınyna orap qylǵyndyrý arqyly jasalynady. Bala qorqyp shyńǵyryp jiberý, sóıleý joldaryn ashady dep paıymdaǵan. Al qazirgi zamanda logopedtiń keńesteri boıynsha balalarǵa qurt nemese súıekti tisteýdi ádetke aınaldyrý qajet. Bul bulshyqettiń jaqsy jetilýine áser etedi.

Teledıdar men ınternet áleminen balany alys ustaý kerek. Óıtkeni, bala teledıdarda bolyp jatqan nársege únsizdikpen qyzyǵyp qaraı ketedi. Bolashaqta sóıleý tiline keri áserin beredi. Eń basty shart ata-ananyń óz balasyna kóńil bólýi. Qorytyndylaı kele, ata-ananyń balasyna kóńil bólýi eń basty qaǵıdalardyń biri desemde bolady. Balaǵa kishkentaı kezinen bastap, densaýlyǵyna jáıbaraqat qaramaý mańyzdy. Sebebi bala bizdiń bolashaǵymyz. Ýaqytyly jasalǵan sharalar balanyń bolashaǵyna oń áserin tıgizip, bolashaqta jaqsy sóıleýine kómektesedi. Balanyń tátti tili, urpaqtyń saýlyǵy — ult bolashaǵy.

Maǵparova Aqbota Bısenbaıqyzy

---