Densaýlyq - zor baılyq
Qyzylorda oblysy, Qazaly aýdany,
Bekarystan bı aýyly, № 24 orta mektep.
bastaýysh synyp muǵalimi: Ysqaq Shamsıa
Densaýlyq - zor baılyq
Sharanyń maqsaty:
Bilimdiligi - densaýlyq adam balasynyń azbas qazynasy, asqan baılyǵy, ómiriniń tiregi ekenin túsindirý;
Damytýshylyǵy - oqýshylardy salaýatty ómir súrýge jáne jas urpaqty zıandy zattardan aýlaq bolýǵa úıretý;
Tárbıeligi - jeke bas tazalyǵyn saqtaý erejesin qalyptastyrý (qol jýý, tis kútý, kózdi saqtaý, dene bitimin saqtaý), kún erejesin (tamaqtaný, oınaý, sabaq oqý, dem alý, uıqy, serýen) durys saqtaý daǵdysyn qalyptastyrý .
Ádisi: áńgimeleý, sahnalyq kórinis, oıyn, jumbaqtar jasyrý.
Kórnekiligi: túrli kókónister men jemis-jıdekterdiń sýretteri, erteńgilik jattyǵý jasap jatyrǵan balalardyń sýreti jáne t.b.
Ótý barysy:
Gúl ustaǵan balalar sheńberge dóńgelene otyrady, bir-birine jyly,
jaqsy lebizderin aıtyp , densaýlyq tilep, gúl usynady. Gúl shoqtary birte-birte kóbeıip, jyly lebizdi bastap tilegen balanyń ózine bir qushaq gúl- «Tilek shoǵy» bolyp oralady.
«Ózgelerge densaýlyq tilep, jaqsylyq jasasa, ol ózińe qaıtyp oralady», - dep muǵalim qorytyndy jasaıdy.
Muǵalim:
-Búgingi tárbıelik is-sharamyzdyń taqyrybyna baılanysty áńgimemiz tek densaýlyq jóninde bolmaq . Densaýlyq degen sóz-denińniń saýlyǵy degen maǵynany bildiredi. Denińniń aýrý-syrqaýdan aman, qaıratty, jigerli, kóńildiń kóterińki bolýynyń ózi-densaýlyqtyń belgisi. Dene músheleriniń, ishki aǵzalardyń biri aýyrsa, adamnyń densaýlyǵy nasharlap, kóńil kúıi túsedi, esh nársege zaýqy bolmaıdy. Endeshe «Densaýlyq-zor baılyq» dep halqymyz aıtqandaı, densaýlyqty eshnársege teńeýge bolmaıdy, adamdar bir-birine birinshi densaýlyq tileıtininiń sebebi, mine, osynda. Deni saý adam árdaıym kóńildi, júzinen shattyq nury tógilip júredi. Sondyqtan da óz densaýlyqtaryńa jaýapty qarap, ony saqtaýymyz kerek.
1-oqýshy:
Densaýlyq – ol kúlýiń,
Kóńil-kúıiń jadyraı.
Densaýlyq – ol júrýiń,
Eshbir jeriń aýyrmaı.
2-oqýshy:
Densaýlyq ol shynyqqan,
Barlyq deneń múshesi.
Densaýlyq ol tynyqqan,
Júıke-tamyr júıesi.
- Balalar, denimiz saý jáne kúshti bolyp ósýimiz úshin ne isteýimiz kerek?
- Iá, durys ol úshin kún tártibin saqtaý kerek. Ýaqytymen uıyqtap, uıqydan turǵan soń tósek ornymyzdy jınap, jýynyp tańǵy jattyǵý jasaýdy ádetke aınaldyryp, taza júrsek, óz-ózimizdi kúte bilsek , denimiz saý bolady. Árdaıym kúlip júrýimiz kerek Senderdiń kúlkileriń ádemi bolýy úshin tisti kútýge baılanysty erejelerdi muqıat oryndaýymyz kerek.
1. Tisti kúnine eki ret tazalaýymyz kerek .
2. Tamaqtan keıin aýyzdy shaıý kerek.
3. Ystyq tamaqtan soń sýyq nárse ishpeý kerek.
4.Jańǵaqty tispen shaqpaý kerek.
5.Der kezinde tis dárigerine kóriný qajet.
6.Táttini kóp jeýge bolmaıdy.
