Býnaqdeneliler klasy. Býnaqdenelilerdiń damýy
Sabaqtyń taqyryby: Býnaqdeneliler klasy. Býnaqdenelilerdiń damýy jáne paıda – zıany.
Maqsaty: 1. Ótilgen materıaldan alǵan bilimderimizdi keńeıtý
2. Oqýshylarǵa býnaqdeneliler jáne olardyń san alýan túrliligi, mańyzy týraly túsinik qalyptastyrý
3. Býnaqdenelilerdiń qurlysy, qorektenýi, damýy týraly túsinikterin odan ári damytý
Tárbıelik: Oqýshylardy qorshaǵan ortany qorǵaýǵa, eńbek cúıgishtikke, azamattyqqa baýlý.
Kórneki quraldar: test, slaıdtar
Ádisi: Jańa sabaqty túsindirý.
Túri: túsindirý, áńgimelesý, kesteler, sýretpen jumys júrgizý, t, s, s.
Sabaqtyń barysy: 1. Uıymdastyrý
Sabaq bólimderi: I. Jańa sabaq
II. Úı tapsyrmasyn suraý
III. Kestemen jumys
IV. Termın sózdermen jumys
V. Salystyrý kestesi
VI. Venn dıagramsy
VII. Sózjumbaq “Entomologıa”
I. Jańa sabaq: Býnaqdeneliler - býynaıaqtylar tıpine jatatyn kópjasýshaly, omyrtqasyz jándikter klasy. Olar ǵalamsharymyzda kóp taralǵan. Qazirgi kezde 700, 000 jýyq túrleri bar. Býnaqdeneliler eki klass tarmaǵyna jikteledi. Olar 1. týqanatsyzdar, 2. Qanattylar. Býnaqdeneler klasynda 35 otrád bar. Basqa býynaıaqtylardan negizgi erekshiligi - denesi úsh bólikten quralǵan. Olar: bas, kókirek, qursaq bólimderi. Alty aıaqty, kópshiliginde qanattary bolady. Dene bólimderi alýan túrli qyzmet atqarady. Sezim músheleri jaqsy damyǵan. Eki murtsha, jaı jáne kúrdeli kózder men kózsheler basta ornalasady. Kókirek bóliginde qımyl - qozǵalys qyzmetin atqaratyn aıaqtary men qanattary bolady. Kóbeıý músheleri qursaǵynda bolady. Demtútik arqyly tynys alady. Zár shyǵarý múshesi - malpegıı tútiksheleri. Júıke júıesi jaqsy damyǵan. Jutqynshaq ústi júıke jasýshasynyń túıini - mı. Mıdyń úsh bóligi bar. Olar: aldyńǵy, ortańǵy, artqy bólikten quralady. Qan taratý júıesi - ashyq. As qorytý júıesi aýyzdan bastaldy. Olardyń aýyz músheleriniń qurlysy alýan túrli.
Mysaly:
1. Súzip - jalaýshy - shybyn.
2. Shanshyp - sorýshy - massa.
3. Kemirýshi - taraqan, qońyzdar.
4. Kemirip - jalaýshy - balara
5. Tútik - tárizdi aýyzben sorýshy - kóbelek
Býnaqdenelilerge: qońyzdar, kóbelek, shybyndar, masalar, kóbelekter, balaralar, qumyrsqalar, ınelikter jatady. Olar jer betinde jorǵalap, aýada ushyp tirshilik etedi. Al keıbireýleri sýda sýarshyn, sýqandala, sýqandala, sýshalqaq, zulamat ómir súredi. Adam men janýarlarda parazıtti tirshilik etetin búrge, bıt, qandala, topyraq astynda tirshilik etetin buzaýbas bar. Býnaqdeneliler damýy úsh túrli jolmen ótedi.
Olar: 1. Týra damý qanatsyz býnaqdene
2. Shala túrlenip damý (shegirtke, taraqandar, ınelik, buzaýbas, bıt, shekshek, qandala.)
3. Tolyq túrlenip damý (qońyzdar, kóbelek, shybyn, masa, shansharlar, qumyrsqalar, balaralar.)
Týra damý: jumyrtqa - ımago
Týra damý degenimiz - uryqtanǵan jumyrtqadan eresek býnaq denege uqsas jas jándikterdiń shyǵýy. Olardyń tek denesi ósedi jáne jaǵynan tolysyp damıdy.
