InfoHub Logo

Úsh kórinisti qoıylym

Qatysýshylar:

Dosbol
Ǵalymjan
Sabyrhan
Ádilbek
Zaldaǵy daýystyń ıesi (Aqylbek)
Birinshi buzyq bala
Ekinshi buzyq bala

Birinshi kórinis

Mektep aýlasy. Sabaq aıaqtalyp, qońyraý soǵylady.

İshten júgire shyqqan oqýshylar eki-ekiden, úsh-úshten, tórt-tórtten qosylyp, úıdi-úılerine taraı bastaıdy. Synyptastarynyń sońynan erine basqan Dosbol sahnanyń ortasyna toqtap, uzap ketken balalardyń artynan qıqarlana qarap turady. Kıimderi alqam-salqam.

Dosbol (qıtyǵa). Qaraı gór ózderin, báriniń dostary bar! Dosy joq tek men ǵana shyǵarmyn?! Sonda meniń atymdy Dosbol dep qoıǵan atamnyń sózi bos sandyraq bolǵany ma?! «Bala negizinen atyna sáıkes ósedi. Osydan kóresiń, qalqam, seniń dostaryń óte kóp bolady! Al dosy kóp jan ómirde eń ardaqty adam! Baba-larymyz da «Aǵash – tamyrymen, adam dosymen myqty» degen ósıet qaldyrǵan ǵoı» – dep otyratyn ýáji qaıda qalmaq?! Álde, atam qatelesti me eken?! Jo-joq, meniń atamnyń qatelesýi múm-kin emes!.. Qyryq jyl mektepte bala oqytqan adam qalaısha qatelespek?! Qatelespese kerek-ti!.. Ásirese bala tárbıesine baılanysty qatelespeýi tıis qoı!.. Endeshe, maǵan balalarmen dostasyp, dostarymdy kóbeıtýge, sóıtip, myqtylardyń myqty-sy atanýyma kim bóget?!

Zaldaǵy daýystyń ıesi. Áste, «Ne bóget?!» degeniń durys-aý!..

Dosbol (jaqtyrmaı). Áı, ol qaısyń, meni túzetip jatqan?! (Daýys shyqqan jaqqa jalt qaraıdy.)

Zaldaǵy daýystyń ıesi. Men ǵoı! (Qalyń kitap qoltyqtaǵan bala ornynan ushyp turady.)

Sahnadan tómenge sekirip túsken Dosbol onyń qasyna jetip barady. Judyryǵyn túıip, ses kórsetedi.

Dosbol (qoqılanyp). Áı, keshshe, meni sen túgili, qyzmet babymen úıden góri shetelde kóbirek júretin bıznesmen áke-sheshem de túzetpeıdi! Olardyń ustanymy boıynsha, bala emin-erkin ósýi tıis! Al sen meniń erkindigime qol suqpaqsyń! Bunyń jaramaıdy!.. Qane, bilgishsinbeı otyr ornyńa! Áıtpese-m!.. (Judyryǵyn balanyń tumsyǵyna taqaıdy.)

Bala eregiske barmaı birden ornyna otyrady.

«Jeńisine» masattanǵan Dosbol alshaq basyp, sahnaǵa betteıdi. Anadaıdan mektepten balalardyń eń sońy bolyp shyqqan Ǵalymjandy kórip, qýanyp ketedi.

Dosbol (ózine-ózi). Oho-o, áne Ǵalymjan kele jatyr! Shirkin-aı, eger osy balamen dostassam ǵoı!.. Ózi oqý ozaty, sabaqtyń bárin tek beske oqıdy! Bylaısha aıtqanda, úıdegi aqylshy ájemniń naq oıynan shyqqandaı bala! Osydan týra bir jyl buryn dúnıeden ótken shalynyń sózin únemi tiriltip júretin ájem: «Aınalaıyn qulynym, «Dossyz adam – tuzsyz as» degen, jaryqtyq atań óte durys aıtatyn, dosyńnyń kóp bolǵany jaqsy. Tek sol dosty tańdaı bilý kerek. Bile bilseń, jaqsy dos ǵana abyroıyńa abyroı qosady! Sondyqtan sabaqty úzdik oqıtyn, tártibi túzý, ádil, oıly balalarmen dos bolǵaısyń!» dep kúnine áldeneshe ret qaıtalaýdan esh jalyqpaıtyny qaıda. Mine, myna Ǵalymjan osyǵan dóp keledi!.. (Kózildirikti, úlken sómke arqalaǵan Ǵalymjanǵa jaqyndaıdy.)

