InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: «Dostyq»
Sabaqtyń maqsaty: Dostyq týraly jaqsy pikir qalyptastyrý;
Oqýshylardyń dostyq týraly oı - pikirlerin damytý;
Dostyqty qadirleı bilýge tárbıeleý; adal dos taba bilýge baýlý.
Sabaqtyń ádisi: Pikir - talas
Sabaqtyń kórnekiligi: Dostyq týraly naqyl sózder.
Sabaqtyń mazmuny:

Án: «Qaıdasyńdar, dostarym»
Júrgizýshi: Dostyq - adamdardyń bir - birin jany qalap, shyn jaqyn kórip, qaltqysyz senip, tilektes, murattas bolýy. Dostyq týraly uly fılosoftar men aqyn - jazýshylarǵa qosa, ustazdar men pedagog - psıholog ǵalymdardyń oı tolǵamaǵany, onyń mánin, syryn bilýge talpynbaǵan adam kemde - kem. Munyń ózi dostyqtyń adam ómirinde alatyn keleli ornyna, mańyzyna baılanysty ekeni daýsyz.
Biz búgin 6 synyp oqýshylary arasynda «Dos. Joldas. Qurby - qurdas» degen taqyrypta pikirlesý sabaǵyn uıymdastyryp otyrmyz. Maqsatymyz keshegi shákirtterimiz – búgingi stýdentter men búgingi shákirtterimiz – erteńgi stýdentterdiń dostyq týraly oı pikirlerin bilý, dostyqty qadirleı bilýge shaqyrý, adal dos taba bilýge baýlý, ıaǵnı Musa Jálel aıtqandaı:
«Shyn dos úshin qalaıda
Tik qaterge basyńdy.
Aıyra bil alaıda
Dosyń menen qasyńdy». Sizderdi biz «dostyq» týraly taqyrypta syrlasýǵa shaqyramyz. Oılarymyzdy jınaqtap alǵansha «Dostar» ánin tyńdaıyq.

Júrgizýshi: Eń áýeli «Dostyq týraly» uly ǵulama, oıshyldardyń aıtqan sózderinen úzindiler keltireıik.
Erte zamannyń oıshyly jáne asqan sheshen, ejelgi rım memleket qaıratkeri Mark Týllıı Sıseron «Dostyq óz boıyna qanshama san alýan paıdaly nárselerdi biriktirgen deseńizshi! Qaıda barsańyz da, ol sizge qyzmet etedi, ol barlyq jerde bar, ol eshqashan da mezi qylmaıdy, eshqashan da orynsyz kıligetin jeri bolmaıdy, ol sáttilikke jańa sáýlet beredi, ol ortaqtasqan sátsizdikter de kóp mólsherde óziniń ýytyn joǵaltady,»- deıdi. Dostyq adamnyń ómirdiń ózindeı san boıaýly, kóp qyrly qasıetti, sondyqtan birer sózben onyń tolyq anyqtamasyn berý múmkin emes. Áıtse de, uly sheshenniń joǵaryda keltirilgen sózderinde uǵymnyń basty mánderi kóregendikpen ashyp kórsetilgen.
Al, ejelgi grek fılosofy, ǵalym, oıshyl Arıstotel bylaı degen eken: «Dostyq - ómir úshin eń qajetti nárse, óıtkeni eshkim eshqashan da ıgilikke túgel ıe bola tursa da, dos – jaransyz ómirdi qalamaq emes».
Júrgizýshi: Jaqsy, endi dostyq týraly oılaryńyzdy bileıik.

O q ý sh y l a r d a n «d o s t y q» t ý r a l y o ı l a r y n s u r a ý.
Júrgizýshi: Qandaı adamdar dosqa laıyq?
Adamdar arasyndaǵy dostyq sezimi ómirde olardyń birin - biri qajetsinýinen, qurmet tutynýynan, shynaıy tilektestik pen ózindeı kórip senýinen, bir - birine tirek, medet bolýynan, qam - qaıǵysyz kezde ǵana emes, ásirese, qıyn - qystaý kúnderinde irkilmesten qasynan tabylýdan, rıasyz, esepsiz jomarttyqtan kórinedi. Abaı armandaǵandaı, syn saǵatta «Munan meniń qaı janym aıaýly»,- dep, qasyńda birge turyp qana alatyn adam ǵana dosqa laıyq.
Júrgizýshi: Durys aıtasyń. Endi, myna bir kóriniske nazar aýdaralyqshy.