Shala túrlenip damý: jumyrtqa - dernásil - ımago. Damýy 3 satydan turatyn jáne dárnásili eresegine uqsaıtyn býnaqdenelerdi shala túrlenip damıtyn býnaqdeneliler deıdi.
Tolyq túrlenip damý: jumyrtqa - dernásil - qýyrshaq - ımago. Damý 4 satydan turatyn jáne dernásili ereseginen uqsaıtyn býnaqdenelilerdi tolyq túrlenip damıtyn býnaqdeneler dep atalady. Býnaqdenelilerdiń eresek kúıge aýysý satysy ımago dep atalady. Imago latynsha – eresek qurt. Býnaqdenelilerdi zertteıtin ǵylym - entomologıa dep atalady. Grekshe << entoma>>- býnaqdene, logos - ǵylym, degen sózdiń birigiýinen jasalǵan.
Býnaq denelilerdiń tabıǵattaǵy jáne adam ómirindegi mańyzy:
1. Ósimdikterdiń san alýan túrlerin tozańdandyrý (shıe, alhory, alma aǵashtary, lımon, shaı, asqabaq t. s. s.)
Býnaqdeneliler arqyly aıqas tozańdanatyn ósimdikterdiń gúlderi ashyq reńdi, hosh ıisti, tozańdary ótkir jáne tátti shirne bólýi. Balara, jabaıy ara, shybyn, kóbelek, qońyz, qumyrsqalar gúldiń tozańymen, shirnesimen korektenedi.
2. Topyraqtan in qazyp, qopsytý (kóńqońyz)
3) Taǵam retinde paıdalanady.(shegirtke, balaralar bal, balaýyz beredi)
4) Jibek kóbelegi jibek alý úshin ósiriledi
Zıany: 1. Búıi, qaraqurt, qurshaıan, kene ýlylyǵy, aýrý taratqyshtyq
2) Masa, qandala, búrge, bıt, taraqan - parazıttik tirshiligimen, sebebi kóptegen aýrýlardy taratyp, adamdarǵa zıanyn tıgizedi.
II. Úı jumysyn tekserý.
1. Ne sebepti býynaıaqty jándikter dep atalǵan?
2. Qazirgi kezde býynaıaqtylardyń qansha túrleri bar?
3. Býynaıaqtylardyń tıpteriniń neshe klasy bar?
4. Býynaıaqty jándikterdiń arǵy tegi ne?
5. Býynaıaqty jándikteriniń býyltyq qurttardan aıyrmashylyǵy nede?
6. Hıtın degenimiz ne?
III. Kestemen jumys: Myna kesteni toltyryp bar bolsa “+”. joq bolsa “-” belgisin qoıyp, toltyrý.
IV. Salystyrý kestesi:
Ú Venn dıagramsy
VI. Sózjumbaq: “Entomologıa”
1. Tiri organızmderdiń bir - birimen qarym – qatynasyn, olardy qorshaǵan ortamen baılanystyryp zertteıtin ǵylym?
2. Býynaıaqtylardyń shala túrlenip damıtyn dernásili.
3. Órmekshitárizdilerdiń ekinshi jup aıaǵy.
4. Býnaqdeneliler qandaı jándik?
5. Shanshyp sorýshy býnaqdene.
6. Buzaýbastyń mekeni.
7. Sýda ómir súretin býnaqdene.
8. Úıirli shegirtkeler dernásilderiniń toptasýy.
9. Jutqynshaq asty túıini men qursaq júıke tizbegi birigip ne túzedi?
10. Býnaqdenelilerdiń eresek kúıge aýysý satysy.
11. Óte qaýipti, zıankes shegirtke ataýy.
