InfoHub Logo

Áńgimesiniń aıtýyna qaraǵanda, bul adam ótken ǵasyrdyń jetpisinshi jyldarynda seksen jas shamasynda qaıtys bolǵan. Orta júzdiń Kereı rýynan shyqqan Dúısenbini el-jurty ázilqoı, jampozdyǵynyń ózimen-aq tóbesine kóterse, onyń at emes-aý, adam synaıtyn ǵajaıyp qabiletine tań qalǵan. «Dúısenbi aıtypty» degen syn ómirlik basqan tańbadaı bolyp, elge tutas tarap ketetindikten, batyldyǵy men batyrlyǵy jetkender bolmasa, kóbi synata bermeıdi eken. Ózgeni qoıyp, óz balasy Dildebaıdy jurt «synańyzshy» dep tilek etkende Dúısembi:

— Ózderiń kórip otyryp, maǵan nesine syna deısińder. Múıizi túskenshe súzisýden qaıtpaıtyn «qara buqa» degen jigit osy emes pe? — degen eken. Jurt dý kúlip, rıza bolady. Balasy ákesine yza bolyp, úıden shyǵa jóneledi. Dildebaı rasynda moıny tup-tutas buqa tulǵaly, alyp qaırattyń ıesi — batyr adam eken. Biraq Dúısembi balasynyń aqyl ıesi emes, qara kúshtiń ıesi bolǵanyna rızalyǵy joq.

Dúısembige birde Omar degen kisi on eki jasar balasy Saǵyndyqty synatýǵa ákelipti. Aldymen qozysyn soıyp, qymyzyn quıyp, zamandasyn kútimge alady. Ekeýi áýeli bala synaý jaıynda emes, ótken-ketken oqıǵalar jaıynda máslıhattasyp otyrady. Ara-kidik Dúısembi balanyń otyrys-turysyn, barlyq qımylyn, áńgimege qulaq qoıysyn qadaǵalaýdan jazbaıdy. Óıtkeni bul balany synaýǵa ákelgenin biledi.

Áńgime arasynda:

— Omeke, mynaý balań qýlyq bıeniń qulyny sıaqty, qus bolsa, uıabasar deıtindeı qaǵylez de shymyr, tynymsyz ba qalaı? — dep bir qalady.

Qozynyń eti jelinip, attanar shaq bolady.

— «Aıran suraı kelip shelegińdi jasyrma» degen ǵoı, Dúıseke. Aýzyń dýaly, kóziń qyraǵy ediń. Bul balamdy sizge synatqaly kelip edim, — deıdi Omar.

— Meniń kóripkelim joq, baqsy emes ekenimdi óziń bilesiń, Omar. Kórgenimdi aıtsam, kóńiliń qalsa, qaıtemin. Balań úshin menen jaqsy sóz estigeli kelgenińdi jasyra alasyń ba?

— Jasyra almaımyn, Dúıseke. Biraq kórgenińizdi aıtpasańyz, men de sizdi qaıtyp kórmeımin, — dep jaratylysynan jalǵan namysty bilmeıtin Omar mort ketedi.

— Aıtaıyn, batyr, aıtaıyn, — dep Dúısembi keńk-keńk kúlip alady da, balaǵa sustana qarap kóp otyrady.

— Tumsyǵy shaqpaqtaı, qulaǵy jarǵaqtaı, erni qaımaqtaı eken óziniń. Bul syldyr kómeı, jez tańdaı, sıyr jorǵa, qý taıaq degen jigit. Laqty, eshkilik daýdy atqa satyp alyp, ómiri ózine de, ózgege de tynyshtyq bermeı ótetin, eldi uıytýshy emes, iritýshi adam bolady, — dep baǵa beredi.

Omar renjimeıdi. Rahmet aıtady. Attanyp ketedi. Saǵyndyqty keıin kózben kórip, úzeńgiles bolǵan adamdar onyń tap osyndaı jan bolyp ótkenin aıtady.

Mine, bul — Dúısekeńniń adam jaıly aıtqan bir ǵana syny. Biraq bizdiń aıtqaly otyrǵanymyz Dúısekeńniń ǵalamat qaljyńdary jaıly.

