InfoHub Logo

Aljır jurtynyń patshasy Baýaqas degen qol astyndaǵy qalalardyń bireýinde bir danyshpan qazy bar, onan ótirik aıtyp eshkim qutyla almaıdy, daýgerdiń qaısysynyń isiniń aq ekenin aıtpaı tabady dep esitip, ras pa eken bileıinshi dep, bir kópes keskindi kıinip, qazyǵa qaraı júrdi deıdi. Qalaǵa kire bergende, bir aıaǵy joq aqsaqtilenshi qaıyr surady. Baýaqas qaıyr berip óteıin dep edi, tilenshi eteginen ustap aırylmady.

— Men qaıyr bergenim joq pa, endi ne kerek? — dedi Baýaqas.

Tilenshi aıtty:

— Qaıyr berdiń, biraq taǵy bir qaıyr qyl, meni mingestirip, oram ortasyna jetkizip tasta, áıtpese bazarda at pen túıeler basyp kete me dep qorqamyn, — dedi.

Baýaqas tilenshini mingestirip, oram ortasyna jetken soń, tilenshini túsireıin dep toqtady. Tilenshi túspedi.

Baýaqas aıtty:

— Endi nege tursyń, tús, oram ortasyna jettik qoı.

Tilenshi aıtty:

— Nege túseıin, at meniki, atyma daý etkiń kelse, qazyǵa júr.

Tóńirektegi halyq jıylyp, bulardyń daýsyn esitedi, bári de aıtty:

— Qazyǵa baryńyz, ol qaısyńnyń aq-qarańdy tabar, — dep.

Baýaqas tilenshimen qazyǵa kelisti. Kelse, qazynyń aldynda burynyraq kelip turǵan da daýgerler bar eken. Qazy retpen surap otyryp, bir molda men mýjıkti shaqyrdy. Bul ekeýi bir qatynǵa talasyp, molda meniń qatynym, mýjık meniń qatynym deıdi. Sózderin tyńdap bolyp, olarǵa qazy aıtty:

— Qatyndy munda qaldyryp, ózderińiz erteń kelińiz.

Olardan soń ret bir qasapshy men maı satýshyǵa keldi.

Qasapshynyń tula-boıy qan, maıshynyń ústi-basy maı. Qasapshynyn qolynda ustaǵan aqshasy bar, maıshy sol aqsha ustaǵan kolynan ustap jibermeı tur. Qasapshy aıtady:

— Men bul maıshydan maı satyp alyp, aqshasyn berýge qaltamdy shyǵaryp edim, maıshy aqshańnyń bárin tartyp alamyn dep qolymnan ustady. Sol ustaǵan qalybymen aqshany tartyp ala almaǵan soń, saǵan bále salamyn dep sizge keldi.

Maıshy aıtty:

— Bul sózi ótirik, qazy. Qasapshy maǵan maı satyp alýǵa kelgen soń, bir baqyrash maı quıyp berdim. Sonda qasapshy aıtty: bir altyn aıyryp bereıin, — dep.

Men: aıyryp ber, — dep qaltasymen aqshamdy shyǵaryp, aldymyzdaǵy taqtaıǵa qoıǵanymda, qasapshy aqshany alyp qashaıyn dep edi, qolynan ustaı alyp, jibermeı sizge keltirdim, — dedi.

Tyńdap bolyp, qazy aıtty:

— Aqshany munda qoıyp, ózderińiz erteń kelińiz. Endi kezek Baýaqas pen tilenshige keldi. Baýaqas bastan aıaq istiń mánin aıtyp edi, tilenshi daýystady:

— Munyń sózi ótirik. Men atqa minip, qalaǵa kele jatyr edim, bul kópes jerde otyr eken, qalaǵa jetkizip tasta dep ótindi. Sonan soń, atyma mingizip, qalaǵa keltirgen soń, tús desem, attan túspeı, at tipti ózimdiki dep áýre etip júrgeni, — dedi.