Úİ Úıge tapsyrma: № 46, 47
Maqsaty: 1. Ótilgen materıaldan alǵan bilimderimizdi keńeıtý
2. Oqýshylarǵa býnaqdeneliler jáne olardyń san alýan túrliligi, mańyzy týraly túsinik qalyptastyrý
3. Býnaqdenelilerdiń qurlysy, qorektenýi, damýy týraly túsinikterin odan ári damytý
Tárbıelik: Oqýshylardy qorshaǵan ortany qorǵaýǵa, eńbek cúıgishtikke, azamattyqqa baýlý.
Kórneki quraldar: test, slaıdtar
Ádisi: Jańa sabaqty túsindirý.
Túri: túsindirý, áńgimelesý, kesteler, sýretpen jumys júrgizý, t, s, s.
Sabaqtyń barysy: 1. Uıymdastyrý
Sabaq bólimderi: I. Jańa sabaq
II. Úı tapsyrmasyn suraý
III. Kestemen jumys
IV. Termın sózdermen jumys
V. Salystyrý kestesi
VI. Venn dıagramsy
VII. Sózjumbaq “Entomologıa”
I. Jańa sabaq: Býnaqdeneliler - býynaıaqtylar tıpine jatatyn kópjasýshaly, omyrtqasyz jándikter klasy. Olar ǵalamsharymyzda kóp taralǵan. Qazirgi kezde 700, 000 jýyq túrleri bar. Býnaqdeneliler eki klass tarmaǵyna jikteledi. Olar 1. týqanatsyzdar, 2. Qanattylar. Býnaqdeneler klasynda 35 otrád bar. Basqa býynaıaqtylardan negizgi erekshiligi - denesi úsh bólikten quralǵan. Olar: bas, kókirek, qursaq bólimderi. Alty aıaqty, kópshiliginde qanattary bolady. Dene bólimderi alýan túrli qyzmet atqarady. Sezim músheleri jaqsy damyǵan. Eki murtsha, jaı jáne kúrdeli kózder men kózsheler basta ornalasady. Kókirek bóliginde qımyl - qozǵalys qyzmetin atqaratyn aıaqtary men qanattary bolady. Kóbeıý músheleri qursaǵynda bolady. Demtútik arqyly tynys alady. Zár shyǵarý múshesi - malpegıı tútiksheleri. Júıke júıesi jaqsy damyǵan. Jutqynshaq ústi júıke jasýshasynyń túıini - mı. Mıdyń úsh bóligi bar. Olar: aldyńǵy, ortańǵy, artqy bólikten quralady. Qan taratý júıesi - ashyq. As qorytý júıesi aýyzdan bastaldy. Olardyń aýyz músheleriniń qurlysy alýan túrli.
Mysaly:
1. Súzip - jalaýshy - shybyn.
2. Shanshyp - sorýshy - massa.
3. Kemirýshi - taraqan, qońyzdar.
4. Kemirip - jalaýshy - balara
5. Tútik - tárizdi aýyzben sorýshy - kóbelek
Býnaqdenelilerge: qońyzdar, kóbelek, shybyndar, masalar, kóbelekter, balaralar, qumyrsqalar, ınelikter jatady. Olar jer betinde jorǵalap, aýada ushyp tirshilik etedi. Al keıbireýleri sýda sýarshyn, sýqandala, sýqandala, sýshalqaq, zulamat ómir súredi. Adam men janýarlarda parazıtti tirshilik etetin búrge, bıt, qandala, topyraq astynda tirshilik etetin buzaýbas bar. Býnaqdeneliler damýy úsh túrli jolmen ótedi.
Olar: 1. Týra damý qanatsyz býnaqdene
2. Shala túrlenip damý (shegirtke, taraqandar, ınelik, buzaýbas, bıt, shekshek, qandala.)
3. Tolyq túrlenip damý (qońyzdar, kóbelek, shybyn, masa, shansharlar, qumyrsqalar, balaralar.)
Týra damý: jumyrtqa - ımago
Týra damý degenimiz - uryqtanǵan jumyrtqadan eresek býnaq denege uqsas jas jándikterdiń shyǵýy. Olardyń tek denesi ósedi jáne jaǵynan tolysyp damıdy.