Ǵalymjan (tańyrqaı). Sen ne áli úıińe qaıtpaǵansyń ba?! Balalardyń bári áldeqashan tarap ketti ǵoı... Álde bireýdi kútip júrsiń be?

Dosbol (shimirikpesten). Iá, seni kúttim!

Ǵalymjan. Men apaıdan qosymsha tapsyrma alýǵa kidirgen edim... Al óziń meni ne úshin tostyń?

Dosbol (tótesinen). Ǵalymjan, kel, ekeýmiz dos bolaıyqshy!.. (Oń qolyn usynady.)

Ǵalymjan (sasqalaqtap). S-sonda q-qalaı... Qazir qol alys-saq, aıaq astynan dos bola ketemiz be?!

Dosbol. Árıne, qol alysqanymyz, dostyǵymyzdy bekitkenimiz bolady!

Ǵalymjan (qolyn artyna jasyryp). Qyzy-y-q... Men mun-daıdy bilmeıdi ekenmin...

Dosbol. Oı, sen bilmeıtin nárseler kóp qoı!.. Sen sabaq-sabaq dep talaı qyzyqtan qur qalyp júrsiń ǵoı!.. Eger osydan ekeýmiz dostassaq, men saǵan nebir qyzyqtardy kórseter edim! Týra aýzyńdy ashyp, kózińdi jumasyń!..

Ǵalymjan (ekiushtylaý). A-a... olaryń qaıda?!.

Dosbol. Osynda-a... Qalanyń ishinde!.. Eger dostastyq dep qo-lyńdy berseń, dál qazir tartyp ketemiz!.. Al aqsha jaǵynan qam jeme, mende jetip-artylady! (Oń qolyn jáne usynady.)

Ǵalymjan (tartynshaqtap). Jo-o-q!.. Men tap qazir esh-qaıda bara almaımyn, erteńgi sabaqqa daıyndalýym kerek. Sosyn álginde apaıdan alǵan qosymsha tapsyrmany oryndaımyn. Ýaqytym qalsa, keshe mamam satyp ápergen tanymdyq kitaptardy oqýǵa kirisemin.

Dosbol. Aıttym ǵoı, seniki tek sabaq oqý, kitap oqý... basqa eshteńe bilmeısiń!

Ǵalymjan (kózildirigin túzep). Jaraıdy, sen renjime, men úıge kettim. (Qolyn bulǵap uzaı beredi.)

Dosbol. Qaraı gór muny, keıin óskende atyna sáıkes dúrdeı ǵalym bolǵysy bar-ay?! (Basyn qasyp, oılanyp qalady.)

Ekinshi kórinis

Sport alańy. Qoldaryna sport jabdyqtaryn ustaǵan balalar eki-ekiden, úsh-úshten, tórt-tórtten birigip, ár túrli oıyndar oınaýǵa kirisedi. Sopaıyp jalǵyz qalǵan Dosbol typyrshyp, mazasyzdana bastaıdy.

Dosbol. Mine, taǵy da jalǵyz qaldym!.. (Jan-jaǵyna alaqtaı qaraıdy.) Osy jalǵyz qalmaý úshin ne istesem eken, a?!

Zaldaǵy daýystyń ıesi. Ol úshin... (Qalyń kitap qoltyqtaǵan bala ornynan ushyp turady.)

Dosbol (sózin bólip). Óı, taǵy da sen be?! (Judyryǵyn túıedi.) Qane, bilgishsinbeı otyr ornyńa! Áıtpese-e-m!.. (Sol aıaǵyn shirene teýip qalady.)

Bala esh qarsylaspastan ornyna otyra ketedi. Aıtqanyn buljytpaı oryndatqanyna masaıraǵan Dosbol basyn kekjıtip, sahnada arly-berli júredi. Bir kezde alańǵa jaqyndaǵan Sabyrhandy kórip, kózi jaınap ketedi.

Dosbol (ózine-ózi). Ýra-a, qazir Sabyrhan ekeýmiz oınaımyz!.. Mine, naǵyz dostasýǵa laıyq bala! Synyptaǵy eń tártipti oqýshy ǵoı. Apaıdyń oǵan rıza bolatyndyǵy sonshalyq, «Ózi bir qyzdaı bala!» – dep únemi aýzynan tastamaıdy. Jalpy, bul balanyń da aqylshy ájemniń kózqarasyna úılese keteri anyq.

