InfoHub Logo

(Basylmaǵan romannan)

Ańshy ómirinde kimdi bolsyn qyzyqtyryp, qolǵa túspeıtin erekshe jeri — alańsyz bostandyǵy. Ózge dúnıeniń ashshy-tushshysyn túgel umyttyratyn jandy qyzýy — ańshynyń áńgimesi, qusy, tilegi men qýanyshy, tomaǵaly batyry, qyran serigi bolady. Anda-sanda almaǵany qajytpaıdy. Óıtkeni aldyńǵy kún qyzyl túlkiniń quıryǵyn bulańdatyp, aldyńnan kórsetip turǵandaı bolady.

Bir tasty qaǵyp shyǵyp, ekinshiden tomaǵa tartqanda jylpos qaǵýshynyń aldyndaǵy qorymǵa tomaǵasy alynǵan jalań bas qyran belsenip, kirpik qaqpaı qalady. Jymdaı qatqan jartastyń jaryq-jaryǵyna ot kózimen shanshylady. Sol kezde ańshy da qıalmen eriksiz aldyn ala shaýyp: «Qazir ana jaryqtan shyǵady, bolmasa anaý alańnan, qaǵýshynyń aldynan, bulańdap jóneledi», — dep, ash qyranmen birge eriksiz jalaqtaıdy. Uzaq kúndi sol sıaqty jandy úmitpen ótkizip, úıge kelgende bel sheship jaılanǵany, as iship tynyqqany, aldyńǵy kúnge úmit artyp, ótken kúngi kórgendi aıtyp, aqyn tilindeı sheshen tilmen áńgime qylǵany — qyzýy mol tolyq ómir ekenine daý joq. Onymen salystyrǵanda ánsheıin júrgen ómir shala-jansar, oty joq, gúli joq sur ómir sıaqtanady.

Ańshylyqtyń úmit qýanyshy kóp. Ystyq ottaı qyzýly mınýty kóp, maǵynaly ómir. Ańshylyqta kisini aqyn kúıine jetkizetin sezim kúıi kóp. Bul salqyndap ketken kári aqyldyń ómiri emes, súıgen ǵashyǵyńdy saǵynyp kelip, kúlip-oınap ótkizgen kúndiz: túnindeı ystyq sezim ómiri. Óıtkeni bir mınýttiń ishinde qýantatyn da, júdetetin de kúıler keshedi. Sonyń bárin aıtyp júrgendikten ańshynyń tili sheshen, qıaly júırik. Búrkittiń ushqanyna, túlkiniń qutylmaq bolǵan aılasyna, qusshynyń ebine arnalǵan talaı sheshen sózderi bar. Ańshylyq ómirinen ilgeri-sońǵydan qalǵan talaı qyzyqty, jandy, sulý áńgimeleri bar. Taýda júrgen ańshyda amalsyzdan eki túrli minez bolady. Bular ishki seziminde qubylý kóp bolǵandyqtan sahnanyń artıserine uqsaıdy. Kórgeniniń bárin ne shapshań sóılep qýanyp, ne kúıinip jiberetin kúıgelektik, sóılegishtik, qyzýlyq bolady. Bundaı ańshy azyn-aýlaq ótirikten de aman bolmaıdy. Bul bolmasa ekinshi bir túrli ańshyda kórgeni tipti kóp bolyp, bárin áńgime qyla berýdi laıyqsyz kórgen, seziminiń bárin ishine jıǵan, qýanysh-kúıinishin syrtyna shyǵarmaıtyn tastaı salqyn sabyrlylyq bolady.

Ańshylyqtyń qyzyǵy men ókinishi sıaqty jandy ómirinen basqa bıik shyń taýdyń azyn-aýlaq qar basqan salqyn pishinin kórip júrgenniń ózine de kóńil sezimi áldeneshe ózgeriske túspeı otyra almaıdy.

Qarly taýdyń ishinde keıde kezdesetin qara bujyr qoı taspen meńireýlenip, máńgilik tynyshtyqqa qatqan quz-qıalar kóńil kúıin kóp terbetedi. Bular keı jerde úlken-úlken teńdershe súıenisken, áldeqashańǵy alyptyń qolymen qalanyp qalǵan sıaqty. Keı jerde uzatylatyn qyzdyń úıine jıylǵan sandyqtaı qatarlanyp qoıylǵan. Keıbir ýaqytta uzaq jyldardyń jel-boranymen tozǵan qatparly tastar kári moldanyń eski quranynyń shetindeı jemtirlengen. Keıde tiksıgen qara jartas pen keýdeli bıik taýlar qara qoshqyl pishinimen aqshyl tartqan sam jaqta, kesh mezgilinde qatal, sýyq taǵdyrdy eske túsiredi. Keı kúni tús mezgilinde jarqyraǵan ashyq kúnde taý basyna shyqsań, ysqyryp soǵyp turǵan jel daýsyn esitesiń. Bul keıde jyndanǵandaı uıytqyp soǵyp, keıde bıiktiń basyna qaraı tósin tósep, ekpindep túzý ósip, qysty kúngi taý ishiniń uzaq jaryndaı júrekti júz tolqyntyp, shanshady.

Taý basynda, búrkitshiniń qolynda, tomaǵasy tartylǵan qyran etektegi jaryq tas jyryq qorymǵa tyǵylyp júrgen túlkiniń túıilip turǵan qarańǵy taǵdyryndaı kórinedi.

Osy sıaqty Syzdyq kórgen jalpy sýrettiń ishinde erekshe kórikti bolyp, esinde qalǵany da bar edi.

