InfoHub Logo

Zamandy kináli deıikpe álde adamdy ma?

Myna álemdi jalmaǵan vırýstyń kezeńinde dári satýshylar baıyı túskeni kóńilge kúmán týǵyzdy.

Bárimizdái densaýlyǵymyzben jarysyp ala sapyran zamanda kerek dármektiń qymbattaýy birine qalta kóterimdi bolǵanymen birine qınalýyna múmkkindik bergendeı.

Sylbyr kóktem men qara kúz­de tumaý údep, eski syrqat syr­qyramaı qoımaıdy. Emhanaǵa barasyń, jaltaqtap dárigerge jaǵ­daıyńdy aıtasyń. Ol otyra qalyp qaǵaz toltyrady. Sýyrt­paqtap áńgimege tartsań, tek­sere kelgender jazǵanyna qarap eń­begin baǵalaıtyn kórinedi. Bul baıa­ǵy qutyla almaı kele jatqan qa­ǵazbastylyqtyń kesiri bolsa kerek. Ol úshin dárigerlerdi kinálaý artyq. İsten buryn, qaǵazǵa sengen kez­de qaǵazdyń róli joǵary bolǵany aqı­qat.

Jalpy, densaýlyq saqtaý salasynda qıyndyqtar áli de barshylyq. El bolǵaly beri naıqaltatyn, jaı­qaltatyn naryq talabyna saı delinetin reformalardan kóz ashpaı kele jatqan eki sala bar. Onyń birinshisi – bilim, ekinshisi – densaýlyq. Sol reformalardyń nátıjesi tolyq jemisin berýi óz aldyna, qaıta Elba­synan bastap, qalyń qaýymnyń narazy­lyǵyn týǵyzýmen keledi.

Muǵalimniń de, dárigerdiń de aı­lyǵy shaılyǵyna birde jetse, birde jetpeıdi. Ásirese, jas mamandardyń jaǵdaıy syn kótermeıdi. Degenmen az aılyqqa qaramaı, halyqqa qyzmet etip, urpaqqa bilim berip kele jatqan sol jandardyń otanshyldyq rýhy myqty, táýelsizdigimizdiń altyn dińgegi desek, jarasady.

Jany qınalyp barǵanda tegin delinetin medısınalyq mekemelerdegi qyzmetkerlerdiń aqıqat sózine ılan­basqa sharań joq. Keıbir másele boıyn­­sha pikir bildirseń, aq halatty ab­zal jandar tórt qubylasy túgel aqy­ly ortalyqtarǵa barýdy usynady. Ondaǵy baǵa ekiniń biriniń qaltasyna shaq kelmeıtini belgili. Sondaıda saly sýǵa ketip, arzan dári men halyq emshilerine júginetinder qazir az emes. Qymbatshylyqty jeleý etkenderdiń aıtatyny – baıaǵy naryq talaby. Satýǵa qoıǵan zattaryn qymbat baǵamen alatynyn alǵa tartady.

Dáriniń qymbattyǵy táni aýyrǵan jannyń júıkesin juqartpaı qoımaıdy. Bul qalaı dep aıta almaısyń. Máselen, dáriger tizip bergen dárini alý úshin dárihanaǵa 1000-2000 teńgemen barý qazir armanǵa aınaldy. Keıde 20-30 myń teńge de qajetińdi tolyq óteı almaı qalyp jatady. Dárihananyń ishinde tıyndaryn sanap turǵan qart adamdar men az qamtylǵan otbasylaryn jıi kezdestiresiń. 2015 jylmen salystyrǵanda byltyr farma­sevtıkalyq ónimderdiń baǵasy – 33 pa­ıy­zǵa, antıbıotıkter – 34,4 pa­ıyzǵa, vıtamındik ónimder – 27,3 paıyz­ǵa, jótelge qarsy shárbattar 46,6 paıyz­ǵa artyp ketken. Al 2017 jyldyń al­ǵash­qy 5 aıynda farmasevtıkalyq ónimder – 9,8 paıyzǵa, antıbıotıkter – 8,1 paıyzǵa, vıtamınder – 4,9 paıyzǵa, jótelge qarsy shárbattar 12,4 paıyzǵa qymbattaǵan. Zeınetaqy men aılyqqa qosylǵan ústemeni osylar áp-sátte qaqshyp túseri haq.

Al sońǵy qymbatshylyq, tipti shý asaýdaı jalyna qol apartar emes. Ózimiz úlgi etip júrgen, adam den­saýlyǵyn alǵa ozdyrǵan damyǵan elderde dári-dármek únemi baqylaýda tura­dy. Tıisti baqylaýdyń keıde olqy so­ǵyp jatýynan eń aldymen bizdegi tu­tynýshy zardap shegip otyr. Soǵan jetkizgen keıbir laýazym ıeleriniń isti bolýy sózimizge dáıek. Biraq dáridegi qymbatshylyqty joıý qashan oryndalary belgisiz sekildi.

Osy qymbatshylyqtyń bastaý basynda janar-jaǵarmaı baǵasynyń sharyqtaýy da tur. Elimizdegi munaı óńdeý zaýyttary jóndeýge jabylady. Sóıtip benzın baǵasy órship shyǵa keledi. Bul barlyq saladaǵy baǵanyń ósýine ákeledi. Atalǵan «úrdis» jyl saıyn qaıtalanýmen keledi. Tıisti adamdardyń sózine senseń, bári arty­ǵymen óndirilip jatyr. Munaı da, kómir de barshylyq. Biraq halyqqa jet­kenshe kez kelgenniń qaltasy kó­termeıtin qymbat baǵaǵa «ıe» bolady. Jazataıym aıtsań, jazyqty bolasyń. «Estimeı otyrsyń ba, kórmeı júrsiń be baǵanyń sharyqtaǵanyn. Men bul jerde beker turmyn ba?!» dep kózin alartady. Ony qalaı jazǵyrarsyń.

Bir ǵajaby, osyndaı dúrbeleńniń nátıjesinde benzın baǵasy 15-20 teń­gege ósip, sol kúıi ornyǵyp qala­tyndy shyǵardy. Osy jyldyń basynda 135 teńgege satylǵan 1 lıtr benzın kúz­de 150 teńgeden asty. Qazir 160-tan jo­ǵary.

Iá qazir dári de, bári de qymbat. Jerimiz baıtaq bolsa da azyq-túliktiń», jemis-jıdektiń, kartoptyń baǵasy elimizde kún sanap ósip jatqany aıtýdaı aıtylyp jatyr. Otanymyzda dári jasaıtyn 7000-ǵa taıaý zat bar kórinedi, shópterdiń túri tipti ushan-teńiz. Ózimizde bardy uqsata almaı, ózgeniń ónimine qyp-qyzyl aqsha sanap berip, qymbatshylyq qysymyna túskenimiz kimdi de bolsa oılandyrýy kerek. Basty qundylyq – adam, odan taraǵan urpaq deımiz. Endeshe dáýletti eldiń adamy qymbatshylyqtyń qyspaǵynda qashanǵa deıin qala bermek?..

Krat Aıajan Qazbekqyzy

---