InfoHub Logo

Prezıdent Qasym-Jomart Kemeluly Toqaev jýyrda ǵana Qazaqstan halqyna «Jańa Qazaqstan: jańarý men jańǵyrý joly» atty Joldaýyn jarıalady. Memleket basshysynyń ózi atap kórsetkenindeı: «Búgingi Joldaýdyń mán-mańyzy aıryqsha. Onyń arqalaıtyn júgi bir jylmen shektelmeıdi, aýqymy keń, mazmuny da bólek. Biz aldymyzǵa bıik maqsattar qoıyp otyrmyz. Ózderińizben birge Jańa Qazaqstandy qurýǵa kiristik».

Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń Qazaqstan halqyna arnaǵan bul Joldaýy elimizdiń táýelsizdik tarıhynda eń mańyzdylarynyń biri retinde qalary sózsiz. Bul jaı ǵana saıası reformalar emes, bul Qazaqstannyń demokratıalyq ınstıtýttaryn nyǵaıta túsetin megamodernızasıa. Ol kóptegen salalarǵa – saıasatqa, azamattardyń áleýmettik jaǵdaıyn jaqsartýǵa, memlekettik organdarǵa, parlamenttiń qos palatasyna, partıalarǵa, qoǵamdyq uıymdarǵa, bızneske, quqyq qorǵaý organdaryna jáne t.b. qatysty. Reformanyń aýqymy keń jáne ony júzege asyrý úshin belgili-bir ýaqyt qajet. Joldaý Qazaqstannyń uzaq jyldarǵa damýyn aıqyndaıdy. Bul qańtar qasiretinen keıin qajet «estýshi memleketine» baǵyttalǵan mańyzdy qadam.

Bizdiń oıymyzsha Joldaýda áli jete zerdeleýdi qajet etetin jańa saıası reformalar jarıalandy. Jýyq arada Ata Zańymyzǵa aýqymdy ózgerister engizý qolǵa alynbaq. Memleket basshysy usynǵan barlyq bastamalardy júzege asyrý úshin Konstıtýsıaǵa 30-ǵa jýyq ózgertýler engizilmek. Olar sýperprezıdenttik respýblıkadan kúshti Parlamenti bar prezıdenttik respýblıkaǵa ótýdi qarastyrady. Usynylǵan 30-dan astam konstıtýsıalyq túzetýler – bul Ekinshi Respýblıka qurylysynyń bastalýy, memleket qyzmetiniń jumys isteıtin saıası modeli birte-birte paıda bolýda.

Qańtar oqıǵasy kóptegen salalarda belsendirek reformalar júrgizý qajettigin kórsetti. Osyǵan baılanysty bizdiń elimiz Jańa Qazaqstandy áleýmettik, ádil jáne demokratıalyq memleket retinde qurýdyń baǵytyn belgiledi. Aldaǵy konstıtýsıalyq reformanyń negizgi nátıjeleriniń biri, árıne, Qazaqstanda parlamentarızmniń odan ári damýy jáne elimizdiń saıası júıesindegi Parlamenttiń róliniń artýy bolmaq. Memleket basshysy aıtqanyndaı: «Aldymyzda Parlamenttiń rólin kúsheıtý mindeti tur. Bul «halyq únine qulaq asatyn memleket» tujyrymdamasyn tabysty júzege asyrýǵa jol ashady».

