InfoHub Logo

«Meniń pirim Súıinbaı,Sóz sóılemen sıynbaı!»-degen Jambyl.Týǵan eliniń ary men ujdany, bostandyǵy men táýelsizdigi úshin kúresken, momyn sharýanyń múddesin korǵaǵan, halyktardyń dostyǵy men týysqandyǵyn jyrlaǵan azamat aqyn Súıinbaıdyd ımprovızatorlyń kúshi — onys halyktyk sıpatynda. Ol karapaıym, eńbekshi halyqtyń arasynan shyqqan sol uıany janyndaı jaqsy kórdi, bar ǵumyryn, ónerin solarǵa arnady.

Halyqty tilmen qorǵadym,

Sóz shyndyqqa kelgende,

 Bas kesse de bolmadym.

Qutylyp jarly ketkenshe,

Zorlardy sózben torladym,—

deıdi Súıinbaı. Bul azamat, kúresker aqyndardyń aıtatyn sanaly, sertti sózi. Asyly, aqynnyń da akyny bar: baz bireýler bolystar men bılerdi dáriptep, olardy aı men kúnge teńep, solardyń tasasynda, kóleńkesinde kún kórgen, aqyndyqty qorlaǵan; al Súıinbaı bolsa, esh ýaqytta shyndyqtyń sholpan júldyzynan jańylmaǵan, eliniń múddesin umytpaǵan, jylasa jubatqan, jasysa qaırat bergen.

   Súıinbaı Aronuly Alataýdyń asa sulý betbaýyr bókterindegi Almatyǵa tıip turǵan Qaraqystaq aýylynyń Bulaq degen jerinde 1815 jyly týyp, 1898 jyly 83 jasynda dúnıe salǵan. Bolashaq dańqty jyraý jasynda joqshylyq taýqymetin kóp tartqan. Jastaı jetim qalyp, baıdyń malyn baǵyp, tamaǵyn asyraǵan. Ol týraly óleńderinde aqynnyń ózi de aıtady. Al aqyn Kojahmet Turlybaıuly bir óleńinde:

 Súıinbaı on jasynda qaldy jetim,

Jylaýmen sekpil basqan eki betin.    

Jetimdi jetildirip, júırik etken          

  Allanyń kórmeımisiń qudiretin, –dep, Súıinbaıdyń bala kezi týraly naqty derek keltire otyryp, jetim balanyń aqyndyq ónerdiń shyńyna shyrqaǵandyǵyna tańdanady. Belgili bir adamnyń boıyndaǵy basqalarda joq erekshe qasıetteri, sonyń ishinde aqyndyq óneri týraly da, halyq: "tuqymynda bar", "óleń (aqyndyq) qonǵan" deıdi. Munyń mánisi: teginde – atalary nemese naǵashylarynda bar aqyndyq túptiń-túbinde ul-qyzdarynyń birine kóshedi degendi bildiredi. Súıinbaıdyń 13-14 jasynda shyǵarǵan "Tús" degen óleńinde osyndaı oıǵa bastaıtyn qubylys jaıynda sóz bolady. Shúıbek degen baıdyń qoıyn baǵyp júrgende, bir kúni tús kórip, uıqysynan óleńdetip oıanǵanyn ol qojaıynyna bylaısha baıandaıdy:     

 Atyńnan aınalaıyn Qyzyr babam,           

Túsimde tańǵa jýyq keldi maǵan.

Bilmeımin "óleń" – dedi,"kógen" –dedi,

Saıraýyq qustar kelip tóndi maǵan.

Meniń tur qoldy-aıaqqa turǵym kelmeı,

Qoıdy ǵoı qoıyńa da qyrǵyn kelmeı!

Aýzymnan túıdek-túıdek shyqqan sózdi

Ne deıin sóz kestesi – óleń demeı?!              

Sen maǵan ulyqsat ber, Shúıbek baıym,

Áıteýir, tegin emes Súıinbaıyń.

Jyn soqty ma, bilmeımin, tańerteńnen

Kóńilim uıqy-tuıqy quıyndaıyn...

 Tús kórip, aqyn nemese sazger, t.b. bolyp oıaný sekildi jaǵdaılar bolashaq óner ıeleriniń ómirinde kezdese beredi. Súıinbaıdyń rýhyna tabynýmen ótken uly shákirti – Jambyl da:

 Óleń kirgen túsine            

Jórgeginde men bolam.

Qınama, áke, qınama,

Bolmas endi zorlaǵan, –demeı me?! Tula boıyn óleń kernep turǵan soń osylaı degen de.

Al shyqqan tegi jaǵynan kelgende, jyraýdyń arǵy atasy Kúsep ári aqyn, ári qobyzshy bolsa, naǵashysy Qaban Jetisýdaǵy aqyndyq, jyraýlyq ónerdiń iri ókili bolǵan. Súıinbaı bozbala kezinde jeti táýlik boıy sol naǵashy atasynyń keshinen qalmaı, ilesip júrip, batasyn alypty.

Sóıtip, Súıinbaı 13-15 jasynan aqyndyq jolyn qýady. Baıaǵynyń neshe alýan jyr-dastandaryn, ańyz-qıssalaryn jıyn-toılarda jatqa aıtyp, óz janynan da shyǵarady.

Qarshadaıynan qolyna dombyra alyp, óleńdi ómir serik etken jyraýdyń 60 jyldan astam ýaqyt boıy toqtaýsyz shyǵarǵan jyr murasy ushan-teńiz bolǵan. "Soqqan jeldeı, aqqan seldeı" óren júıriktiń aqyndarmen aıtystary, el qorǵaǵan erlerge arnaǵan uzaq jyrlary, arnaý, syqaq-syn, minezdeme, qaǵytpa óleńderi, ómir týraly tolǵanystary óte kóp bolǵan. Ókinishtisi, sonyń bári bizdiń dáýirimizge túgel jetpegen. Al bizge jetken týyndylary Súıinbaıdyń taban astynda taýyp aıtatyn ǵajaıyp tapqyr, sózdiń reti kelgende "eshkimniń ataǵyna bas urmaıtyn, basynan qus asyrmaıtyn" ádil de týrashyl, dańǵyl da dana aqyn bolǵanyn kórsetedi. Súıekeńdi qazaq óleńiniń ǵana emes, qyrǵyz eliniń de ataqty aqyndary dara talant retinde baǵalaǵan. XIX ǵasyrdyń ekinshi jartysynda Jetisý jeriniń óleń týyn aspandatqan Jambyl bastaǵan sańlaq talanttary Súıekeńniń shákirtimiz dep, uly aqyndy pir tutqan. Jambyldyń:

 Bata bergen Súıinbaı, –

Jyrdyń tikken týyndaı...

Aqyndardyń aqyny,

Aıdyn kóldeı aqyly, –dep ardaqtaýy sondyqtan.

 Eldigimizdiń asa mańyzdy nyshany – tuńǵysh teńgemizde Súıekeń beınesiniń bolǵany halyqtyń qadirmendi aqynyna degen zor súıispenshiligin tanytsa kerek. Súıinbaı – XIX ǵasyrdyń 30-jyldarynan 80-jyldardyń sońyna deıin alpys jyldan astam irkilissiz jyrlaǵan, aıtysta jeńilip kórmegen asa kórnekti aqyn-jyraý ekenine kúmánimiz joq.

Saparbaeva Aıjan Mahanbetjanqyzy

Qazaq tili jáne ádebıeti páni muǵalimi

---