1-kórinis
Maral etigi jyrtylyp qalǵandyqtan sabaqtan birneshe kún qatyrynan qaldy. Ony synyptasy Qarlyǵash izdep úıine keldi.
- Maral, kópten sabaqta joqsyń ǵoı. Aýyryp qalǵan joqsyń ba?
- Joq, aýyrǵan joqpyn. Etigim jyrtylyp qaldy. Jańasyn alatyn úıde aqsha bolmaı tur.
- Men etigimdi jóndetip alyp kele jatyr edim. Meniń ázirshe kıetin etigim bar ǵoı. Sen kıe tur
- Mamań uryspaı ma?
- Mamama túsindirip aıtamyn ǵoı.
- Rahmet! (Maral etikti kıip alady da birge shyǵyp ketedi

Júrgizýshi: Parsy jazýshysy Kabýstyń áıgili! Qabýsnama» kitabynda bylaı delingen eken: «Eı, perzentim! Mynany bilgeısiń: adamǵa tirisinde dossyz bolmaıdy. Adamnyń dossyz bolǵanynan aǵaıynsyz bolǵany jaqsy. Bir danyshpannan: «Dos pen aǵaıynnyń qaısysy jaqsy?» - dep surapty. Janyshpan «Dos jaqsy»,- depti. Sol úshin dostaryńnyń isi jaıynda oıla, olarǵa sálem - saýqat jiberip tur jáne qamqor bol. Sebebi árkim óz dosyn jadynda tutpasa, dostary da ony esinde saqtamaıdy, aqyrynda ol dossyz qalatyn bolady». Jáne halyqta «Altyn bergen dos emes, aqyl bergen dos» degen maqal bar. Sondaǵy jańaǵy Qarlyǵashtyń qylyǵy dostyq pa?

T a l d a ý
Júrgizýshi: Burynǵylar aıtqandaı, adamnyń adamsyz kúni joq. Sondyqtan ol júrgen jerinde, jumysta, elde, saparda, bóten jerde bolsyn, uǵynysyp, túsinisetin, jarasyp, jaqyn júretin, ózara búkpesiz, syrlas jan izdeıdi. Bul - óte qajet te tabıǵı tilek. Áıtpese halyq sanalyǵy «Kóp aqshań bolǵansha, kóp dosyń bolsyn», - demes edi. Endi kelesi kóriniske nazar aýdaralyq.

2 - kórinis
Bir top oqýshy ózara áńgimelesýde. Oqshaý bir oqýshy tur. Top oqýshynyń arasynan bireýi jeke turǵan oqýshyny kórsetip edi, top oqýshylar qoldaryn siltep, jaqtyrmaǵan yńǵaı bildirdi
Júrgizýshi: «Dúnıede adamnyń jalǵyz qalǵany - ólgeni, qaıǵynyń bári sonyń basynda»,- depti Abaı atamyz. Bir top oqýshynyń qylyqtary durys pa? Ózara dostyqqa laıyqty jandar ma? Osyndaı dostaryń bolǵanyn qalaısyń ba?
T a l d a ý
Júrgizýshi: Italán jazýshysy, dramatýrg, aqyn Aleksandr Mandzonı: «Dostyq ómirdiń eń zor qýanyshtarynyń biri, onan da zor qýanysh – syryńdy aıtatyn adamnyń bolýy» - degen eken. Endi taǵy bir kóriniske nazar aýdaralyq.

3 - kórinis
2 - shi kórinistegi qaıtalanady. Jeke turǵan oqýshynyń qasyna bireýi barady. Ekeýi máz bolyp shyǵyp ketedi.
DAÝYS: Úsh kúnnen soń...
Jeke oqýshy toptyń qasyna kelip: «Bilesińder me, Aqzıra maǵan óziniń kimmen júretinin aıtty...»
Bári shyǵyp ketedi.
Júrgizýshi: Qaı kezde de, qaı jasta bolsa da, adam ómirindegi dostyqtyń orny bólek. Sondyqtan oǵan óte jaýapkershilikpen, baısaldy qaraý kerek. Amerıkan saıası qaıratkeri fızık Bendamı Franklın aıtqandaı, dosty asyqpaı tańdaǵan jón. Ol da kútip, aıalaýdy, baǵyp – qaǵýdy qajet etedi. Al, uly Abaı: «Dosy kóppen syılas, dosy joqpen syrlas», - degen eken. Jańaǵy kórinistegi kimdiki dostyq?