Qazy azyraq oılanyp turyp:

— Atty munda qoıyp, ózderińiz erteń kelińiz, — dedi. Kelesi kúni kóp kisi jıyldy qazynyń tóresin esitemiz dep. Áýeli molda men mýjık keldi. Olarǵa qazy buıyrdy:

— Qatyn moldaniki, mýjıkke elý shybyq uryńyz. Aıtqanynsha sol jerde-aq qatyndy molda alyp, mýjıkke jasaýyl elý shybyq urdy.

Ekinshi qasapshy men maıshy keldi. Qazy:

— Aqsha, qasapshy, seniki, maıshyǵa elý shybyq uryńyz.

Úshinshi Baýaqas pen tilenshi keldi. Qazy Baýaqastan surady:

— Jıyrma attyń ishinen atyńdy tanyp alarmysyń? Baýaqas aıtty:

— Tanyrmyn. Tilenshige taǵy:

— Sen de tanyrmysyń? — dedi qazy. Ol da aıtty:

— Tanyrmyn.

Sonan soń «ekeýiń de maǵan erińiz» dep, at qoraǵa alyp keldi. Qoraǵa ekeýi Baýaqasty kirgizip, ol kóp attardyń ishinen tup-týra baryp óz atyn ustady. Onyń artynan tilenshini kirgizip edi, ol da atty tanyp qasyna bardy. Sonan soń qazy ornyna kelip otyryp tóre berdi:

— At, kópes, seniki, tilenshige elý shybyq soǵyńyz. Bul isterdiń tóresin berip, ornyna keltirgen soń, qazy úıine bardy, Baýaqas qalmaı ere keldi.

— Sen nege kelesiń, — dedi qazy — álde bergen tóreme razy bolmadyńyz ba?

— Joq, — dedi Baýaqas — tóreńizge razymyn, biraq bilgim keledi: «Qatynnyń moldanyki ekenin, aqshanyń qasapshyniki ekenin, attyń meniki ekenin qaıdan bildińiz?»

Qazy aıtty:

— Qatyn týrasynda bilgenim, tańerteń qatyndy úıime shaqyryp: «qara saýytyma qara sıa quı dedim». Qatyn jyp-jyldam qara saýytty jýyp, sonan soń qara sıa quıyp, bul iske sonsha eptilik kórsetti. Munan kórindi qara sıa saýytpen aınalysyp kórgen qatyn ekendigi. Mujyq qatyny bolsa, ondaı iske epti bola bermes edi. Osynan moldanyń sóziniń rastyǵy bilindi. Aqsha týrasynda bilgenim, aqshany keshe keshke bir kese sýǵa saldym da, tańerteń turyp qaradym: «sýdyń betine maı shyqpas pa eken?» dep. Maı shyqqan joq. Munan kórinedi maıshynyń sózi ótirik, qasapshyniki durys ekendigi, ne úshin deseńiz — maıshynyń maıly qolymen ustap tutynǵan aqsha bolsa, sý betine aqshadan maı júzip shyǵar edi. Bárinen sizdiń at týrasynda qıynyraq boldy. Sen ta-nyǵan atty tilenshi de tanydy, biraq meniń oıymda senderge at tanytý emes edi, at qaısyńdy tanyr eken dep atqoraǵa alyp baryp edim. Siz attyń qasyna barǵanda oqyranyp, at saǵan moınyn sozdy, tilenshi qasyna barǵanda qulaǵyn jymıtyp, aıaǵyn kóterdi. Munan at seniki ekendigi bilindi dedi.

Sonda Baýaqas aıtty:

— Men kópes emes, Baýaqas degen patshańmyn. Seniń týrańda jurttyń aıtýy durys pa eken dep sol úshin kelip edim, aıtqanyndaı bar ekensiń. Endi tilegiń bolsa tile, — dedi.

Qazy:

— Maǵan syı kerek emes. Patshamnyń osy maqtaǵany da jeterlik syı dedi, — deıdi.

---