Shala túrlenip damý: jumyrtqa - dernásil - ımago. Damýy 3 satydan turatyn jáne dárnásili eresegine uqsaıtyn býnaqdenelerdi shala túrlenip damıtyn býnaqdeneliler deıdi.
Tolyq túrlenip damý: jumyrtqa - dernásil - qýyrshaq - ımago. Damý 4 satydan turatyn jáne dernásili ereseginen uqsaıtyn býnaqdenelilerdi tolyq túrlenip damıtyn býnaqdeneler dep atalady. Býnaqdenelilerdiń eresek kúıge aýysý satysy ımago dep atalady. Imago latynsha – eresek qurt. Býnaqdenelilerdi zertteıtin ǵylym - entomologıa dep atalady. Grekshe << entoma>>- býnaqdene, logos - ǵylym, degen sózdiń birigiýinen jasalǵan.
Býnaq denelilerdiń tabıǵattaǵy jáne adam ómirindegi mańyzy:
1. Ósimdikterdiń san alýan túrlerin tozańdandyrý (shıe, alhory, alma aǵashtary, lımon, shaı, asqabaq t. s. s.)
Býnaqdeneliler arqyly aıqas tozańdanatyn ósimdikterdiń gúlderi ashyq reńdi, hosh ıisti, tozańdary ótkir jáne tátti shirne bólýi. Balara, jabaıy ara, shybyn, kóbelek, qońyz, qumyrsqalar gúldiń tozańymen, shirnesimen korektenedi.
2. Topyraqtan in qazyp, qopsytý (kóńqońyz)
3) Taǵam retinde paıdalanady.(shegirtke, balaralar bal, balaýyz beredi)
4) Jibek kóbelegi jibek alý úshin ósiriledi
Zıany: 1. Búıi, qaraqurt, qurshaıan, kene ýlylyǵy, aýrý taratqyshtyq
2) Masa, qandala, búrge, bıt, taraqan - parazıttik tirshiligimen, sebebi kóptegen aýrýlardy taratyp, adamdarǵa zıanyn tıgizedi.
II. Úı jumysyn tekserý.
1. Ne sebepti býynaıaqty jándikter dep atalǵan?
2. Qazirgi kezde býynaıaqtylardyń qansha túrleri bar?
3. Býynaıaqtylardyń tıpteriniń neshe klasy bar?
4. Býynaıaqty jándikterdiń arǵy tegi ne?
5. Býynaıaqty jándikteriniń býyltyq qurttardan aıyrmashylyǵy nede?
6. Hıtın degenimiz ne?
III. Kestemen jumys: Myna kesteni toltyryp bar bolsa “+”. joq bolsa “-” belgisin qoıyp, toltyrý.
IV. Salystyrý kestesi:
Ú Venn dıagramsy
VI. Sózjumbaq: “Entomologıa”
1. Tiri organızmderdiń bir - birimen qarym – qatynasyn, olardy qorshaǵan ortamen baılanystyryp zertteıtin ǵylym?
2. Býynaıaqtylardyń shala túrlenip damıtyn dernásili.
3. Órmekshitárizdilerdiń ekinshi jup aıaǵy.
4. Býnaqdeneliler qandaı jándik?
5. Shanshyp sorýshy býnaqdene.
6. Buzaýbastyń mekeni.
7. Sýda ómir súretin býnaqdene.
8. Úıirli shegirtkeler dernásilderiniń toptasýy.
9. Jutqynshaq asty túıini men qursaq júıke tizbegi birigip ne túzedi?
10. Býnaqdenelilerdiń eresek kúıge aýysý satysy.
11. Óte qaýipti, zıankes shegirtke ataýy.
Úİ Úıge tapsyrma: № 46, 47
You Might Also Like
-
Oınaýshylar eki topqa teń bólinedi de, birinshi top úıdiń syrtyna shyǵyp, ekinshi top úıde qalady. Oıyndy basqarýshy syrtta turǵandardyń esimderin úıde otyrǵandarǵa qoıyp, ózi belgilep alady. Sodan keıi...