T a l d a ý
Dostyq - ánsheıin dos tapqysy, dos bolǵysy kelgendiktiń nátıjesi emes. Bir - birine peıili – yqylasy túsken, jan júregi qalaǵan, kózqarasy men oı - nıeti úılesken, minezderi sıymdy adamdar ǵana dos bola alady. «Seniń dosyń kim ekenin aıt, men seniń kim ekenińdi aıtyp beremin» - degen eken ǵoı bir dana kisi jańa tanysqan adamyna. Bul aqyldy sózdiń maǵynasy: dostar jan dúnıesi, oı órisi, talǵamy men áleýmettik kózqarasy jaǵynan jaqyn bolady degenge meńzeıdi.

Mahambet Ótemisuly aıtpaqshy: Jaqsymenen dos bolsań,
Aldyńnan shyǵar elpektep.
Jamanmenen dos bolsań,
Syrtyńnan júrer ósektep.
Iaǵnı Kenjegúldeı (jeke oqýshy) adam – jaman dos.
Al menińshe Ál - Farabı aıtqandaı: « Órge júzgen ónegeli isimen adal dos tap teń qurbyńnyń ishinen»,- degen naqyldy bilmegen Aqzıranyń (ekinshi oqýshy) qylyǵy úlken qatelik.
Dostyqtyń ómirsheńdigi eki jaqtyń eshqashan ádildikten attamaýynda. «Jańylmaıtyn jaq, súrinbeıtin tuıaq joq»,- deıdi halyq danalyǵynda. Kóńilińnen shyqqan, synaqtan ótken adam dos bolatyny belgili. Tegi kez - kelgen eki aıaqty, jumyr basty pendeniń bári birdeı bolmasa kerek. Nıeti taza, jóni túzý, jan dúnıesi saý adamdar ǵana dos bolýǵa jaraıtyny – shyndyq. Jańaǵy kórinisten Kenjegúl men Aqzıranyń dostyǵy uzaqqa barmaıdy.
Halyqta: «Dosyńnan tap!» - degen qarǵysqa jaqyn sóz bar. Bul – dostyń báriniń birdeı emestigin, adamǵa eń aýyry – dosyńnyń aramdyǵy, eki júzdi opasyzdyǵy ekenin eske salatyn sóz. Shynynda da, ishek – qarnyna deıin túgel biletin adamyńnyń qasyńa aınalýynan, qarsylasyń jaqqa shyǵyp ketýinen qaýipti, qaterli, ókinishti ne bar?! Budan dos - dushpanyńdy aıyra bilýdiń qanshalyqty mańyzdy ekeni kórinedi. Áıtpese opyq jep, barmaǵyńdy tistep qalýyń ońaı. Sondyqtan dostyqtyń belgisi – dostyń syryn óz syryńdaı saqtaý. Danalar aıtqan ǵoı: «Syr saqtaý tilińniń astyna shoq salyp alǵannan da qıyn», - dep. Tiline ıe bola almaıtyn jeńiltek pátýasyz jandarǵa dosym ǵoı dep, syr ashý jamandyqqa aparyp soqtyrýy múmkin.
Júrgizýshi: Fransýz fılosofy, jazýshy Jan - Jak Rýsso, grýzın aqyny Shota Rýstashvelı, aǵylshyn jazýshysy Genrı Fıldıng, t. b. sıaqty danalar beıne bir kelisip alǵandaı: «Turaqsyz dostan da dos bolmaǵany jaqsy, tipti dushpanyńnyń ózi artyq», - deıdi. Jan - Jak Rýsso aıtqandaı «Eki júzdi adamnyń jaý bolǵanynan da dos bolǵany qaýipti», - deıdi. Muny qalaı túsinesizder?

T a l d a ý
Júrgizýshi: aǵylshyn fılosofy, Frensıs Bekon: «Dostyq qýanyshty eki eselep, qaıǵynyń jartysyn azaıtady», - degen eken. Taǵy da kóriniske nazar aýdaralyq.

Qorytyndylaý.
Bas aýyryp, baltyryń sál syzdasa,
Qıyny sol, aýyry sol bizge asa.
Qaıran dostar, kún shýaq qoı qyzdyrar,
Álde kimge kóńiliń bir muzdasa.

Jamandyqqa bastyrmaıdy qaqqylap,
Joldas úshin basyńdy ber, jat qulap.
Jaqyn ólseń taǵy solar júrgeni,
Jumyspenen árli – berli shapqylap.

Dos úıinde saırandaıdy erkin ul,
Joldasy ǵoı jigittiń bir tórkini.
Taǵy solar jalǵyz tastap ketpeıdi,
Tuǵyryńnan túsip qalsań bir kúni.

Joldaspenen jeńil ómir azaby,
Jeńilirek kóteresiń qazany.
Sodan shyǵar,
Adam birge ómirge
Joldasymenen týady eken ǵajaby.