El evolúsıalyq túrde dáıekti demokratıalandyrýǵa qaraı jyljyp keledi. Májilis saılaýynyń majorıtarlyq júıesi 30 paıyzdyq úlespen qaıta oralýda. Saıası partıalardy tirkeý rásimi aıtarlyqtaı jeńildetiledi. Osylaısha, tirkeý shegin 20 000 músheden 5 000-ǵa deıin jáne aımaqtyq bólimshelerdiń eń tómengi sanyn 600-den 200 adamǵa deıin qysqartý josparlanýda. Jańa úsh oblys qurylady: Abaı, Jetisý jáne Ulytaý. Bul oblystardyń qurylýy qalalar men aýmaqtardyń damýyna jańa serpin beredi. Oǵan mysal retinde Túrkistandy keltirýge bolady. Sondaı-aq Prezıdent Konstıtýsıalyq Sotty qalpyna keltirýdi, prokýratýra men Adam quqyqtary jónindegi ýákildiń ókilettikteri týraly konstıtýsıalyq zańdardy qabyldaýdy usyndy. Prezıdent endi saıası partıanyń múshesi bola almaıdy, ol tikeleı taǵaıyndaıtyn depýtattar nemese senatorlar sany qysqarady. Budan ári demokratıalyq qaıta qurýlar týraly aıta otyryp, quramy jaǵynan aýqymdy jańa qoǵamdyq ınstıtýt – «Ulttyq Quryltaı» qurý qajettigin atap ótti. Birlestik quramyna barlyq aımaqtyń ókilderi, keıbir depýtattar, QHA músheleri, belgili qoǵam qaıratkerleri, bıznes ókilderi jáne basqa da azamattar kiredi. «Quryltaı qoǵamdyq dıalogtyń biryńǵaı ınstıtýsıonaldyq modelin qalyptastyrýy kerek, ol bılik pen halyq arasyndaǵy dáneker bolady», - dep túsindirdi ol. Bul halqymyzdyń dástúrinde bar. Dala demokratıasy degen túsinik bar. Búgin biz bul demokratıany jańa tájirıbe men kózqaras turǵysynan jańartyp otyrmyz.

Prezıdent áleýmettik-ekonomıkalyq saladaǵy da basym mindetter aýqymyn aıqyndap berdi. Sóziniń jeke blogy geosaıası jaǵdaıdyń Qazaqstan ekonomıkasyna yqpalyna arnaldy. Sonymen birge, kúrdeli ekonomıkalyq jaǵdaıǵa qaramastan dúrbeleńge negiz joqtyǵyn basa aıtty. Memleket basshysy valútalyq alypsatarlyqqa úzildi-kesildi qarsy. Úkimetke shuǵyl túrde daǵdarysqa qarsy sharalar keshenin júzege asyrý tapsyryldy. Al, bul iste keshigýge bolmaıdy. Shyn máninde, tez ári sheshýshi áreket qajet.

Memleket basshysy óziniń demokratıalyq ustanymyn, eldegi saıası úderisterge yqpal etýdiń qansha tutqasyn Qazaqstan Prezıdentinen, ıaǵnı ózinen alyp tastaýdy usynǵanyn kórsetip, bul bolashaqta halyq múddesi úshin demokratıalandyrýǵa septigin tıgizetinin basa aıtty. Kelesi barlyq deńgeıdegi depýtattar saılaýynda jańa prınsıp jumys isteıtin bolady, ózgerister Parlamenttegi Qazaqstan halqy Assambleıasynyń róline de áser etti. Bul naǵyz úlken ózgeris.

Búginde shyn máninde, sózden iske kóshý bastaldy. Qasym-Jomart Kemeluly Toqaev tolyq bılikke ıe bolyp, saıası júıeni túbegeıli reformalaýǵa kiristi. Kópten kútken saıası ózgerister bastaldy. Shynynda da naǵyz demokratıalandyrýdyń bastaýy qalandy. Bıliktiń ókiletti tarmaǵyn, ásirese, jergilikti jerlerde damytý men nyǵaıtýǵa basymdyq berilgeni oryndy.

Bul Joldaý óte ózekti. Biz odan saıası reformalardy ǵana emes, keńeıtilgen saıası baǵdarlamany kórip otyrmyz. Usynylyp otyrǵan toptama óte keń. Endi eń bastysy – Prezıdent jarıalaǵan reformalardy júzege asyrý.  Memleket basshysy aıtqanyndaı: «Ózgeristerdi árqaısymyz ózimizden bastaýymyz kerek. Árbir adam jáne búkil qoǵam jańǵyrýy qajet».

Sabyrhan SMAǴULOV, ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti

Qazaqstan tarıhy kafedrasynyń oqytýshysy

---