Dosbol julqyna sekeńdep, qolyna dop ustaǵan Sabyrhannyń qasyna jetip barady. Sol zamat bir búıirden shyǵa kelgen eki eresekteý bala Sabyrhanǵa tıise ketedi.

Birinshi buzyq bala. Iá, balaqaı, mynaýyń ne zat ózi?! (Sabyr-hannyń qolyndaǵy dopty tartyp alyp, shyr aınaldyra «zert-teýge» kirisedi.)

Sabyrhan. D-dop q-qoı...

Birinshi buzyq bala (ejireıip). Qoı, eı, mynaýyń dopqa tipti uqsamaıdy ǵoı!

Ekinshi buzyq bala (shuqshıa úńilip). Iá, durys aıtasyń, bul dop emes!

Dosbol (unatpaı). Sonda bul ne sendershe?!

Birinshi buzyq bala. Aldymen tekserý kerek!..

Ekinshi buzyq bala. Ras, teksermeı dál aıtý qıyn!..

Birinshi buzyq bala. Durys aıtasyń, anyq-qanyǵyna kóz jetkizý úshin, eń aldymen tekserip kóremiz!.. (Qaltasynan biz shyǵa-rady.) Eger dop bolsa, qazir biz suqqanda ishindegi jeli shyǵýy tıis!.. (Dopty tesýge oqtalady.)

Dosbol. Eı, toqta-a! (Atylyp baryp balanyń qolyna jar-masady.)

Birinshi buzyq bala. Eger toqtamasam she?!

Dosbol. Qolyńdaǵy bizdi seniń qarnyńa tyǵamyn!

Ekinshi buzyq bala. Óı, mynaýyń ájepteýir batyr sıaqty ǵoı! Qane, buny da tekserip jibereıikshi!..

Eki buzyq Dosboldy ortaǵa alyp, tómpeshteı jóneledi. Dosbol da ońaı shaǵylatyn jańǵaq emes ekenin baıqatyp, tóbeleske qaımyqpaı kirisedi. Sabyrhan eki jaqty arashalap, shyr-pyr bolady.

Sabyrhan. Balalar-aý, senderdiń bularyń ne, sebepsizden-sebepsiz tıisip! Eger senderge qajeti dop bolsa, tóbelessiz-aq alyńdarshy!..

Dosbol (qasarysyp). Nege alady eken, almaıdy! Dop bizdiki!..

Sabyrhan. Joq, dop meniki! Sondyqtan men ony óz erkimmen berip turmyn!..

Birinshi buzyq bala. E, báse, túısigi bar bala osylaı istese kerek-ti!.. (Eki bala dopty alǵan soń qarq-qarq kúlip, jónderine ketedi.)

Dosbol. Sabyrhan, sen ne analardan záreń qalmady ma?!

Sabyrhan. Joq.

Dosbol. Já, moıyndaýǵa uıalyp tursyń ǵoı!.. Odan da kel, ekeýmiz dos bolaıyq! Sonda buzyq balalardyń birde-biriniń saǵan soqtyqpasyna men kepil!

Sabyrhan. Dosbol, men dál sen oılaǵandaı tym álsiz emespin, óz-ózimdi qorǵaýǵa shamam jetedi. Tek men árdaıym tynyshtyqty qalaımyn, kez kelgen máseleni beıbit jolmen sheshýge tyrysamyn!

Dosbol (muqata). Paı-paı, qandaı asqaq, qandaı áserli sózder!

Sabyrhan. Sen, bálkim, mysqyldap turǵan shyǵarsyń?! Biraq bul meniń shyn sózim! (Nyq-nyq basyp, jónine ketedi.)

Dosbol (ózine-ózi). Degenmen de, ózi óte ustamdy eken!.. (Jel-kesin qasyp, oılanyp qalady.)

Úshinshi kórinis

Kópqabatty bıik úılerdiń aýlasy. Ár tustan júgire shyqqan balalar eki-ekiden, úsh-úshten, tórt-tórtten toptasyp, jan-jaqqa tarap jatady. Arqalarynda saıahatqa arnalǵan jol sómkeleri bar. Keıbireýleri qoldaryna balyq aýlaıtyn jabdyqtar ustaǵan. Bir shette uıaly telefony arqyly estilgen áldebir dańǵaza mýzykaǵa eltigen Dosbol selkildep bılep júr. Balalar uzap ketken kezde Dosbol jalǵyz qalady.