...Dúısekeń seksen jasqa kelip, jaılaý ústinde kókirek aýrýmen qaıtys bolar shaǵyna jetedi. El-jurt asa syılap, qasıettep, qadirleıtin qartqa aqyldy, atqa miner azamat degen adamdardyń bári jınalyp kelip, kóńilin suraıdy. Tósekte jatqan Dúısekeń myrs etip kúlip jiberip:

— Bilem ǵoı, týystarym, bilem ǵoı. Eger, Kereı, qoldaryńnan kelse, meni alatyn Qudaımen soǵysýǵa qoryqpaıtyn halyqsyńdar ǵoı. Biraq men el-jurtym sendermen qosh aıtysar shaqqa jettim, bilem. Bar tilegim — qateligim bolsa keshirińder, qaraqtarym! — dep qart kózine jas alady.

— Qasıetińizdi bilmegen, qadirińizge jetpegen aǵattyǵymyz ben aqymaqtyǵymyz bolsa, ózińiz keshirińiz, aǵaeke! — dep jınalǵan jurt aǵyl-tegil jylaıdy. Aqyry sol keshte úılerine tarar bolyp:

— Qudaıǵa tapsyrdyq, Dúıseke, — desedi. Sonda Dúısekeń:

— Jurtym-aı, qyzyq ekensińder. Túbime tap sol tapsyryp otyrǵandaryńnyń ózi jetkeli tur emes pe? — depti.

Jıylǵan jurt kúlisip alady da, biraq qaıtyp qaıran Dúısekeńdi esterine alyp, egilip attanady.

Qarttyń hali nasharlaı bastaıdy.

— Ajal aılaker palýandaı adamdy aıaqtan alady ǵoı, báıbishe, aıaǵymnan órlep keledi, — deıdi basynda otyrǵan báıbishesine:

— Ómiri ne qolyń, ne tilegiń tıip kórmep edi. Meni ala ket, Dúısekem, asylym! Senen aırylyp, artyńda qalyp qaıtemin, — dep Qamqa shesheı qatty egilip, jylap ketedi. Sonda Dúısekeń:

— Báıbishe-aı, qudekeń qonaqqa seni emes, meni shaqyryp otyr ǵoı. Eki at jiberse, birge ketpegende, qaıtemiz. Al jalǵyz atqa mingesip, bu dúnıeden o dúnıege jetkenshe qansha zaman deseńshi, — dep saý kezindeı qarq-qarq kúle almaı, ezý tartyp qana báıbishesiniń arqasynan qaǵypty. Dúısekeńniń qaısarlyǵy men qaırattylyǵy sondaı — osyndaı ajal aranyna jetkenge deıin «qyńq» etken dybys shyǵarmaıdy. Biraq salqyn tartyp bara jatqan qol-aıaǵyn qaıta-qaıta ustap otyrǵan aýyl-aımaǵy ýaqyttyń taıanǵanyn bilip jylaı bastaıdy. Jalǵyz balasy Dildebaı eńkildep jylap:

— Qaıran áke, qasıetińizdi eliń bilse de, meniń bilmeı qatelesken jerim bolsa keshirińiz. Siz bolsańyz ol dúnıege ketip barasyz, biz bolsaq bul dúnıede qalyp baramyz. Aqylsyz ulyńyzǵa aqylyńyzdy, ónege-ósıetińizdi aıtyp ketińiz, — deıdi. Sonda:

— Balam-aı, seni bar-joǵyn, ash-toǵyn eskermeıtin batyr da batyl ǵoı dep oılaýshy edim. Saǵan ne ósıet, ne aqyl aıtaıyn. Sen óziń aıtqandaı, óz eliń, óz jurtyń, aǵaıyn-týǵanyńnyń arasynda qalyp barasyń. Men bolsam, kórmegen jerge, kórmegen kór dúnıege ketip baramyn. Ne istep, ne qoıýym kerek. Qaıta aqyldaryń bolsa, báriń maǵan aıtýlaryń kerek emes pe? — degen eken.

---