Bir kúni bes-alty ańshy taý ishindegi aýyldan atqa mindi. Erte shyqqan búrkitshiler tas-tastyń basyna tarap, urymtal turǵylardy alyp, qaǵýshylardy etekke jiberip, qashatyn túlkini tosyn otyrdy. Jańa kóterilgen kún sáýlesiniń astynda turǵan qyzyl jartas. Bir jaǵy kóleńkelenip, ájimdi kári júzimen ańshylardyń qarsy aldynda tur. Bólek-bólek jaryǵymen túlki jatarlyq qorymy kóp tas. Qatparly kári pishinimen qalyń syrly sıaqtanady. Jartas muńly. Kári kóńildiń qaıǵyly túrindeı júdeý — qaıǵyly. Kúnder, jyldar tozdyrǵan betteri tereń ájimdi. Dúnıe qatqan, jym-jyrt. Óńkıgen tik jartas. Tańerteńgi kezde-aq qardyń ústine túsken qaraly kóleńkesin kórip, aınadan júzin kórgen dáýdeı, kári alyptaı úńilip, túksıip qarap tur. Etekte jatqan qazandaı jumyr tastar salaq qolmen tártipsiz úıilgen teńdeı bolyp, biriniń ústine biri úıilip jatyr. Kári ańshy Aqshegirdiń tomaǵasyn tartyp, úndemeı tasqa túıilip otyr edi. Bir mezgilde alystaǵy qaǵýshynyń aıǵaıy estildi. Aqshegir eleń etip, barlyq úlken denesi eki ǵana otty shegir kóz bolǵandaı bolyp, qyzyl tasqa shanshylyp, qadalyp qaldy. Artynan az ýaqytta ańshynyń qolynan atyp jóneldi. Sol kezde qyzyl tastyń ańshylarǵa qaraǵan qarsy betinen bir jaryqtan túlki etekke qaraı shubatyla berdi. Aqshegir ańshylardan buryn qabat tastyń arasynan qylp etken jonyn kórgen eken. Denesi ystyq ottaı qaınaǵan shydamsyz qyran jan otyndaı jarq etip, aspanǵa shyqty. Etekke túse almaı asyǵyp, qarbalasyp qalǵan túlki ejelgi kekti jaýyn keń jerge shyǵyp tosa almaı, qyzyl tastyń qıa betine quıryǵyn shanshyp, kerip turyp qaldy. Maıdanǵa shyǵyp, qyzyqtyryp turǵan jemin kórgen qyran aınalyp, aspandap, kóterile berdi. Aspandaǵan saıyn jynyn shaqyrǵan qara baksynyń qabaǵyndaı tóńkerilip, qaıta-qaıta túıilip, kóterilip, kúshi men yzasyn jıyp júrdi. Aıaǵynda jelge qarsy qasqaryp, tósin tósep, bir ekpinden kóterilip alyp, betin bura sala túlkige qarap shanshylyp jóneldi. Qusynyń bar ádisin, bar erke minezin jattap alǵan kári ańshy qasyndaǵy Syzdyqqa: «Bozdady endi, qolyńda óledi. Buıyrsa istikke shanyshqandaı qylyp-aq alar. Shap!» — dedi. Atyn oıǵa tastap jaıaý otyrǵan Syzdyq bıik tastyń basynan qulaı júgirdi.

Bul kezde bıikten tasqabaqtaı túıilip aqqan Aqshegir qıa bette sidigin atyp, qarjyńdap turǵan aq shýlanǵa tas jaǵynan kelip, sart etip túsip, esin jıǵansha ekpinimen etekke qaraı qaǵyp alyp jóneldi. Ańshylar: «A qudaılap», — biriniń artynan biri jyǵylyp, bir tas, bir ombynyń arasynda maltyǵyp kele jatqanda Aqshegir túlkini jazyqtaǵy qalyń qardyń ústine ákep salyp, aıamaı búktep, myqtap basyp alyp edi. Qan maıdannyń erkesi aq martýly qyrannyń ashýly kózinde jaı otyndaı ot oınaıdy. Erteginiń jez tyrnaǵyndaı satyrlaǵan kók bolat tuıaqtary túlkiniń ókpesinen janyn sýyryp alýǵa asyǵyp, kezek-kezek syǵymdap qysady. Qalyń qardyń ústinde alysa almaı qalǵan túlki salmaǵynan janshylyp, qaırat qylmaı bos jatyr eken.

Ańshylar kelip, túlkiniń sıraǵynan ustap, belin syndyryp, qusqa óltirtip, azdan soń ańyryp aldy. Bular túlkini Aqshegirdiń tuıaǵynan bosatyp alǵan kezde munda bolyp jatqan ýaqıǵadan habarsyz júrgen qaǵýshylar keldi. Qaǵýshylar qyzyqtan keshigip qalǵanyna ókinip, bulardy kóre salyp, atyn buryn baılap kelip, jantalasyp: «Qalaı aldy, qalaı tústi?» — desip, surasyp jatty. Qyrannyń maıdanyn kórgen búrkitshiler de bir-aq túrli ýaqıǵany kórse de neshe túrli qylyp jan-jaqtan aıtysyp edi.

Qyrannyń túlkini kórgende aspandap shyǵyp, qaǵynyp kelip túskeni: bir ańshyǵa bıikten sorǵalaǵandaı kórinipti, ekinshisine shanshylǵandaı, taǵy birine bozdaǵandaı, keıbireýlerine aǵylyp eńiregendeı kórinipti.

Muhtar.

---