Dosbol(qapalanyp). Qarashy bulardy, tipti bireýi qasyna erteıin demeıdi ǵoı!.. (Paýza.) Tý-ý, osylardyń qataryna qosylý úshin ne istesem eken, a?! (Shalbarynyń yshqyryn kóterip, qaıta-qaıta murnyn tartady.)

Zaldaǵy daýystyń ıesi. Ol úshin... (Qalyń kitap qoltyqtaǵan bala ornynan ushyp turady.)

Dosbol (jaqtyrmaı). Qap, jáne sen be?! Kóp bilgishsinbeı otyrshy ornyńa! Álde, judyryq ıiskegiń kelip tur ma?! (Ókireńdep ses kórsetedi.)

Bala birden ornyna otyrady. Osy kezde aýlaǵa Ádilbek júgire shyǵady.

Dosbol(ózine-ózi). Alaqaı, maǵan da serik tabyldy!.. Mine, naǵyz dos bolatyn bala osy Ádilbek qoı! Bizdiń synyptaǵy eń ádil, eń adal oqýshy! Osydan kóresińder, Ádilbek aqylshy ájeme de unaıtyn bolady!.. (Tońqalań asyp, synyptasynyń janynan bir-aq shyǵady.)

Ádilbek Dosboldy kórip, sál kidiredi.

Dosbol. Ay, Ádilbek, ekpiniń tym qatty ǵoı, jol bolsyn?!

Ádilbek. Apaıdyń úıine bara jatyrmyn...

Dosbol. J-jaı ma?!

Ádilbek qolyndaǵy tompıǵan ámıandy kórsetedi.

Dosbol (tańyrqap). B-bul ne-e?!

Ádilbek. Ámıan ǵoı... Keshe keshkisin joldan taýyp aldym...

Dosbol. İshinde aqshasy bar ma?!

Ádilbek. Bar...

Dosbol. Qansha-a?!

Ádilbek. B-bilmeımin... S-sanaǵan joqpyn...

Dosbol. Ádilbek, sen qandaı qyzyqsyń?! Sen ne «Tapqan – tapqandiki, eshki – baqqandiki» degendi bilmeısiń be?!

Ádilbek. Joq, men olaı isteı almaımyn!

Dosbol (kózderi jaınap). Endeshe maǵan ber, men-aq istep bereıin!.. Esesine, ekeýmiz de qaryq bolamyz!..

Ádilbek (shoshyna). Joq, men buǵan kelispeımin! Sen meni urlyqqa ıterme!

Dosbol. M-maqaý, bul urlyq emes!.. Urlyq deıtindeı sen bireý-diń qaltasyna túskeli turǵan joqsyń ǵoı!..

Ádilbek. Báribir, bireýdiń aqshasyn ruqsatsyz paıdalana almaımyn! Men ámıandy apaıǵa aparyp beremin, al ol kisi ıesine qaıtarady!

Dosbol. Aqyma-a-q!.. Sen bas paıdasyn bilmeıtin baryp turǵan aqymaqsyń!..

Ádilbek. M-meıli... Men kettim!.. (Ámıandy qysa ustap, júgire jóneledi.)

Dosbol (ózine-ózi). Qap-p, myna Ádilbekke dostasý týraly aıtýdy umytyp ketippin ǵoı!.. (Sanyn soǵady.)

Zaldaǵy daýystyń ıesi. Ol báribir senimen dostaspas edi!.. (Qalyń kitap qoltyqtaǵan bala ornynan ushyp turady.)

Dosbol. Nege-e?! (Daýys ıesine jalt qaraıdy.)

Zaldaǵy daýystyń ıesi. Eger sen aqylshy ájeń aıtqandaı jaqsy balalarmen dostasqyń kelse...

Dosbol (shydamsyzdana sózin bólip). Kelgende qandaı!..

Zaldaǵy daýystyń ıesi. Endeshe, ol úshin sen...

Dosbol sahnadan sekirip túsip, balanyń qasyna jetip barady.

Dosbol (jer tepsinip). Áı, sen manadan beri «Ol úshin... ol úshin...» dep meniń mıymdy ábden shaǵyp bittiń ǵoı! Adamdy tıtyqtatpaı aıtsańshy, ol úshin ne isteýim kerek?!