7.Árkimniń óziniń jeke tis shótkasy bolýy kerek.
Kórinis «Tis aýrýy men kámpıt»
Bir qoltyraýyn bolypty.Ol táttige sondaı qumar eken.Kúnde óte kóp kámpıt jegen soń, bir kúni onyń tisi qatty aýyryp , qatty qınalypty.
Qoltyraýyn: Oı, tisim qatty aýyryp, qaqsap barady.Janymdy qoıarǵa jer joq..
Qoltyraýyn qatty daýystap, jylaıdy.Onyń daýsyn estip, toty qus ushyp keledi.
Toty qus: Balalar qarańyz, myna bir sumdyqty.Qoltyraýynǵa ne bolǵan?! Kim ony renjitken? Qoltyraýyn, saǵan ne boldy? Jylama, qoltyraýyn.
Qoltyraýyn odan saıyn jylady.Oǵan endi maımyl keledi.
Maımyl: Ne boldy jasyma, aıtshy óziń,
Nelikten isingen bas kóziń.
Álde, sen, bireýmen, kúresip, jeńilip,
Turmysyń, namystanyp qorlanyp, egilip.
Qoltyraýyn: Joq, men eshkimmen kúresken joqpyn.Tisim óte qatty aýyryp, jylap otyrmyn.Endi ne isteımin? Tisimniń aýyrǵany qoımaı tur, ne isteımin?-dep qatty jylaıdy.
Maımyl men totyqus qosylyp:
- Aıbolıt atany shaqyraıyq.
Maımyl men totyqus Aıbolıt dárigerdi alyp keledi.
Aıbolıt atamyz bárin de emdeıdi,
Aýyrsa adamzat ańdy da teń deıdi.
Kádimgi meıirimdi – Aıbolıt atamyz.
Aıtyńdar, kánekı, oǵan kim teń keledi.
Aıbolıt:
Kámpıt jeseń kóbirek,
Tisiń júrer, mazalap.
Ne jeseń de kúnine eki ret jý tazalap.
Dáriger Aıbolıt Qoltyraýynnyń tisin emdeıdi.
- Balalar, bireý bizdiń synyptyń esigin qaqty, baryp qarap keleıin. Bizge hat keldi.
Bul hatty dáriger Salaýat joldapty. Balalar hatta jazylǵan ertegini sizderge oqyp bereıin:
«Ertede bir kir qojalaq qyz ómir súripti.Onyń dúnıedegi eń jek kóretini-qolyn jýý jáne jýyný eken. Sol sebepten qolynda , aıaǵynda paıda bolǵan mıkroptar denesine taraıdy.Aýyz arqyly ishke kirgen mıkroptar qyzdy aýrýǵa shaldyqtyrady.
Dáriger qyz balany tekserip , onyń aýrýynyń bilik, aýrýdy jeńetin ǵajaıyp zatty usynady».
- Balalar, ol ǵajaıyp ne dep oılaısyńdar?
- Durys, balalar, ol ǵajaıyp zat-sabyn jáne sý.Sabyn men sý-naǵyz dostar. Qoldy kúnine birneshe ret jýýymyz qajet.
Balalar endi jumbaqtar sheship kóreıik.
1-oqýshy: Dymqyldap kúnde sen,
Qolyńa súıkeseń.
Ketip kir-lasyń,
Tap-taza bolasyń. (Sabyn)
2-oqýshy: Shomylǵan balany,
Aımalap alady.
Súrtedi qolyn da,
Súrtedi jonyn da. (Súlgi)
3 – oqýshy: Aýzy joq, kózi joq,
Tili joq, ózi joq.
Biraq ta tisi bar,
Basyńmen isi bar. (Taraq)
4-oqýshy: Biz edik, biz edik,
Otyz eki qyz edik.
Qatar-qatar tizildik,
Kezek-kezek úńildik. (Tis)
- Balalar, densaýlyqqa baılanysty qandaı maqal – mátel bilesińder?
Densaýlyqtyń qadirin aýyrǵanda bilersiń.
Deni saýdyń-jany saý
Tazalyq – densaýlyq kepili.
Tazalyq-saýlyq negizi, saýlyq – baılyq negizi.
Oıyn: «Iisine qaraı ajyrat».Bul oıynda 3 oqýshy alǵa shyǵady. Olardyń kózderin baılap alma, apelsın, pıazdyń ıisin ısketemin.Olar sony taýyp atyn ataý qajet.
Bizdiń densaýlyǵymyzǵa taǵy bir qajetti nárse bul - dárýmender.Sizder quramynda ár túrli dárýmenderi bar taǵamdardy jeýlerińiz qajet. Jemis-jıdektermen kókónisterdi óz qajetinshe, kóp jeý kerek, ótkeni olar – dárýmender men paıdaly zattarǵa baı. Olardyń quramyndaǵy dárýmender sizderdiń boılaryńyzdyń ósýine, aǵzalarymyzdyń durys damýyna jáne kózdiń kórýiniń jaqsarýyna kómektesedi.
Dárýmender tek ósimdikten alynǵan taǵamdardyń quramynda ǵana emes, sonymen birge janýarlardan alynǵan taǵamdarda da bolady.Sút taǵamdarynda, ette, balyqta kezdesetin dárýmender adam aǵzasyna óte qajet. Sondyqtan da sizder únemi quramynda sizdiń aǵzalaryńyzǵa qajet dárýmenderi bar tamaqtardy jep júrgenińiz abzal.
Qorytyndy:
- Balalar, biz búgin qandaı taqyrypta sóz qozǵadyq?(Densaýlyq)
- Neni oıǵa toqyp jadymyzda saqtaýǵa tıispiz?(Jaman ádetten aýlaq bolýymyz kerek)
- Sizder, qandaı azamat bolyp ósýleriń qajet?(Deni saý, aqyldy, bilimdi, adal bolyp)
- Balalar, olaı bolsa, densaýlyqtyń dostaryn ataıyqshy:
Osymen, bizdiń tárbıe saǵatymyz aıaqtaldy. «Saý dene, azat aqyl, adal kóńil – úsheýimen baqytty bolady ómir», - degen naqyl sóz bar. Aıtqanymyzdaı, deni saý, qurysh bilikti, batyl júrekti, salaýatty ómir saltyn ornyqtyrýǵa daıyn urpaq bolyp óseıik, eshqashan aýyrmaı, óz densaýlyqtaryńdy kútińder!
Tujyrym: Táýelsiz el tiregi-deni saý, sanasy ýlanbaǵan, sanaly urpaq.
Bekarystan bı aýyly, № 24 orta mektep.
bastaýysh synyp muǵalimi: Ysqaq Shamsıa
Densaýlyq - zor baılyq
Sharanyń maqsaty:
Bilimdiligi - densaýlyq adam balasynyń azbas qazynasy, asqan baılyǵy, ómiriniń tiregi ekenin túsindirý;
Damytýshylyǵy - oqýshylardy salaýatty ómir súrýge jáne jas urpaqty zıandy zattardan aýlaq bolýǵa úıretý;
Tárbıeligi - jeke bas tazalyǵyn saqtaý erejesin qalyptastyrý (qol jýý, tis kútý, kózdi saqtaý, dene bitimin saqtaý), kún erejesin (tamaqtaný, oınaý, sabaq oqý, dem alý, uıqy, serýen) durys saqtaý daǵdysyn qalyptastyrý .
Ádisi: áńgimeleý, sahnalyq kórinis, oıyn, jumbaqtar jasyrý.
Kórnekiligi: túrli kókónister men jemis-jıdekterdiń sýretteri, erteńgilik jattyǵý jasap jatyrǵan balalardyń sýreti jáne t.b.
Ótý barysy:
Gúl ustaǵan balalar sheńberge dóńgelene otyrady, bir-birine jyly,
jaqsy lebizderin aıtyp , densaýlyq tilep, gúl usynady. Gúl shoqtary birte-birte kóbeıip, jyly lebizdi bastap tilegen balanyń ózine bir qushaq gúl- «Tilek shoǵy» bolyp oralady.
«Ózgelerge densaýlyq tilep, jaqsylyq jasasa, ol ózińe qaıtyp oralady», - dep muǵalim qorytyndy jasaıdy.