Zaldaǵy daýystyń ıesi. Óziń ǵoı qaıta-qaıta aýzymdy jaýyp, sóılettirmeı qoıǵan! Eger tyńdaıtyn bolsań, aıtaıyn!..

Dosbol. Aıt-t!..

Qalyń kitap qoltyqtaǵan bala Dosboldyń qolynan ustap, sahnaǵa jetelep shyǵady.

Zaldaǵy daýystyń ıesi. Ol úshin!.. Ol úshin sen ózgerýiń kerek!.. (Sózine erekshe mán berip, oń qolynyń suq saýsaǵyn joǵary kóteredi.)

Dosbol (tańyrqaı). Q-qalaı?!

Zaldaǵy daýystyń ıesi. Naqtyraq aıtqanda, naǵyz jaqsy balaǵa aınalýyń qajet! Al jaqsy balamen dostasqysy keletinder óte kóp bolady!

Dosbol. A-a... Ǵalymjan, Sabyrhan, Ádilbek she?! Olar da menimen dostasa ma?!

Zaldaǵy daýystyń ıesi. Árıne, dostasady! Dostasqanda da, tipti qýana-qýana dostasady!

Dosbol. Oı, qandaı keremet! (Qolyn shapalaqtap jiberedi.) Tek-k... álgi sen aıtqan «ózgerý» meniń qolymnan keler me eken?! (Tomsyraıady.)

Zaldaǵy daýystyń ıesi. Álbette, keledi! Eń bastysy, sen ishteı «Men búginnen bastap ózgeremin!» dep úzildi-kesildi sheshim kabyldaýyń shart. Al sosyn, ony júzege asyrýdy ekeýlep qolǵa alamyz. Men saǵan kómektesemin!

Dosbol. Ras aıtasyń ba?! Sen maǵan kómektesesiń be?!

Zaldaǵy daýystyń ıesi. Sózim – sóz! Men árqashanda sózimde turamyn!

Dosbol. Tý-ý, sen qandaı jaqsy balasyń! Shirkin-aı, ekeýmiz dos bolsaq qoı!..

Zaldaǵy daýystyń ıesi. Nesi bar, ózgerýge belin bekem býǵan balamen dostasýǵa da bolady!

Dosbol. Alaqaı, meniń dosym bar!.. Men ózime dos taptym!..

Eki bala tóc túıistirip, qúshaqtasa ketedi. Dostar týraly án oryndalady. Kýanyshy qoınyna syımaǵan Dosbol sahnadan sekirip túsip, esikke qaraı tura júgiredi.

Dosbol. Áje, estısiz be, meniń dosym bar!.. Ózi sondaı aqyldy bala!.. Aty-y... (Kilt toqtap, samaıyn qasıdy. Dosynyń atyn áli suramaǵany esine túsip, keri júgiredi.)

Eki dos sahna tórinde taǵy da qushaqtasady.

Dosbol (qysyla yńǵaısyzdanyp). Aıtpaqshy, seniń atyń kim edi?!

Zaldaǵy daýystyń ıesi (aqsıa kúlip). Aqylbek! Meniń atym Aqylbek!

Dosbol (tańyrqaı). Óı, sen de atyńa saı bala ekensiń ǵoı!..

Aqylbek (zaldaǵy daýystyń ıesi). Endi kóp uzamaı seniń de dostaryń kóbeıip, sen de Dosbol degen atyńa saı bolasyń!

Dosbol. Raqmet, Aqylbek!.. Demek, atam qatelespepti ǵoı!.. Iá, meniń atam qatelespegen eken!

Mýzyka. Eki beti alaýlap, kózderi ushqyndaǵan Dosbol zal arqyly (bul joly eski ádetinshe sahnadan tike sekirmeı, baspaldaqpen aınalyp ótip) syrtqy esikke qaraı tura júgiredi.

Dosbol (jany jadyrap). Á-áje, meniń dosymnyń aty Aqylbek!.. Ol ózi sondaı a-aqyldy bala-a!..

Aqylbek qolyndaǵy qalyń kitabyn ashyp, jazýǵa yńǵaılanady.

Aqylbek (zaldaǵy daýystyń ıesi). Iá, túzelýge bet burǵan jáne bir balanyń esimin Kıiz kitapqa jazyp qoıaıyn! (Jazady.)

Shymyldyq

---