Muǵalim:
-Búgingi tárbıelik is-sharamyzdyń taqyrybyna baılanysty áńgimemiz tek densaýlyq jóninde bolmaq . Densaýlyq degen sóz-denińniń saýlyǵy degen maǵynany bildiredi. Denińniń aýrý-syrqaýdan aman, qaıratty, jigerli, kóńildiń kóterińki bolýynyń ózi-densaýlyqtyń belgisi. Dene músheleriniń, ishki aǵzalardyń biri aýyrsa, adamnyń densaýlyǵy nasharlap, kóńil kúıi túsedi, esh nársege zaýqy bolmaıdy. Endeshe «Densaýlyq-zor baılyq» dep halqymyz aıtqandaı, densaýlyqty eshnársege teńeýge bolmaıdy, adamdar bir-birine birinshi densaýlyq tileıtininiń sebebi, mine, osynda. Deni saý adam árdaıym kóńildi, júzinen shattyq nury tógilip júredi. Sondyqtan da óz densaýlyqtaryńa jaýapty qarap, ony saqtaýymyz kerek.
1-oqýshy:
Densaýlyq – ol kúlýiń,
Kóńil-kúıiń jadyraı.
Densaýlyq – ol júrýiń,
Eshbir jeriń aýyrmaı.
2-oqýshy:
Densaýlyq ol shynyqqan,
Barlyq deneń múshesi.
Densaýlyq ol tynyqqan,
Júıke-tamyr júıesi.
- Balalar, denimiz saý jáne kúshti bolyp ósýimiz úshin ne isteýimiz kerek?
- Iá, durys ol úshin kún tártibin saqtaý kerek. Ýaqytymen uıyqtap, uıqydan turǵan soń tósek ornymyzdy jınap, jýynyp tańǵy jattyǵý jasaýdy ádetke aınaldyryp, taza júrsek, óz-ózimizdi kúte bilsek , denimiz saý bolady. Árdaıym kúlip júrýimiz kerek Senderdiń kúlkileriń ádemi bolýy úshin tisti kútýge baılanysty erejelerdi muqıat oryndaýymyz kerek.
1. Tisti kúnine eki ret tazalaýymyz kerek .
2. Tamaqtan keıin aýyzdy shaıý kerek.
3. Ystyq tamaqtan soń sýyq nárse ishpeý kerek.
4.Jańǵaqty tispen shaqpaý kerek.
5.Der kezinde tis dárigerine kóriný qajet.
6.Táttini kóp jeýge bolmaıdy.
7.Árkimniń óziniń jeke tis shótkasy bolýy kerek.
Kórinis «Tis aýrýy men kámpıt»
Bir qoltyraýyn bolypty.Ol táttige sondaı qumar eken.Kúnde óte kóp kámpıt jegen soń, bir kúni onyń tisi qatty aýyryp , qatty qınalypty.
Qoltyraýyn: Oı, tisim qatty aýyryp, qaqsap barady.Janymdy qoıarǵa jer joq..
Qoltyraýyn qatty daýystap, jylaıdy.Onyń daýsyn estip, toty qus ushyp keledi.
Toty qus: Balalar qarańyz, myna bir sumdyqty.Qoltyraýynǵa ne bolǵan?! Kim ony renjitken? Qoltyraýyn, saǵan ne boldy? Jylama, qoltyraýyn.
Qoltyraýyn odan saıyn jylady.Oǵan endi maımyl keledi.
Maımyl: Ne boldy jasyma, aıtshy óziń,
Nelikten isingen bas kóziń.
Álde, sen, bireýmen, kúresip, jeńilip,
Turmysyń, namystanyp qorlanyp, egilip.
Qoltyraýyn: Joq, men eshkimmen kúresken joqpyn.Tisim óte qatty aýyryp, jylap otyrmyn.Endi ne isteımin? Tisimniń aýyrǵany qoımaı tur, ne isteımin?-dep qatty jylaıdy.
Maımyl men totyqus qosylyp:
- Aıbolıt atany shaqyraıyq.
Maımyl men totyqus Aıbolıt dárigerdi alyp keledi.
Aıbolıt atamyz bárin de emdeıdi,
Aýyrsa adamzat ańdy da teń deıdi.
Kádimgi meıirimdi – Aıbolıt atamyz.
Aıtyńdar, kánekı, oǵan kim teń keledi.
Aıbolıt:
Kámpıt jeseń kóbirek,
Tisiń júrer, mazalap.
Ne jeseń de kúnine eki ret jý tazalap.
Dáriger Aıbolıt Qoltyraýynnyń tisin emdeıdi.
- Balalar, bireý bizdiń synyptyń esigin qaqty, baryp qarap keleıin. Bizge hat keldi.
Bul hatty dáriger Salaýat joldapty. Balalar hatta jazylǵan ertegini sizderge oqyp bereıin:
«Ertede bir kir qojalaq qyz ómir súripti.Onyń dúnıedegi eń jek kóretini-qolyn jýý jáne jýyný eken. Sol sebepten qolynda , aıaǵynda paıda bolǵan mıkroptar denesine taraıdy.Aýyz arqyly ishke kirgen mıkroptar qyzdy aýrýǵa shaldyqtyrady.
Dáriger qyz balany tekserip , onyń aýrýynyń bilik, aýrýdy jeńetin ǵajaıyp zatty usynady».
- Balalar, ol ǵajaıyp ne dep oılaısyńdar?
- Durys, balalar, ol ǵajaıyp zat-sabyn jáne sý.Sabyn men sý-naǵyz dostar. Qoldy kúnine birneshe ret jýýymyz qajet.
Balalar endi jumbaqtar sheship kóreıik.
1-oqýshy: Dymqyldap kúnde sen,
Qolyńa súıkeseń.
Ketip kir-lasyń,
Tap-taza bolasyń. (Sabyn)
2-oqýshy: Shomylǵan balany,
Aımalap alady.
Súrtedi qolyn da,
Súrtedi jonyn da. (Súlgi)
3 – oqýshy: Aýzy joq, kózi joq,
Tili joq, ózi joq.
Biraq ta tisi bar,
Basyńmen isi bar. (Taraq)
4-oqýshy: Biz edik, biz edik,
Otyz eki qyz edik.
Qatar-qatar tizildik,
Kezek-kezek úńildik. (Tis)
- Balalar, densaýlyqqa baılanysty qandaı maqal – mátel bilesińder?
Densaýlyqtyń qadirin aýyrǵanda bilersiń.
Deni saýdyń-jany saý
Tazalyq – densaýlyq kepili.
Tazalyq-saýlyq negizi, saýlyq – baılyq negizi.
Oıyn: «Iisine qaraı ajyrat».Bul oıynda 3 oqýshy alǵa shyǵady. Olardyń kózderin baılap alma, apelsın, pıazdyń ıisin ısketemin.Olar sony taýyp atyn ataý qajet.
Bizdiń densaýlyǵymyzǵa taǵy bir qajetti nárse bul - dárýmender.Sizder quramynda ár túrli dárýmenderi bar taǵamdardy jeýlerińiz qajet. Jemis-jıdektermen kókónisterdi óz qajetinshe, kóp jeý kerek, ótkeni olar – dárýmender men paıdaly zattarǵa baı. Olardyń quramyndaǵy dárýmender sizderdiń boılaryńyzdyń ósýine, aǵzalarymyzdyń durys damýyna jáne kózdiń kórýiniń jaqsarýyna kómektesedi.
Dárýmender tek ósimdikten alynǵan taǵamdardyń quramynda ǵana emes, sonymen birge janýarlardan alynǵan taǵamdarda da bolady.Sút taǵamdarynda, ette, balyqta kezdesetin dárýmender adam aǵzasyna óte qajet. Sondyqtan da sizder únemi quramynda sizdiń aǵzalaryńyzǵa qajet dárýmenderi bar tamaqtardy jep júrgenińiz abzal.
Qorytyndy:
- Balalar, biz búgin qandaı taqyrypta sóz qozǵadyq?(Densaýlyq)
- Neni oıǵa toqyp jadymyzda saqtaýǵa tıispiz?(Jaman ádetten aýlaq bolýymyz kerek)
- Sizder, qandaı azamat bolyp ósýleriń qajet?(Deni saý, aqyldy, bilimdi, adal bolyp)
- Balalar, olaı bolsa, densaýlyqtyń dostaryn ataıyqshy:
Osymen, bizdiń tárbıe saǵatymyz aıaqtaldy. «Saý dene, azat aqyl, adal kóńil – úsheýimen baqytty bolady ómir», - degen naqyl sóz bar. Aıtqanymyzdaı, deni saý, qurysh bilikti, batyl júrekti, salaýatty ómir saltyn ornyqtyrýǵa daıyn urpaq bolyp óseıik, eshqashan aýyrmaı, óz densaýlyqtaryńdy kútińder!
Tujyrym: Táýelsiz el tiregi-deni saý, sanasy ýlanbaǵan, sanaly urpaq.
You Might Also Like
